Teflon-pan staat op de helling, wat zijn de alternatieven?

Handig, zo’n anti-aanbakpan. Bakken lukt altijd en je hebt er maar heel weinig vet voor nodig, doordat zulke pannen bekleed zijn met een laagje superglad teflon. Maar die stof heeft een behoorlijk slechte reputatie. Allereerst wordt teflon geproduceerd met behulp van zogenaamde PFAS, kunstmatige stoffen die nauwelijks afbreken en vergelijkbaar zijn met de sterk bekritiseerde PFOS. Toch zitten PFAS overal: in de grond, in het water, in planten, dieren en in de lucht. Daar komen ze terecht door slijtage van producten met teflon, maar vooral door lozing van afvalwater en uitstoot van teflon producerende fabrieken zoals bij Dupont/Chemours in Mechelen. Daar deed zich een gelijkaardig incident voor als bij het ‘intussen beruchte’ bedrijf 3M in Zwijndrecht, al bleven de waarden in Mechelen onder de alarmbel. Maar PFAS zijn waarschijnlijk behoorlijk ongezond, zeggen het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en het Europese Agentschap voor Voedselveiligheid EFSA. Zo zitten ze ook in onze voeding en kunnen ze kanker en schildklieraandoeningen veroorzaken, al is hier nog veel onduidelijkheid over.

Maar thuis in de keuken hoef je niet bang te zijn, stelt het RIVM. Bij goed gebruik zijn teflonpannen veilig. Als je er krassen in maakt, kun je weliswaar teflondeeltjes binnenkrijgen, maar te weinig om ongezond te zijn: ze verdwijnen weer met onze ontlasting. Maar die deeltjes komen uiteindelijk wel in het milieu terecht. “En daar gaan ze een toekomst als niet-afbreekbaar microplastic tegemoet”, zegt Rolf van Benthem, hoogleraar coatingtechnologie aan de Technische Universiteit Eindhoven. “Als je puur naar de milieu-effecten kijkt, zouden we snel van teflonpannen af moeten.” Teflonpannen zijn wél ongezond als je ze te heet laat worden, bijvoorbeeld als je bent vergeten dat er nog een pan op het vuur staat. Vanaf 260 graden Celsius begint de teflonlaag af te breken en bij 350 graden komen er zelfs ongezonde dampen vrij. Mensen krijgen daar geïrriteerde ogen en luchtwegen van, maar voor vogels als kanaries zijn zulke gassen dodelijk.

Alternatieven

Wat kies je dan als alternatief voor je teflonpannen? Bijvoorbeeld een pan met een keramische anti-aanbaklaag van minuscule deeltjes siliciumdioxide, ook het hoofdbestanddeel van zand. Die deeltjes worden in een oplossing over de binnenkant van de pan gespoten en in de oven uitgehard. Keramische pannen zijn er tegenwoordig in alle prijsklassen, maar over het algemeen zijn duurdere pannen beter en gaan ze langer mee. Een keramische laag bevat geen ongezonde stoffen, is glad en keihard en kan gemakkelijk hoge temperaturen aan, mits je de pan niet te snel laat opwarmen: dan kan ze kromtrekken. Gebruik liever geen olijf- of zonnebloemolie in een keramische pan als je op hoge temperatuur wilt bakken. Die oliesoorten kunnen niet zo goed tegen hitte waardoor de pan na verloop van tijd een stroef laagje krijgt. Een hittebestendige olie zoals kokos- of arachideolie werkt dan beter.

Ook een prima keuze: geanodiseerde aluminium koekenpannen. Bij het anodiseren gaat de pan onder gecontroleerde omstandigheden en door middel van electrolyse ‘roesten’, oxideren. Deze nieuwe oxidelaag is superglad, keihard, kan tegen hoge temperaturen, heeft de beste anti-aanbakeigenschappen van alle antikleeflagen en gaat jarenlang mee. Ze zijn wel nog duurder dan goede keramische pannen.

Een titanium anti-aanbaklaag is eigenlijk een opgedreven teflonlaag. Het hoofdbestanddeel is ook teflon, maar versterkt met titanium, een licht en hard metaal met een hoog smeltpunt waardoor de anti-aanbaklaag sterker, harder, hitte- en krasbestendiger wordt. Titaniumpannen zijn duurder dan gewone teflonpannen, maar hebben betere anti-aanbakeigenschappen en gaan ook langer mee. Er zitten nog steeds PFAS in: uit milieuoogpunt is zo’n pan dus geen optimale keuze.

Tenslotte zijn er ook pannen met een plantaardige anti-aanbaklaag, van het merk TVS. Deze antikleeflaag is gemaakt van plantenextracten en glycerine. Volgens de importeur bakken deze pannen fantastisch, zijn ze duurzaam, kras- en hittebestendig. Maar hoogleraar Van Benthem verdenkt de ‘plantaardige’ pannen van greenwashing. “Waarschijnlijk gaat het hier om een keramische coating en is de glycerine alleen een hulpstof om de siliciumoplossing mee aan te brengen. En plantaardige extracten? Ze bedoelen waarschijnlijk: glycerine van plantaardige oorsprong.”

Maar heb je wel een anti-aanbaklaag nodig? Nee, als je tenminste geen vetangst of vliegende haast hebt. In pannen zonder antiaanbaklaag, bijvoorbeeld van gietijzer of staal, heb je wat meer vet nodig voor een goed bakeffect. Maar je kunt probleemloos op hoge temperaturen bakken, alles wordt goed krokant, er komen absoluut geen schadelijke stoffen vrij, de productie is duurzaam, de pannen gaan tientallen jaren mee en zijn goed te recyclen. Gewoon proberen!