Tegengif voor de ratrace: neoklassieke pianomuziek verovert de wereld

Nils Frahm, Max Richter, Joep Beving en Wouter Dewit delen in de audiobibliotheek een vestiaire onder het naamplaatje ‘neoklassiek’. Het is een term die al jaren aan de weg timmert, maar die pas de laatste jaren het grote publiek heeft bereikt.

Nils Frahm speelt donderdagavond in een tot de nok gevuld Rivierenhof. Max Richter verkocht in 2018 de kathedraal van Antwerpen tot twee keer toe uit. Ólafur Arnalds stond deze zomer op de affiche van Rock Werchter. En dat met pianomuziek aan een infuus van allerhande niet-klassieke invloeden.

Het verhaal van de Nederlandse componist Joep Beving is er een om in te kaderen. De voormalige reclamestrateeg voor Nike en Adidas kreeg een burn-out en paniekaanvallen, en vond, op aanraden van een coach, opnieuw rust aan de piano die hij van zijn oma had geërfd. In het donkerste van de nacht, wanneer zijn gezin sliep, begon hij te componeren.

Beving bundelde de nummers op Solipsism en stapte ermee naar een platenlabel. Hij kwam van een kale reis terug en besliste de muziek dan maar in eigen beheer uit te brengen. Een van zijn songs werd opgepikt door een populaire playlist op Spotify en… bingo! Sindsdien verkoopt de Nederlandse pianist wereldwijd in een vingerknip zalen uit. Er luisteren maandelijks gemiddeld een miljoen mensen naar hem. De playlist die Joep Beving onsterfelijk heeft gemaakt, heet ‘Peaceful Piano’ en telt 5,5 miljoen abonnees.

Huiskamervlijt

Als je muziek door de curatoren wordt opgepikt, gaat je teller onmiddellijk in het rood. Dat heeft ook Wouter Dewit ondervonden. Overdag is hij leraar Engels, na de uren gaat hij aan de piano zitten. Het is zo, in een huiskamer in Maaseik, dat hij een viraal nummer heeft geschreven. ‘La Durée’ zit vandaag aan 17 miljoen plays. In de top drie van steden waar Dewits composities het meest beluisterd worden, staan Singapore, Istanbul en Los Angeles. In België reikt de Limburger nauwelijks verder dan de culturele centra.

Wouter Dewit is een hobbyist. Hij is geen voltijds muzikant en droomt daar ook niet van. “Er is nauwelijks iets veranderd sinds ik ben opgepikt”, schokschoudert de pianist. “Ik componeer nog steeds tussen de huishoudelijke taken door, ik sukkel nog steeds met onzekerheden over mijn spel. Vroeger werd ik ’s nachts soms wakker, mezelf afvragend: ‘Hoelang hou ik dit nog vol, spelen zonder publiek?’ Nu ik weet dat er iemand luistert, is die last van mijn schouders gevallen.”

De Limburgse pianist speelt al ruim twintig jaar op dagelijkse basis. Als student skipte hij zijn lessen om tijd door te brengen met de vleugelpiano in het cultuurcafé van de VUB. Sindsdien zijn de zwart-witte toetsen en hij onafscheidelijk.

In 2015 bracht Dewit in eigen beheer Everything, You See uit, maar lang zou dat debuut niet nazinderen. Met Still schoot hij wél in de roos. In 2017 noteerden we het volgende: “Wouter Dewit laat in vijftig minuten zien dat hij de kunst van het bezweren in de vingers heeft.”

Blijk van vertrouwen

Later zou blijken dat wij niet de enigen waren die het talent van de leraar-componist hadden opgemerkt. Een curator van de Spotify-playlist ‘Peaceful Piano’ pikte ‘La Durée’ op. In geen tijd ging zijn muziek viraal.

“Je moet ergens geluk hebben”, klinkt Dewit voorzichtig. “Al is de schifting om de selectie te halen niet mals. Het is een blijk van vertrouwen. Als je geen kwalitatief spul in de aanbieding hebt, haal je de lijst ook niet. En als de muziek niet aanslaat, flikkeren ze je er al even snel uit.”

Hij staat nog steeds in de playlist, tussen de Frahms, Richters en Bevings van deze wereld.

Dewit, die in september zijn derde album Here uitbrengt, surft mee in de slipstream van de groten. “Er trekt een neoklassieke golf door de wereld”, zegt hij. “Philip Glass heeft in het verleden fantastische muziek gemaakt met soortgelijke middelen, maar Nils Frahm is toch van een ander kaliber. Wat Miles Davis heeft betekend voor de jazzmuziek, is Nils Frahm voor de neoklassiek. Hij heeft de deur voor het publiek én andere artiesten opengezet. Dankzij hem ben ik nieuwe klankkleuren beginnen te exploreren.”

De Maaseikenaar looft ook de aanpak van Joep Beving. “Het lijkt makkelijke muziek. In wezen is de grens tussen eenvoud en cliché flinterdun. Joep Beving en Nils Frahm hellen naar de juiste kant af en da’s geen makkelijke oefening. Haruki Murakami heeft ook die gave: hij houdt het simpel, maar hij ráákt je.”

