Te laat voor Mawda, maar politie wordt voorzichtiger

De agent die in mei 2018 de Koerdische peuter Mawda doodschoot bij een wilde achtervolging op de autosnelweg is vrijdag veroordeeld voor onvrijwillige doodslag. Zijn schot, waarmee hij de banden wou laten leeglopen, was volgens de rechtbank in Bergen “niet proportioneel” en “zeer onvoorzichtig”.

De advocaat van de agent had geprobeerd om de rechtbank te overtuigen dat het nochtans een aangeleerde techniek was op de politieschool, die agenten weliswaar enkel in uitzonderlijke omstandigheden mogen gebruiken. Het comité P, dat toezicht houdt op de politie, verwijst in een uitgebreid Mawda-rapport ook naar een dergelijke passage in het politiehandboek “achtervolgen en intercepteren van voertuigen”.

Het handboek beschreef uitvoerig de risico’s van een schot naar de banden, maar stelde ook: “de enige mogelijkheid om de rit van een voertuig af te remmen en tot stilstand te brengen is om te proberen een of meerdere banden leeg te laten lopen”. In het handboek stond daarnaast een afbeelding die toont hoe een agent correct naar een band kan vuren.

Dat handboek van augustus 2015 is echter in tegenspraak met een nota van de directie van de wegpolitie van vlak ervoor. Volgens die nota kunnen acties om een band lek te schieten slechts “zeer zelden leiden tot onmiddellijke interceptie van het vluchtende voertuig” en zijn ze potentieel niet in overeenstemming met de proportionaliteit die de wet op het politieambt vraagt, zoals dus ook de rechtbank in Bergen oordeelt.

Sinds het rapport van comité P heeft de politie dat handboek aangepast aan de nota. Dat blijkt uit een vraag van sp.a-Kamerlid Ben Segers aan minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) en wordt bevestigd door de federale politie.

“We hebben de illustratie weggehaald en nog meer de klemtoon gelegd op de risico’s en waarom het afgeraden is om te vuren op een rijdend voertuig”, zegt een politiewoordvoerder. “Er zijn extra richtlijnen uitgeschreven die het veilig afbreken van een achtervolging en de succesfactoren om ze veilig te laten verlopen nog duidelijker stellen.”

Op 1 oktober 2020 zijn de aanpassingen in het handboek aangenomen. Het principe is dat er niet op rijdende voertuigen wordt geschoten, tenzij in uitzonderlijke omstandigheden. “Het moet gaan om wettige verdediging van zichzelf of andere personen”, zegt minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V). “Daarbij moet telkens nagegaan worden of er geen andere manier is en of het vuurwapen in verhouding is tot het gevaar.”

Proportioneel

Agenten schieten regelmatig op rijdende voertuigen. In het jaar dat Mawda overleed, ging het om vijftien incidenten, waarvan drie met dodelijke afloop. In sommige gevallen leidt het tot het oprollen van criminele smokkelbendes. In januari 2018 reed een verdacht voertuig tot 200 kilometer per uur in de buurt van de snelwegparking in Postel.

“Het voertuig tracht meermaals in te rijden op de politievoertuigen. Er worden een aantal schoten gelost op de voorbanden om het voertuig te doen stoppen. Het voertuig komt uiteindelijk tegen een verlichtingspaal tot stilstand. De bestuurder wordt staande gehouden.” Zo staat het in een vonnis uit 2019. Die bestuurder bleek namelijk een van de spilfiguren van een criminele organisatie en is in eerste aanleg veroordeeld tot een gevangenisstraf van negen jaar en een flinke geldboete. Was schieten wél proportioneel in deze achtervolging, die toch zeer hard lijkt op die bij Mawda? Of is het gewoon toevallig goed afgelopen?

Niet enkel het schieten op de banden ging mis in de nacht dat Mawda overleed. Zo werd de Dienst Voogdij niet ingeschakeld voor de niet-begeleide minderjarigen in het busje, konden de verschillende politiediensten tijdens de achtervolging niet met elkaar communiceren en was de wegpolitie niet op de hoogte van een baken onder de bestelwagen waarmee de gerechtelijke politie het busje kon volgen.

“Ik ben blij dat de politie een onduidelijkheid in de handboeken heeft weggewerkt, maar er moeten ook goede afspraken komen voor grensoverschrijdende observaties”, zegt Kamerlid Segers.

Extra opleidingen

De Morgen vernam dat de politie omwille van de Mawda-zaak vanaf dit jaar ook een nieuwe opleidingsmodule “narijden en achtervolgen” uitrolt. Het gaat om vier uur theorie en vier uur praktijk voor alle lokale en federale agenten. Voor leden van de Wegpolitie komt er daarenboven acht uur opleiding rond achtervolgen op de autosnelwegen aan hoge snelheid.

Ook na de zaak Jonathan Jacob in 2013 heeft de politie extra opleidingen ontwikkeld, in dat geval rond Excited Delirium Syndrome (EDS). Die opleidingen zijn in 2020 verder uitgewerkt en gecentraliseerd na de dood van Jozef Chovanec, de Slovaak die net als Jacob overleed in geëxciteerde toestand in politiebewaking.

“Momenteel loopt er een eerste opleidingsmodule: vier uur theorie rond EDS, hoe het te herkennen en hoe erop te reageren”, zegt de politiewoordvoerder. “Een tweede, meer praktijkgerichte module die hierop zal aansluiten is in ontwikkeling. Daarna volgt een derde module over een ruimer spectrum aan psycho-medische interventies.”