'Theater maken is oppositie voeren'

Luik / Van onze medewerker

Peter Anthonissen

Met een coherente, kwaliteitsvolle affiche en zo goed als uitverkochte zalen (ongeveer 19.000 toeschouwers) kan het Festival de Liège terugblikken op een geslaagde eerste editie. Een van de blikvangers tijdens het laatste weekend was Thomas Bernhards Vor dem Ruhestand door het Berliner Ensemble: een voorstelling die Claus Peymann (64) in 1979 voor het eerst ensceneerde toen hij directeur van het Staatstheater Stuttgart was. In 1999 besloot Peymann de productie in de originele rolbezetting te hernemen. Hij nam ermee afscheid van het Burgtheater in Wenen, en vatte er zijn directeurstaak bij het door Bertolt Brecht gestichte Berliner Ensemble mee aan.

In Vor dem Ruhestand viert een voormalig kampcommandant de verjaardag van SS'er Heinrich Himmler. Waarom vond u deze voorstelling geschikt om het hernieuwde Berliner Ensemble mee te openen?

"Het stuk kwam in 1979 tot stand na een dispuut met de toenmalige minister-president Filbinger en de landsregering in Stuttgart. Filbinger was vroeger een nazi, maar had dat altijd verzwegen. Als reactie heeft Thomas Bernhard dit stuk geschreven, en hebben wij het gespeeld. Toen ik in Wenen directeur werd, was Waldheim er bondspresident. Bernhard had graag dat we het stuk daar, tegen Waldheim, zouden spelen, maar door omstandigheden is dat niet gelukt. Toen Haider in Oostenrijk aan de macht kwam en ikzelf plannen maakte om naar Duitsland te verhuizen, leek het me een goed idee om die voorstelling mee te nemen van de ene plek naar de andere, en haar in Wenen tegen Haider en in Berlijn tegen de neonazi's te spelen. Politiek leek het me een interessante keuze. Maar dat is niet de hoofdzaak. Ik vind het gewoon belangrijk dat de werken van mijn theatervriend Thomas Bernhard in hun originele opvoering blijven bestaan."

Bij testament verbood Bernhard de opvoering van zijn werk in Oostenrijk tot zeventig jaar na zijn dood. In 1998 heeft zijn halfbroer Peter Fabjan dat verbod opgeheven. Hoe staat u daar tegenover?

"Onmiddellijk na Bernhards dood heb ik met Fabjan gepraat en hem gezegd dat het testament genegeerd moest worden. Vijf dagen voor zijn dood heeft Bernhard me nog gebeld. Toen stond hij er erg op dat zijn stukken in het Burgtheater en andere Oostenrijkse theaters werden gespeeld. Een of twee dagen voor zijn dood heeft hij zijn testament veranderd. Misschien was er een haat in hem die opkwam... Eerst was ik verrast, maar achteraf bekeken vond ik het een zeer goed idee van hem. Eindelijk had iemand eens het lef gehad om neen te zeggen tegen de Oostenrijkers. Het was als een wonde in het gezicht van het land. Acht, negen jaar later verandert de discussie en vraag je je af of het Bernhards oeuvre niet schaadt als het niet in Oostenrijk gespeeld wordt. Het Burgtheater was al die jaren de uitzondering op de regel. Dat was de Lex Peymann (lacht): bij groot succes worden de rechten die je als theaterdirecteur op een stuk hebt, verlengd."

Welke maatschappelijke taak heeft u zich met het Berliner Ensemble gesteld?

"Het was mijn eigen beslissing om er in Wenen mee op te houden en naar Berlijn te vertrekken omdat de situatie na de val van de Muur daar me erg interesseert. Het eengemaakte Duitsland is de grootste economische macht van Europa. Waar gaat dat naartoe? Intellectuelen moeten aandachtig blijven en de machtigen controleren om te verhinderen dat in Berlijn nieuwe hegemoniedromen ontstaan, zoals dat de voorbije tweehonderd jaar verschillende malen het geval is geweest. Theater is oppositie voeren. Ik belijd het zeer oude maxime dat het theater een morele instelling is. Daarom is het Berliner Ensemble als plek erg interessant. Ik vind de Wiedervereinigung geen Wiedervereinigung, maar een koloniale overname van het Oosten door het Westen. Men heeft verzuimd een historische kans te grijpen en twee systemen bij elkaar te brengen. In de DDR zijn er toch vele merkwaardige dingen gebeurd. Neem het theater: Brecht, Benno Besson... ze zijn jarenlang toonaangevend geweest in het Europese theater. Het Westen heeft die traditie gewoon geannexeerd. Ik hoop met het Berliner Ensemble de mogelijkheid te creëren om het theater uit West- en Oost-Duitsland samen te brengen. In Berlijn zijn nieuwe muren ontstaan die niet zichtbaar zijn, maar tussen de mensen onderling wel degelijk bestaan. Met die tegenstellingen in het achterhoofd wil ik van het Berliner Ensemble een ontmoetingsplek maken.

U bent, net als Gerard Mortier, jarenlang onder vuur genomen door Jörg Haiders FPÖ. Wat vond u van Mortiers beslissing om de Salzburger Festspiele eerst te verlaten, en dan toch te blijven tot 2001?

"Een spijtige zaak. Hij had meteen voor een van beide moeten kiezen, maar ja, Mortier is iemand die compromissen zoekt. Dat is zijn gave als directeur, maar in een dergelijke situatie is het gevaarlijk. Ik heb me veel moeite getroost om een functie in Berlijn voor hem te vinden: de leiding van een van de operahuizen of van de Berliner Festwochen... Maar hij ondervond te veel tegenkanting. Vooral cultuurminister Naumann heeft het niet op Mortier begrepen. Hoewel: nu Mortier naar het Ruhrgebied gaat (waar hij een nieuw theater- en muziekfestival zal opzetten, PA), beginnen sommigen in Berlijn al spijt te hebben. Dat ken ik van in Oostenrijk. Er zijn plekken waar je tegenwoordig Peymann-soep kunt eten (lacht). Bernhard overkomt hetzelfde: zijn grootste vijanden maken nu veel winst met boeken over hem. In Oostenrijk zien ze een mens niet graag. Behalve als je weg of dood bent: dan word je een heilige (lacht).

Theater

'Gerard Mortier is iemand die compromissen zoekt'