Tegenvaller: het belangrijkste vaccin voor ons land blijkt ook het minst werkzame

Europa heeft zicht op een derde vaccin tegen het coronavirus. Het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMA) keurde vrijdag het gebruik van het vaccin van AstraZeneca/Oxford goed. De Europese Commissie moet nu nog haar fiat geven, maar dat is niet meer dan een formaliteit.

Het vaccin van AstraZeneca is weliswaar een stuk minder effectief dan de twee die al eerder goedgekeurd waren, van Pfizer/BioNTech en Moderna. Terwijl die twee laatste meer dan 90 procent effectief bleken tegen het coronavirus, raakt AstraZeneca niet verder dan 59,5 procent.

Dat is een tegenvaller, want er werd bijzonder veel verwacht van dit vaccin. AstraZeneca moest het werkpaard van onze vaccinaties worden: België bestelde 7,5 miljoen doses, meer dan de vaccins van Pfizer en Moderna samen. Het vaccin van AstraZeneca is dan ook een stuk goedkoper (1,78 euro/dosis) en heeft het voordeel dat het vaccin niet op temperaturen van -70° bewaard moet worden.

Maar met een effectiviteit van amper 60 procent rijst de vraag of AstraZeneca nog wel de ruggengraat van onze vaccinatiecampagne kan vormen. “Om hiermee groepsimmuniteit te bereiken, moet je al zo goed als je hele bevolking inenten. Dat gaat wellicht niet gebeuren”, zegt viroloog Johan Neyts (KU Leuven).

Bij mensen ouder dan 55 jaar is de effectiviteit niet eens te becijferen, wegens een gebrek aan testdata. “Eigenlijk weten we niet goed waarop het EMA zich gebaseerd heeft. Er moeten ons nog heel wat data bereiken”, zegt viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven). Het EMA gaat uit van ‘indirect bewijs’. Proeven toonden aan dat er bij ouderen een gelijkaardige immuunrespons wordt opgebouwd als bij jongere mensen. Daarom gaan de autoriteiten ervan uit dat het ook bij ouderen voldoende bescherming biedt. Toch gaf Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) de Hoge Gezondheidsraad alvast de opdracht te onderzoeken of onze vaccinstrategie aangepast moet worden, zo liet hij weten in Terzake.

Geen ramp

Een iets lagere beschermingsgraad hoeft volgens Van Ranst geen ramp te betekenen. “Het is belangrijker hoe het vaccin beschermt tegen erge ziekte en hospitalisatie. Wat dat betreft doet dit vaccin het uitstekend, er waren 0 hospitalisatiegevallen op 12.000. En dat is toch wat we vooral willen vermijden.” En aangezien dit vaccin gewoon in de koelkast verplaatst en bewaard kan worden, is het een pak gebruiksvriendelijker. “Als je mensen wilt beschermen die zich niet kunnen verplaatsen, wordt dit vaccin een pak interessanter.”

Toch lijken de vaccins van Pizer en Moderna gezien hun hogere beschermingsgraad meer aangewezen voor oudere leeftijdsgroepen. Neyts: “Mij lijkt het logisch dat je de mensen die het meeste risico lopen, het beste vaccin geeft. Wellicht zullen enkele landen dat nu gaan overwegen.”

“Dit alles is in de eerste plaats gewoon goed nieuws natuurlijk”, zegt professor huisartsgeneeskunde Jan De Maeseneer (UGent). De Maeseneer is lid van de taskforce vaccinatiestrategie maar spreekt hier in eigen naam. “Als dit vaccin niet goedgekeurd was voor 65-plussers, zaten we sowieso met een belangrijke nieuwe uitdaging. Zestig procent effectiviteit is natuurlijk minder dan de eerste twee vaccins, maar er wordt wel immuniteit opgebouwd.”

De luxe om tussen vaccins te kiezen, hebben we gewoon niet, zegt Van Ranst. “Je gaat nu eenmaal geen 11x2 miljoen vaccins van Pfizer krijgen. We gaan alle vaccins nodig hebben.”

Taaie Zuid-Afrikaanse variant

Ook farmabedrijf Johnson & Johnson kwam vrijdag met resultaten naar buiten. Bij een studie in de VS haalde hun vaccin een effectiviteit van 72 procent. Ons land rekent vanaf april op het vaccin van Johnson & Johnson. Het heeft het voordeel dat er maar één dosis toegediend moet worden. Maar ook hier zijn er hoofdbrekens: in de studie in Zuid-Afrika zakte de werking van het vaccin naar 57 procent. Dat is wellicht te wijten aan de besmettelijkere variant die volop circuleert in het land.

Het vaccin van Novavax, dat nog in ontwikkeling is, zou volgens voorlopige testresultaten eveneens meer moeite hebben met de Zuid-Afrikaanse variant. Uit laboratoriumtests bleek eerder al dat dat ook geldt voor het Moderna-vaccin. “Die Zuid-Afrikaanse variant is een taaie klant”, weet Neyts. “En er gaan nog varianten opduiken. Het is duidelijk dat we nu al zullen moeten nadenken over een tweede generatie vaccins.” De verwachting is wel dat de vaccins die nu al beschikbaar zijn, relatief snel en eenvoudig aangepast kunnen worden om gewapend te zijn tegen nieuwe virusstammen.

De resultaten van AstraZeneca en Johnson & Johnson vallen dan wel enigszins tegen, maar dat komt vooral doordat de twee eerder goedgekeurde vaccins alle verwachtingen overtroffen. Pfizer en Moderna ontwikkelden hun vaccin met een geheel nieuwe technologie gebaseerd op mRNA. Experts zeggen unisono: die mRNA-vaccins zijn een enorme doorbraak, die we vijf jaar geleden nooit hadden kunnen vermoeden.

Maar de farmabedrijven kunnen de enorme vraag momenteel niet bolwerken. Vrijdag nog raakte bekend dat na Pfizer ook Moderna vertraagd zal leveren. Het farmabedrijf levert volgende week 20 procent minder vaccins dan verwacht: 25.200 in plaats van 31.200. Gelukkig is er nog Rusland, dat aankondigde dat het 100 miljoen dosissen van zijn Spoetnik-vaccin aan de EU kan leveren. Al moet het eerst nog via de EMA passeren.