‘Toen ik met Arnout Hauben in Oekraïne was, zei hij: ‘Dit is het West-Vlaanderen van Oost-Europa!’’: Oekraïense in Kortrijk maakt landgenoten wegwijs in ons land

Dik drie maanden na de Russische invasie worden de Oekraïners heen en weer geslingerd tussen hoop en vrees. Stilaan keren vluchtelingen terug, terwijl in Rusland een exodus van Poetin-critici op gang komt. Iryna Zbrozhek (46), een Oekraïense die al twintig jaar in Kortrijk woont, maakt haar landgenoten wegwijs in ons land, maar ze is somber gestemd: ‘Er zijn diepe wonden geslagen.’

Iryna Zbrozhek kent u misschien nog uit het Eén-programma Ten oorlog’, waarin ze voor Arnout Hauben tolkte. Ze is trajectbegeleider bij het Vlaams Agentschap Integratie en Inburgering en helpt sinds februari ook beroepshalve haar gevluchte landgenoten.

Sinds maart hebben vijftigduizend Oekraïners tijdelijk een beschermd statuut gekregen.

“Dat klopt. Het aantal nieuwe vluchtelingen daalt wel week na week. De meeste Oekraïners die weg wilden, zijn weggeraakt, behalve misschien senioren die de zware reis niet durfden te ondernemen.”

Voelen ze zich hier welkom?

“Ja, hoor. Vooral met de West-Vlamingen is er een klik. Ze zijn gesloten, bescheiden en ze werken hard, en ze hebben alles over voor hun familie en hun huis. Maar als je hen wat beter leert kennen, zijn ze warm en joviaal. Toen ik met Arnout Hauben in Oekraïne was, zei hij: ‘Dit is het West-Vlaanderen van Oost-Europa!’

“Over het algemeen zijn Belgen trouwens niet zo kil als ze zelf denken. Veel gezinnen vangen Oekraïners op en de integratie verloopt ook vlot. De taalcursussen van de centra voor volwassenenonderwijs zitten vol en sommigen hebben werk gevonden, bijvoorbeeld in hotels. Ik heb een jonge vrouw ontmoet die in Oekraïne psychologie studeerde. Ze volgt nu Nederlandse les, zodat ze haar studie hier kan voltooien. Ondertussen verdient ze een centje bij in een Ierse pub.

“Wie Engels spreekt, ondervindt weinig problemen, maar de oudere generaties hebben het wel lastig. Mijn moeder is hier ook. Mijn vader is vorig jaar gestorven en ik ben haar enige kind. Ze wil nu niets liever dan terugkeren en leeft via haar gsm mee met de achterblijvers. In haar hoofd en haar hart is ze in Oekraïne, dus ze lijdt.”

Er zijn ook veel jonge gezinnen naar België gekomen. Hoe maken de kinderen het?

“Ze hebben vaak snel vriendjes gemaakt in de klas, ze gaan naar verjaardagsfeestjes, de sportclub of de kunstacademie.”

Wat vinden de Oekraïners opvallend aan ons land?

“Ik hoor ze soms zeggen dat er na acht uur ’s avonds weinig te beleven is, zelfs in de steden. Oekraïense kinderen gaan ook later slapen dan hun Belgische leeftijdgenootjes, wat tot spanningen kan leiden in gastgezinnen. Omgekeerd zijn de kinderen dol op de kermis, zoiets kennen ze niet. Evenmin als de oliebollen: heerlijk vinden ze die.”

Is er wel vaker wrevel bij de gastgezinnen?

“Het enthousiasme van de Belgen was mooi om te zien, maar na twee à drie maanden zijn er hier en daar spanningen, soms zelfs ruzies. We hebben al aanvragen voor een overplaatsing gekregen.”

Wat is de oorzaak van die spanningen?

“De gastgezinnen delen alles: hun woonkamer, keuken, badkamer... Plots zijn ze niet meer alleen in hun eigen huis. Ook de vluchtelingen moeten een groot deel van hun privacy opgeven. Sommigen hebben zware psychische problemen of zijn nerveus en angstig omdat hun familie nog in oorlogsgebied zit. Ook de hoge energieprijzen wegen op de gastgezinnen. Sommige gemeenten werken nu financiële compensaties uit.”

Anderhalf miljoen Oekraïners die naar Polen waren gevlucht, zijn intussen naar hun land teruggekeerd. Weet u of de Oekraïners in ons land dat ook overwegen?

