Te veel bewegen, te gezond eten: slaat de slinger door?

CrossFit en paleo, fitspiration en chiazaadjes, fitbit en proteïneshakes, nutrient timing en bootcamps. Het is slechts een greep uit de buzzwords van het hedendaagse, gezonde en fitte lijf. Het lichaam is een tempel en wie niet gezond eet, pleegt roofbouw. En dat is nog niet genoeg, het lijf dient geboetseerd: avondenlang in de fitness, trainen voor een marathon of met de fiets over een paar Alpencols. Gezondheid über alles lijkt de nieuwe norm.

Maar trop is te veel, vinden de Nederlandse sociologen Ernée Derckx en Bram Van Vulpen. "De hang naar een goed werkend lichaam is doorgeschoten. Er is een ware cultus ontstaan”, schrijven ze in een essay in het Nederlandse opinieblad De Groene Amsterdammer.

Gezondheidsfilosoof Ignaas Devisch (UGent) knikt instemmend. Hij kaartte het onderwerp al aan in zijn boek Ziek van gezondheid (2013). “Vroeger was gezondheid iets wat je hebt. Als er dan iets scheelde, ging je naar de dokter om het te genezen. Dat is veranderd”, zegt Devisch. “Tegenwoordig wordt gezondheid gedefinieerd als een norm die je kunt bereiken, waaraan je kunt en móét werken."

Slank is succesvol

Er is dus zeker meer aandacht voor gezondheid, maar is de slinger ook effectief doorgeslagen? Kunnen we over een lichaamscultus spreken? Volgens Devisch wel. Hij ziet dat vooral de hoogopgeleide tweeverdieners uit de steden gevoelig zijn voor het onderwerp. Zelf noemt hij het een vorm van sociale status.

"In de 19de eeuw waren arme mensen mager, omdat ze hard moesten werken en niet veel konden eten. De bazen waren dik en toonden zo dat ze meer konden eten dan nodig. Dat is nu omgekeerd: slank is succesvol. Het toont dat je discipline en karakter hebt, dat je hard werkt. Die beweging begon met veel aandacht voor sport en beweging, de laatste jaren gaat het vooral over gezonde voeding."

De keuken is intussen het strijdtoneel van de gezondheidsoorlog. Dat werd enkele weken geleden nog erg duidelijk. Tv-koks Jeroen Meus en Pascale Naessens vochten toen een verbaal robbertje uit over wiens aanpak nu de juiste is. Beiden vertegenwoordigen een stroming tegengesteld aan de andere. Meus staat voor de klassieke visie: eten moet vooral lekker zijn. Als het dan ook nog eens gezond is, des te beter. Bij Naessens is het omgekeerd. Voor haar is gezond eten de norm. Stap twee is het zo lekker mogelijk klaarmaken.

Maar hebben die boeken dan ook effectief een impact op onze obsessie met gezondheid? “Sommige collega’s denken dat die eetproblemen stimuleren, maar zelf geloof ik dat niet”, zegt klinisch psycholoog Johan Vanderlinden (KU Leuven), gespecialiseerd in eetstoornissen. “Het is ook helemaal niet slecht om bezig te zijn met gezonde voeding, of veel beweging. Maar het mag geen obsessie worden. Als je enkel sla eet en huivert van een pak friet, heb je een probleem. Af en toe zondigen is gezond, zo hou je de obsessie op een afstand.”

Een nieuwe diagnose

Gezonde aandacht of zelfs een milde fascinatie: niets mis mee. We zijn allemaal mensen. Maar de slinger kan ook doorslaan. Zo vertoont onze samenleving kwalen van die gezondheidsmanie, zoals sommigen die noemen. Maakt het ons ook effectief ziek?

Het kind heeft alvast een naam gekregen: orthorexia nervosa, een obsessie met gezond eten. Het is vooralsnog geen erkende diagnose, maar sommige psychologen pleiten daar wel voor. Orthorexia wordt aanzien als het kleine zusje van anorexia nervosa. "En orthorexia kan tot anorexia leiden. Mensen, vooral vrouwen, zijn ontevreden over hun uiterlijk. Ze beginnen gezond te eten, maar het eindigt vaak met heel gezond, maar ook heel weinig eten", legt Vanderlinden uit.

Sommige psychologen pleiten er dus voor om ook orthorexia officieel te erkennen, waardoor er ook meer onderzoek naar zou gebeuren. Momenteel is dat er amper of zelfs helemaal niet. Zo weet niemand hoeveel mensen in ons land aan orthorexia zouden lijden.

Gelukkig is het voor de meesten onder ons nog lang niet zo erg. Loop dus gerust uw halve marathons of Urban Trails. En ook de havermout met chiazaad hoeft de vuilnisbak niet in. Enkel wat gezond verstand gebruiken is – zoals wel vaker – aangewezen. "Mensen moeten zich niet willen meten met wie het beter doet. Dat heeft geen zin", zegt Devisch. "Vergelijk het met hoe fotomodellen eruitzien. We weten toch ook dat dat ideaal onrealistisch is? Dat is hier niet anders. Het leven is meer dan gezondheid alleen."