Voor u uitgelegdCoronapandemie
Terug normaal? Of nog jaren zorgen? 5 scenario’s over de toekomst van covid-19
De coronapandemie zal ons nog vele jaren in meer of mindere mate tot maatregelen dwingen. Maar hoe precies? In Nederland ontwikkelden wetenschappelijke organen vijf mogelijke toekomstscenario’s. Wij analyseren ze en legden ze voor aan onze experts. Van een onwaarschijnlijke terugkeer naar het oude normaal, tot een worstcasescenario waarin het ergste ons nog te wachten staat.
“De laatste verwachtingen zijn dat de pandemie blijft golven tot 2023”, zei coronacommissaris Pedro Facon afgelopen weekend in de kranten van het Mediahuis. “Heropflakkeringen zullen ons tot dan stress blijven bezorgen. Positief is wel dat die golfjes almaar minder fors zullen worden, waarbij we niet per se alle maatregelen moeten aanhouden.”
Navraag leert dat noch het coronacommissariaat, noch onze experten zelf over gedetailleerde langetermijnvoorspellingen over het verdere verloop van de pandemie beschikken. Wel verwijst Erika Vlieghe naar Nederland, waar begin september de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) een studie publiceerden waarin ze scenario’s ontwikkelden voor het verloop van de Covid 19-pandemie. “Het gaat hierbij niet om voorspellen”, zo benadrukken de auteurs. “Maar om het schetsen van waarschijnlijke toekomsten om de ontwikkeling van robuust beleid te faciliteren.”
De twee wetenschappelijke organisaties schuiven vijf scenario’s naar voren, van terug naar het oude normaal, tot een worstcasescenario, met dodelijke pieken die de komende jaren nog hoger worden dan we tot nog toe ervaren hebben. We bekijken de verschillende scenario’s hieronder, met duiding uit het Nederlandse rapport en van Geert Molenberghs, biostatisticus aan de UHasselt. “De Nederlandse studie schetst vijf grote mogelijkheden”, zegt Molenberghs. “Gaande van het meest gunstige (scenario 1) tot het meest ongunstige (scenario 5). Ze zijn zo opgevat dat de werkelijkheid zich binnen dit spectrum zal bevinden. De scenario's zijn niet voor Nederland als dusdanig, maar vertrekken van de mondiale situatie, met focus op, zeg maar, een typisch Westers land. In die zin zal wat voor Nederland geldt, ook voor België gelden. In landen met een totaal verschillende vaccinatiegraad, zoals bijvoorbeeld in Oost-Europa, kan het er al heel anders aan toegaan.”
(De figuren in dit artikel worden gebruikt als illustratie van de verschillende scenario’s en zijn geen voorspelling van hoe de coronapandemie zal verlopen).
Molenberghs: “In dit scenario zit alles goed mee: immuniteit, zowel de natuurlijke als die door de vaccins, blijft lang werken en mensen laten zich voldoende vaccineren in de hele wereld. Dit scenario is op korte termijn wat minder realistisch, omdat de vaccinatiegraad gewoon te laag is. Niet alleen bijzonder veel te laag in andere delen van de wereld, maar evengoed in heel wat Westerse landen, door de grote besmettelijkheid van de deltavariant.”
Nederlands rapport: “In dit scenario wordt het coronavirus uitgebannen: het virus is niet meer in de populatie aanwezig. Wereldwijd zijn voldoende mensen immuun voor het virus doordat zij gevaccineerd zijn en/of een infectie hebben doorgemaakt. Effectief en gecoördineerd overheidsoptreden (nationaal en mondiaal) heeft bijgedragen aan wereldwijde vaccinatie. De coronamaatregelen worden opgeheven. Het land gaat ‘terug naar normaal’, in de zin dat het virus geen rol meer speelt in het dagelijkse leven. De gezondheidsgerelateerde, economische en sociale gevolgen van de pandemie zullen echter nog lange tijd merkbaar zijn.”
Molenberghs: “Het virus verdwijnt niet, maar golven nemen af in ernst. Je kan dan denken aan ongeveer evenveel doden als de griep, of bijvoorbeeld twee keer zoveel, vandaar de naam ‘griep+’ voor dit scenario. Er zijn perioden met maatregelen - bijvoorbeeld in het najaar en de winter, zoals nu - maar niet het hele jaar door.”
Nederlands rapport: “In het tweede scenario wordt het virus endemisch. Covid-19 blijft circuleren in de populatie, maar de pandemische fase is voorbij. Voor de meeste mensen vormt Covid-19 geen groot gevaar. De jaarlijkse cijfers met betrekking tot infecties en sterfte worden stabiel (met een beperkte epidemische variabiliteit) door wereldwijde vaccinatie in combinatie met opgebouwde immuniteit. Er is een jaarlijkse Covid-19-golf die wel per jaar kan verschillen, afhankelijk van de genetische veranderingen van het virus en de opgebouwde immuniteit in de populatie. De golf kan (deels) samenvallen met het griepseizoen, hoewel nog moet blijken hoe de patronen van jaarlijkse griep- en verkoudheidsvirussen zich tot elkaar zullen verhouden. De terugkerende Covid-19-golf kan vragen om seizoensgebonden maatregelen en herhaaldelijke vaccinatie kan nodig zijn.”
