Toezicht Syrië-strijders: ook enkelband biedt dus geen garantie op veiligheid

De 19-jarige Adel Kermiche heeft in 2015 twee keer geprobeerd Syrië te bereiken, eerst via Bulgarije en Duitsland, later via Zwitserland en Turkije. Hij wilde zich aansluiten bij IS. Bij zijn terugkeer naar Frankrijk in het voorjaar werd hij opgepakt en aangeklaagd voor banden met een terroristische organisatie. Hij werd een tijd in voorhechtenis geplaatst. In maart kreeg hij huisarrest en een enkelband. Toch hield dat de jongeman niet tegen om dinsdagochtend, samen met een kompaan, naar de kerk van Saint-Etienne-du-Rouvray te trekken. Het toezicht bleek niet scherp genoeg. Volgens Franse media mocht de man zich volgens zijn voorwaarden in de voormiddag buiten de deur begeven.

In België kunnen teruggekeerde en veroordeelde Syrië-strijders niet langer een beroep doen op het gunstregime van een enkelband. Ze moeten meteen naar de cel. Ook terreurverdachten die in voorhechtenis wachten op hun proces, zoals een van de daders in Frankrijk, kunnen in ons land geen enkelband krijgen.

De federale regering heeft daar in november vorig jaar een richtlijn over rondgestuurd, na een incident met een teruggekeerde Syrië-strijder uit Vilvoorde. De man kreeg een enkelband ter controle maar verdween een dag van de radar. Hij had zonder toestemming zijn huis verlaten. Waarop het alarm afging en de politie moest uitrukken om hem op te pakken. Burgemeester van Vilvoorde Hans Bonte (sp.a) eiste vervolgens dat Syrië-strijders geen enkelband meer zouden krijgen.

Ook in Frankrijk wordt geworsteld met de vraag wat er moet gebeuren met de duizenden 'fiches S', geradicaliseerden die door de staatsveiligheid in het oog gehouden moeten worden. Daar zitten radicale ecologisten tussen, gewelddadige sympathisanten van extreemrechts en -links, maar ook haatpredikers en potentiële Syrië-strijders. De conservatieve kopman Nicolas Sarkozy herhaalde zijn voorstel om radicale moslims preventief op te sluiten.

Binnen de Belgische federale regering circuleerde eerder een plan om deze groep via een enkelband te controleren. In de praktijk bleek dit algauw lastig. Want hoe ga je na of iemand radicaliseert of er 'gewoon' foute ideeën op na houdt? Je kunt iemand geen straf opleggen zonder dat er een misdaad is gepleegd.

Juridisch liggen 'preventieve enkelbanden' bijzonder delicaat. Het nut ervan valt te begrijpen in specifieke gevallen. Maar als je een wet maakt, geldt die voor de hele bevolking. Mensen met IS-sympathieën worden wel opgevolgd door de politie en de inlichtingendiensten. Haat prediken en aanzetten tot terrorisme is sinds kort wel strafbaar gemaakt.

Vrijheidsberoving

Geen enkele preventieve strategie is 100 procent waterdicht, zegt criminoloog Ivo Aertsen (KU Leuven). "Het is bijzonder moeilijk om de risicogroep die een enkelband zou krijgen, af te bakenen. Bovendien staan zij onder elektronisch toezicht, en zijn ze dus nooit helemaal van hun vrijheid beroofd. Anderzijds is het ook moeilijk om duizenden mensen preventief op te sluiten."

De regering stond onder grote internationale druk om met straffe aankondigingen te komen in de strijd tegen terreur, zo verklaart Aertsen de vroegere plannen om IS-aanhangers via enkelbanden te monitoren. "Uit de directe felle kritiek bleek meteen hoe lastig dit zou worden." Op korte termijn is de boodschap helaas een pessimistische, zegt hij. "Ga ervan uit dat veiligheidsdiensten veel onheil voorkomen, maar dat zij evengoed machteloos staan tegen incidenten van deze aard."

Vicepremier Alexander De Croo (Open Vld) roept op om het toezicht op radicale milieus nog te verscherpen. Hij verwijst ook naar de beslissing om beelden, gemaakt door camera's met gezichtsherkenning, langer te kunnen bewaren. Zo kan de handel en wandel van verdachten die eerder opdoken in terreurdossiers, beter in het oog gehouden worden. "Terroristen richten zich niet langer alleen op grote, symbolische plaatsen. Wat in die kerk is gebeurd, kan op duizenden plaatsen voorvallen", zegt De Croo.