Teruggave Congolese roofkunst zorgt voor discussies: wie mag bepalen wat precies gestolen is?

Het AfricaMuseum wil de Congolese roofkunst uit de koloniale periode teruggeven aan haar rechtmatige eigenaars. De museumbestuurders krijgen internationaal lof, maar ondertussen rijzen vragen over de uitvoering van het plan. Wie mag bepalen wat roofkunst precies is?

“Het is tijd om het verleden recht in de ogen te kijken.” Staatssecretaris voor Wetenschapsbeleid Thomas Dermine (PS) kon zijn enthousiasme maar moeilijk verbergen toen hij dinsdag het juridische huzarenstukje toelichtte waarmee België alle Congolese kunst die tijdens de koloniale periode (1885-1960) illegitiem verkregen werd, zal teruggeven aan de rechtmatige eigenaars.

Het AfricaMuseum, Congolese experts en de Belgische regering zullen de komende maanden samen de herkomst van verschillende objecten uit de koloniale periode onderzoeken. Alle stukken waarvan vervolgens bewezen kan worden dat ons land ze op onrechtmatige wijze in handen kreeg of waarvan de herkomstgeschiedenis onduidelijk is, worden van het publieke domein naar het privédomein van de staat overgebracht. Zo kan de Congolese regering ze in de toekomst terugvragen. “Het is een gepaste aanpak omdat we Congo niet dwingen om objecten in bewaring te nemen als ze daar nog geen opslagmogelijkheden voor hebben”, zegt museumdirecteur Guido Gryseels.

Toch wordt het niet makkelijk om het plan in de praktijk om te zetten. Het is namelijk niet duidelijk wat roofkunst precies is. Dermine heeft het voorlopig enkel over ‘objecten die door diefstal of plundering verkregen werden’, maar radicalere stemmen vinden dat alle objecten die tijdens de koloniale periode in Belgische handen kwamen, aan Congo toebehoren. “Ik vind ook dat we de criteria van wat roofkunst is, moeten uitbreiden”, zegt Gryseels.

Voorlopig is van 1 procent van de 130.000 voorwerpen in zijn museum al duidelijk dat ze onrechtmatig verkregen werden. “Dat betekent wel dat we meer middelen nodig hebben. We vragen daarom om een extra investering van 2,5 miljoen euro in de komende vijf jaar. Er zijn trouwens objecten waarvan we nooit zullen weten hoe ze precies in België terechtkwamen.”

Dermine vindt eveneens dat er nood is aan een debat over de definitie van ‘roofkunst’. Een Belgisch-Congolese commissie moet daar binnenkort over vergaderen. Volgens Gryseels zal de commissie tijdens het bezoek van koning Filip en premier De Croo (Open Vld) aan het AfricaMuseum in februari van 2022 officieel voorgesteld worden.