Tekenen voor beurscrash zwellen aan tot storm

De hoofdeconoom van de Bank voor Internationale Betalingen of BIB, Claudio Borio, zegt daarmee wat al een hele tijd bij een aantal vooraanstaande economen circuleert: de gereedschapskist van de centrale banken is leeg. De klassieke instrumenten doen niet wat ze beloven te doen, de economie weer op gang duwen.

Integendeel, zegt de BIB, "het vertrouwen in de geneeskrachten van de centrale banken hapert". De centrale banken werden, al dan niet terecht, jarenlang aanzien als een baken die de economie met slimme ingrepen kon sturen, maar dat verdwenen vertrouwen kan de beurzen weer de dieperik in duwen.

Rentes gaan laag, lager, laagst

De alom gerespecteerde beursstrateeg Jeremy Grantham vreest zelfs voor een bloedbad. Hij voorspelde dit weekend in het Nederlandse Financiële Dagblad dat er een crash komt "binnen één tot drie jaar". De bijna-nulrente waar de Amerikaanse centrale bank jarenlang mee geschermd heeft, noemt hij levensgevaarlijk. Het heeft speculatie in de hand gewerkt, stelt hij. En wie speculatie zegt, zegt overgewaardeerde bedrijven en zeepbellen. Zeepbellen die, zoals we in 2000 bij de dotcomcrash en in 2007 bij de Amerikaanse vastgoedcrisis hebben gezien, onvermijdelijk barsten.

Om maar een voorbeeld te geven, taxidienst Uber - die geen auto's bezit - wordt rond de 60 miljard euro gewaardeerd, autofabrikant Ford is zo'n 50 miljard euro waard. Of internetbedrijven als Uber, Netflix of Airbnb nu zeepbellen zijn of niet, het staat vast dat de waarderingen op ongekende hoogtes staan.

Grantham mag dan wel net die twee crisissen voorspeld hebben, die lage rente is precies ook het witte konijn dat de Europese Centrale Bank nu al even uit zijn hoed tovert. De hoop is dat ons geld, dat bijna niets opbrengt op een spaarrekening, in de beurs wordt gepompt. Maar voedt dan weer het gevaar op zeepbellen. Daarnaast moet de lage rente ons aan het lenen krijgen, zodat we investeren en jobs creëren. De rentes mogen dan bijna op de bodem liggen, toch komen die jobs er niet bij. Of toch niet genoeg.

Als reactie heeft de ECB de rentes verder laten zakken, tot onder nul. Niet voor ons, maar voor de commerciële banken die overtollig geld bij de ECB parkeren. Het gevolg is dat die banken nu een soort van strafrente moeten betalen als ze geld bij de ECB zetten. De bedoeling is om de banken geld te laten lenen, maar dat lukt dus niet.

De combinatie van die strafrente en de lage rente-inkomsten van uitgeleend geld, brengt het winstmodel van banken onder druk. Maar ook dat van de verzekeringswereld en de pensioenfondsen. Net daar waarschuwt de BIB voor. Laat de Europese Centrale Bank donderdag samenkomen, waar voorzitter Mario Draghi en co. naar alle waarschijnlijkheid zal beslissen om de rentes nog verder te laten zakken, in een nieuwe poging om het geld aan het rollen te krijgen.

Overheden moeten investeren

Moeten we dan aftellen naar een nieuwe beurscrash? Grantham weet het zeker, het BIB waarschuwt, maar enige nuances zijn op hun plaats. "De rol van de centrale banken is uitgepeeld", zegt ook Peter Vanden Houte, hoofdeconoom bij ING. "Maar nationale overheden kunnen weer aan het investeren gaan."

Als een overheid geld leent en in de economie pompt, dan wordt die lening een pak draaglijker wanneer de economie ook werkelijk groeit, luidt de redenering. Vanden Houte verwijst naar de investeringen die de VS in de nasleep van de crisis heeft gedaan, en waar het begrotingstekort vanzelf is teruggevallen.

Het grote probleem, geeft de econoom toe, zijn de stringente begrotingsnormen waar de eurolanden aan gehouden worden. Van zo de begroting ontspoort, wordt een lidstaat meteen terechtgewezen door de Europese Commissie. Daar kunnen ze van afstappen, maar met de interne strubbelingen, denk aan de brexit, en de vluchtelingencrisis lijken ze daar voorlopig geen prioriteit van te kunnen maken.