Molenberghs: “Een aantal westerse en bijvoorbeeld Aziatische landen hebben de zaak onder controle, maar dat is niet overal ter wereld het geval. Dat betekent dat het internationale reizen niet zomaar terug kan naar normaal, en dat er dus reisbarrières blijven. Ook voor internationale handel kan dit tot disruptie leiden.”
Nederlands rapport: “Het virus is onder controle in welvarende landen die vaccins kunnen betalen of deze zelf kunnen ontwikkelen en produceren, en die een gestructureerd vaccinatieprogramma hebben kunnen opzetten. In andere landen tiert het virus daarentegen welig en muteert het soms tot meer risicovolle varianten. Dit heeft ontwrichtende gevolgen voor de samenleving en economie in deze landen, met ook internationale gevolgen. In dit scenario blijft er een dreiging bestaan van herintroductie vanuit landen waar niet of minder gevaccineerd wordt en het virus blijft rondgaan. Kwetsbare groepen en ongevaccineerden lopen een groter risico om ernstig ziek te worden of te overlijden door het virus. Door herintroductie zijn er regelmatig uitbraken in Nederland en andere welvarende landen en contactbeperkende maatregelen zijn dan nodig. Wanneer de herintroductie nieuwe varianten betreft, kunnen ook gevaccineerde mensen alsnog geïnfecteerd raken en mogelijk ziek worden.”
Molenberghs: “Het blijft een beetje zoals het is, met golven die niet toenemen en niet afnemen in kracht. Een beetje steady-state, maar op een manier die we niet willen, natuurlijk.”
Nederlands rapport: “Covid-19 blijft in dit scenario circuleren en grote aantallen infecties en veel ziekte veroorzaken, doordat vaccins onvoldoende (lang) werken. Er wordt wereldwijd gevaccineerd en er worden nieuwe vaccins ontwikkeld, maar het is een kat-en-muis-spel. Er ontstaan steeds nieuwe varianten van het virus die vooral bij kwetsbare groepen en ongevaccineerden ernstige ziekte kunnen veroorzaken. Contactbeperkende maatregelen, zoals thuiswerken en online onderwijs volgen, krijgen een permanent karakter en toegangscontroles, het gebruik van coronamelders en quarantaineregimes spelen een prominente rol in het dagelijkse leven.”
Molenberghs: “Terecht worst case. Er zijn altijd maar nieuwe varianten, die ook weer eens meer ziektelast veroorzaken. De golven nemen nog toe in kracht.”
Nederlands rapport: “Het virus blijft wereldwijd circuleren en het aantal dodelijke slachtoffers als gevolg van de infecties neemt toe. Mensen die de infectie hebben doorgemaakt of gevaccineerd zijn, zijn slechts voor beperkte tijd immuun en worden weer snel vatbaar voor nieuwe varianten. Vaccins zijn beschikbaar, maar het virus muteert sneller dan de vaccins ontwikkeld, geproduceerd en toegepast kunnen worden. Na een aantal jaren zal het virus minder hevig gaan rondwaren en zal de pandemie wellicht ‘uitdoven’, maar voordien zal voor nog onbepaalde tijd sprake kunnen zijn van hevige uitbraken waarbij eigenlijk iedereen risico loopt op een ernstig of zelfs dodelijk ziekteverloop. De samenleving en de economie maken een lange periode van ernstige ontwrichting door.”
Besluit
Geert Molenberghs: “Het is goed dat we dit overzicht hebben. Maar opnieuw: het is geen voorspelling en moeilijk te zeggen waar we gaan uitkomen. Zelf denk ik dat scenario’s één en vijf niet zo heel realistisch zijn. We zouden zeker scenario vier en vijf moeten zien te vermijden. En eigenlijk ook scenario drie. Scenario twee is redelijk gunstig en haalbaar, maar niet zonder inspanning. Ook in dit scenario moeten we voorzichtig blijven, zijn maatregelen op bepaalde moment nodig en moeten we voor een zo laag mogelijke viruscirculatie zorgen door vaccinatie en - zo snel mogelijk - ook antivirale middelen. We moeten daarbij ook onze verantwoordelijkheid opnemen tegenover de hele wereld.”
Erika Vlieghe: “Er zijn effectief zeer veel redenen om aan te nemen dat Covid-19 nog lang onder ons zal zijn. Al verwachten we wel dat we hier als maatschappij steeds beter mee kunnen omgaan door middel van vaccinatie, ventilatie, maskers op bepaalde momenten, en andere maatregelen. Veel zal ook afhangen van de graad van vaccinatie en virale circulatie internationaal, het risico op nieuwe varianten, de ontwikkeling van de volgende generatie vaccins, enzovoort.”
