Tegen alle economische logica in: open Braziliaanse economie krijgt boost van ‘Oekraïne’

‘Dit is absoluut uniek’, zegt de Braziliaans-Nederlandse Giorgio Romano Schutte, hoogleraar internationale betrekkingen en economie aan de Federale ABC-Universiteit in São Paulo. Om twee redenen had de Braziliaanse economie juist een klap moeten krijgen toen Poetin zijn oorlog tegen Oekraïne begon, stelt hij. Allereerst de invasie zelf, met grote internationale onzekerheid tot gevolg. Maar ook omdat enkele weken nadat de oorlog begon de Federal Reserve (de Amerikaanse centrale bank) voor het eerst in drie jaar de rente verhoogde.

‘Een internationale crisis en een renteverhoging in de VS. De boekjes voorspellen in zo’n geval een kapitaalvlucht uit opkomende economieën’, zegt Schutte via de telefoon. ‘Oekraïne’ had een groot probleem kunnen zijn voor de grootste economie van Latijns-Amerika, die al kampte met hoge inflatie. De open economie – zonder al te veel overheidsbemoeienis, geld kan komen en gaan – is kwetsbaar, stelt de econoom. Zo bleek al in de pandemie toen investeerders halsoverkop vertrokken en de veilige haven van de dollar opzochten. ‘De regel was tot nog toe: als de wind even verkeerd staat, gaan ze allemaal gelijk weg.’ De real, de Braziliaanse munt, had kunnen devalueren, prijzen zouden verder stijgen.

Olie en landbouw

Maar het tegenovergestelde gebeurde. Terwijl in de pandemie investeerders uit vrijwel alle opkomende landen vluchtten, blijken zuidelijke landen die veel exporteren beter bestand tegen de huidige onzekerheid in de wereldeconomie, zegt de Braziliaanse econoom Daniela Prates. Ze is in Genève werkzaam voor Unctad, de VN-organisatie voor handel en ontwikkeling. Plots waren de kaarten voor Brazilië goed geschud. Braziliaanse boeren en de Braziliaanse oliesector profiteerden van de sancties tegen olieland Rusland en de verwoestende oorlog in ‘graanschuur’ Oekraïne. Hun producten stegen enorm in waarde.

Brazilië beschikte bovendien over een extra economisch wapen dat investeerders een zetje gaf: ‘De Braziliaanse centrale bank verhoogde eveneens de rente’, zegt Prates. Investeerders en speculanten maakten zich niet druk over de Amerikaanse rentestijging omdat de Braziliaanse rente eveneens omhoog ging. Het verschil tussen die twee tarieven bleef aanzienlijk. De Fed verhoogde met een kwart procentpunt van 0 naar 0,25 procent. De Braziliaanse rente staat momenteel op een indrukwekkende 11,75 procent. ‘Dat is aantrekkelijk voor internationale speculanten die met dat verschil winst hopen te maken.’

Voor internationale investeerders bleef het dankzij de Braziliaanse centrale bankiers dus goed zakendoen in Brazilië. Ze konden bijvoorbeeld hun geld steken in oliebedrijf Petrobras, dat voor eenderde in staatshanden is, maar voor tweederde eigendom is van private (deels internationale) aandeelhouders. Ook Brazilië’s enorme ijzerertsmijnen waren zo’n sector. Die grondstof steeg eveneens flink in waarde sinds eind februari. Brazilië behoort tot de grootste ijzererts-producerende landen ter wereld.

Arme mensen lijden

En hoewel de grote sojaboeren kampten met een oplopende prijs van kunstmest, dat zij grotendeels importeerden uit Rusland en Wit-Rusland, leverde ook hun gewas wereldwijd flink meer geld op. Hoogleraar Schutte: ‘Kunstmest werd overal duurder, de vraag naar landbouwproducten werd er niet minder om.’ Geld stroomde zodoende de afgelopen twee maanden richting Brazilië en de real nam in waarde toe. Macro-economisch deed Brazilië het plotseling heel goed.

Maar die economische cijfers vertekenen een harde werkelijkheid, zeggen beide economen. Sommige (rijke) Brazilianen en internationale investeerders boerden uitstekend in maart en april, maar de gewone Braziliaan had niets aan het macro-economische feestje. ‘Het leven is duurder geworden’, zegt Prates. ‘De arme mensen lijden’, zegt ook Schutte. Het wrange is, stelt hij, dat door stijgende prijzen op de wereldmarkt Brazilianen eveneens meer betalen voor producten die in eigen land worden geproduceerd. ‘Sommige sectoren profiteren, maar de meerderheid is de dupe.’

Het goede macro-economische rapport is een opsteker voor president Jair Bolsonaro, die in oktober hoopt te worden herkozen en in peilingen ietsje inloopt op zijn linkse rivaal Luiz Inácio Lula da Silva. Maar peilingen en economische dagkoersen blijken uiterst volatiel in het Zuid-Amerikaanse land. In de afgelopen twee weken is de waarde van de real weer wat gedaald ten opzichte van de dollar. ‘De feestvreugde neemt alweer af’, zegt Schutte. De wind draaide namelijk een slag in China, de grootste importeur van Braziliaanse grondstoffen: ‘Markten reageren op de nieuwste coronalockdowns in Shanghai en Beijing.’