“Er zijn er de laatste weken al veel teruggegaan, zelfs al waren ze hier Nederlands aan het leren. Iedereen die gevlucht is, zou willen terugkeren. Mijn beste vriendin, bijvoorbeeld, was naar Roemenië gegaan, maar nog geen twee weken later stond ze weer in Oekraïne. Waar ze woont, wordt nochtans zwaar gevochten. Maar langer dan enkele dagen kon ze haar heimat en haar 19-jarige zoon niet missen.”

De Russen bezetten alleen nog het oosten van Oekraïne. Kunnen de inwoners elders weer een relatief normaal leven leiden?

“Er is nog steeds een avondklok van kracht, en overdag zijn de straten verlaten. Odessa, waar ik geboren ben, bruist anders van het leven. Overal is er muziek te horen en zie je wandelaars, maar nu is het er angstaanjagend stil. Er zijn hier en daar wel cafés en winkels open, maar het land blijft in oorlog. De Russen kunnen vanaf de Krim raketten op Kiev afvuren, of op andere steden, zoals recent nog bij een aanval op Zaporizja. De bevolking slaapt amper nog, en dat al meer dan honderd dagen lang.

“Net als hier zijn ook in Oekraïne de energie- en brandstofprijzen geëxplodeerd. Benzine en diesel worden steeds schaarser. Gelukkig blijven de levensmiddelen nog betaalbaar, maar de levensduurte baart de mensen zorgen.”

De oorlog dreigt nog jaren aan te slepen. Daarom sturen landen zoals Frankrijk, Italië en Turkije aan op onderhandelingen.

(geïrriteerd) “President Emmanuel Macron zei enkele weken geleden dat we Vladimir Poetin iets moesten geven zodat hij zijn gezicht kan redden. Hij heeft makkelijk praten: Poetin hééft in 2014 al de Krim ingepalmd. Hij zal niet rusten zolang Oekraïne niet van hem is. Alles wat hij nu aan de onderhandelingstafel krijgt, is alleen maar brandstof om het later opnieuw te proberen. U voelt het, ik ben kwaad, en met mij miljoenen Oekraïners. Dat is ook de reden waarom het Russische offensief is mislukt. Ze zijn zonder reden ons land binnengevallen en willen alles vernietigen waar we voor staan. De beelden van uitgemoorde dorpen zoals Boetsja maakten de mensen alleen maar bozer.

“We zijn de oorlog beu, maar we willen niet zomaar een akkoord sluiten met het Kremlin. We willen definitief komaf maken met de agressie van Poetin. Ik hoop dat het Westen begrijpt dat dat ook in zijn belang is, en dat het wapens blijft leveren.”

Mannen tussen 18 en 60 jaar mogen het land niet uit en kunnen opgeroepen worden. Er zijn al drieduizend Oekraïense militairen gesneuveld. Ik kan me voorstellen dat niet elke ouder wil dat zijn tiener sterft voor het vaderland. Komt daar geen kritiek op?

“Bijna iedereen kampt met dubbele gevoelens. Maar je moet nu eenmaal voldoende strijdkrachten hebben. Het is ook niet zo dat elke puber een kalasjnikov in de handen geduwd krijgt. De 19-jarige zoon van mijn vriendin mag het land niet uit, maar hij wordt niet opgeroepen. Pas als er hulp nodig is achter het front, moet hij helpen.”

Nu ontvluchten de Russen hun land: verwacht u een nieuwe vluchtelingenstroom?

“Het zullen er niet evenveel zijn, maar er vertrekken inderdaad aanzienlijke aantallen uit Rusland. Ik heb er veel vrienden: uit alternatieve nieuwsbronnen weten ze dat Poetin deze oorlog niet kan verantwoorden.

“De oorlog verdeelt families in twee kampen. Het Sovjet-regime heeft destijds gemengde huwelijken aangemoedigd om gevoelens van Oekraïense nationale trots te onderdrukken. Veel families zijn nu deels Russisch, deels Oekraïens, maar Poetin heeft de relaties vergiftigd. Mijn familie in Rusland heeft nog geen enkele keer gebeld om te vragen of hun Oekraïense bloedverwanten nog leven. Mijn tante kreeg één keer familie aan de lijn: ze waren tevreden dat Poetin vocht tegen ‘de fascisten in Oekraïne’. (Zucht) Dat slaat diepe wonden.

“Ik heb altijd Russisch gesproken met mijn kinderen, maar ik merk dat ik nu veel meer Oekraïens spreek. Tegelijk probeer ik mijn kinderen in te peperen dat mensen uit Rusland niet de vijand zijn. Vorige week ontmoette ik een dame op een infoavond. Ze zei: ‘Ik kom uit Rusland, maar ik ben tegen Poetin!’ Zo moet je dus een banale avond in Kortrijk ontmijnen. Het Kremlin heeft veel kapotgemaakt.”