Te weinig transparantie over resultaten van onderzoek met geneesmiddelen

Universitaire ziekenhuizen publiceren de resultaten van klinische studies met medicijnen vaak niet tijdig in de daarvoor voorziene databank. Dat blijkt uit een nieuw rapport van consumentenorganisatie Test Aankoop, Kom op tegen Kanker en Cochrane België, een organisatie die zich inzet voor evidencebased geneeskunde. “Hierdoor kunnen artsen niet goed inschatten welk medicijn het geschiktst is voor hun patiënten”, zegt Simon November (Test Aankoop).

Sinds 2014 is wie een klinische studie uitvoert verplicht de resultaten daarvan te publiceren in een Europees register, en dat binnen een jaar na het afronden van de studie. Het systeem van verplichte registratie is ingevoerd om te vermijden dat farmabedrijven onwelgevallige resultaten onder de pet zouden houden, maar geldt ook voor publieke onderzoeksinstellingen.

Negen publieke sponsors - voornamelijk (universitaire) ziekenhuizen - zijn volgens het onderzoek samen goed voor 804 studies die aan die regels moeten voldoen. 218 daarvan zijn officieel al meer dan een jaar afgerond, maar van slechts 172 studies waren de resultaten beschikbaar. De resultaten van 46 proeven (21 procent) laten op zich wachten.

De onderzoekers wijzen erop dat een groot deel van de studies die als ‘nog lopend’ staan aangevinkt, in werkelijkheid al lang zijn afgerond. Op basis van de duur van een gemiddelde klinische studie schatten ze dat er van ongeveer 400 proeven al resultaten zouden moeten zijn. In dat geval zouden de resultaten van ruim één op de twee studies (57 procent) ontbreken.

“Dat is problematisch, omdat je voor een goede evaluatie van de effectiviteit en nevenwerkingen van medicijnen alle data nodig hebt”, zegt Trudy Bekkering, verbonden aan het Academisch Centrum voor Huisartsgeneeskunde van de KU Leuven en Cochrane België. “De data zijn ook belangrijk om in verder onderzoek op voort te bouwen.”

Het is al het derde rapport waarin de organisaties het probleem aankaarten. Ook het Federaal Geneesmiddelenagentschap (FAGG) wees in juli 2021 alle sponsors van studies met achterstallige resultaten op hun verantwoordelijkheid. Verschillende onderzoueksinstellingen zijn wel een versnelling hoger geschakeld en hebben het voorbije jaar achterstallige data gepubliceerd.

De KU Leuven, VUB, UGent en UAntwerpen hebben respectievelijk voor 93, 67, 48 en 20 procent van hun officieel meer dan een jaar geleden afgeronde proeven de resultaten gepubliceerd. Maar als het werkelijke aantal afgesloten studies hoger ligt, presteren ze in werkelijkheid slechter, al is niet duidelijk hoeveel slechter precies.

Rompslomp

Edgard Eeckman, woordvoerder van het UZ Brussel, noemt de “administratieve rompslomp”, boven op alle andere taken, als belangrijke reden voor de achterstand. “Maar wij vinden dit belangrijk en sporen onze onderzoekers aan er werk van te maken.”

Ook Catherine Van Der Straeten, hoofd van het Health Innovation & Research Institute aan het UZ Gent, wijst erop dat het Europese register “extreem gebruiksonvriendelijk” en arbeidsintensief is. “Resultaten worden bovendien niet geheim gehouden, maar zijn doorgaans al in wetenschappelijke vakbladen gepubliceerd. Onderzoekers zien vaak weinig meerwaarde in het Europese register.”

De onderzoekers wijzen erop dat het systeem wel degelijk een meerwaarde heeft. Resultaten zijn er makkelijk en gratis op te zoeken, en geven vaak een completer beeld dan een wetenschappelijke paper. Als onderzoeksinstellingen met de voeten blijven slepen, moeten er sancties komen, vinden ze.

“Al hopen we dat iedereen ook zonder boetes het belang inziet”, zegt Ward Rommel van Kom op tegen Kanker. “Wij steunen zelf heel wat onderzoek en willen dat dit een maximale impact heeft op de patiënt. Een correcte en snelle rapportering is daarvoor van levensbelang.”