Smalend

Heeft Dewit een verklaring voor de opmars van het genre? “We leven in gejaagde tijden. Als tegenreactie op het drukke en snelle leven biedt muziek die tot contemplatie uitnodigt vaak een uitweg”, zegt hij.

Ook Jeroen D’hoe – musicoloog, componist en binnenkort popprof aan de KU Leuven – ziet in neoklassiek een antidotum tegen de ratrace. Maar het is bovenal muziek die resoneert. “Het is een stroming die het zoekt in consonantie – de frequenties van de tonen zijn samenhangend, wat door de luisteraar als aangenaam of rustig wordt ervaren. Door die hoge graad van resonantie kan er ook een link gelegd worden naar de spiritualiteit. Het heeft iets sjamanistisch; de muziek werkt meeslepend.”

Kenners van klassieke muziek doen soms smalend over de componisten die anno 2019 het gezicht van de piano zijn. Jeroen D’hoe vindt neoklassiek, in zijn functie van musicoloog, een verwarrende term. “Er was 100 jaar geleden al sprake van het neoclassicisme, met componisten zoals Igor Stravinsky en Sergej Prokofjev. Zij brachten in wezen een ode aan de grootmeesters van de klassieke muziek, zijnde Haydn, Mozart en co. Deze generatie doet het compleet anders. Ze vullen de term klassiek naar eigen believen in – soms met elektronica, en dat maakt onbegrip los.”

Universele taal

Bach, Beethoven en Mozart hebben geschiedenis geschreven. Ze hebben de tand des tijds doorstaan. Kan deze generatie dat ook? “Als we Nils Frahm en Joep Beving op grond van de klassieke parameters beoordelen, zouden we hun werk oneer aandoen”, vindt D’hoe. “Ik vind dit een waardevolle stroming. Max Richter is ontegensprekelijk een vakman. Die man maakt composities van hoogstaand niveau. Los van de eigen smaak kan niemand ontkennen dat dit kwaliteitsvol is.”

Wanneer we D’hoe erop wijzen dat Max Richter voor ons de drempel naar de pianomuziek heeft verlaagd, fleurt de musicoloog en muzikant op. Wat STUFF. met jazz doet, doet iemand als Nils Frahm met klassiek: er een draai aan geven.

“Ze zetten de klassieke wereld op losse schroeven. Dat is een gezonde evolutie. Zo blijft pianomuziek in beweging en is de industrie het aan zichzelf verplicht niet ter plaatse te trappelen. Dat Joep Beving heeft getekend bij het legendarische platenlabel Deutsche Grammophon zegt iets over de kwaliteit van zijn muziek, maar evenzeer over de relevantie van de stroming.”

Het voordeel van Spotify en co. is dat de hedendaagse componisten worden gehoord door miljoenen mensen, terwijl dat tien jaar geleden andere koek was. Dorothee Meyer van het platenlabel Sony Classical, waar de Belgische pianist Guy Van Nueten onderdak heeft gevonden, beaamt dat. “Hij heeft nu luisteraars van België tot Paraguay. Dat is een land waar hij zijn muziek vroeger onmogelijk aan de man kon brengen. Instrumentale muziek heeft per definitie een enorm internationaal potentieel, omdat het een universele taal is.”

Wachtkamermuziek

Het succes van de piano reikt ook verder dan het wereldwijde web, stelt ze vast. “Als ik naar de agenda van onze artiesten kijk, zie ik mooie concertreeksen. Er zijn genoeg podia en festivals waar ze oog hebben voor neoklassiek.”

Dat Nils Frahm bij ons het clubcircuit heeft veroverd, is een overwinning voor het containerbegrip post-klassiek. Maar dat is ook in de omgekeerde richting van toepassing, zegt musicoloog Jeroen D’hoe. “Deze beweging heeft de organisatoren van klassieke concerten wakker geschud. Francesco Tristano vermengt klassiek met elektronica en heeft al in Flagey gespeeld. Het is fantastisch dat hij een jonge groep mensen naar een klassiek huis krijgt.”

Het succes op streamingdiensten heeft echter een keerzijde. Playlists als ‘Quiet Music’ en ‘Relaxing Massage’ degraderen neoklassiek vaak tot achtergrondmuziek. “De grens tussen muziek en muzak is flinterdun”, zegt D’hoe. “Het is soms kunstig, soms kitsch, maar met de juiste hoeveelheid peper en zout in de akkoorden kan de muziek mij vaak bekoren.”

Ook Wouter Dewit is zich ervan bewust dat zijn composities misschien wel worden gebruikt in de wachtzaal van de tandarts. “90 procent van de neoklassieke muziek raakt mijn koude kleren niet. Dat is zuiver behang”, zegt de componist. “Ik ben Spotify dankbaar voor mijn publiek, al hoop ik dat de luisteraar de tijd neemt om in mijn muziek te verdwijnen. Ik heb geen controle over de functie van mijn muziek. Als het voor iemand kantoormuziek is, so be it.”

Here van Wouter Dewit verschijnt eind september bij Zealrecords.