Te koop: een 'gelukkige' Van Gogh

In de laatste weken van zijn veelgeplaagde leven pendelde Vincent Van Gogh heen en weer tussen emotionele extremen. Lange perioden van martelende depressies wisselden af met uitbarstingen van euforie en creativiteit. Het resultaat van zo'n opflakkering is een reeks levenslustige kinderportretten. Nu wordt een van die laatste werken, Kind met de sinaasappel (1890), te koop aangeboden in Maastricht.

Door Arifa Akbar

MAASTRICHT l L'enfant à l'orange (Kind met de sinaasappel) is geïnspireerd op Van Goghs fascinatie voor een kind dat vlak bij hem woonde in Auvers-sur-Oise. Het doek wordt op de Internationale Kunst en Antiek Beurs (Tefaf, 7-16 maart) in Maastricht verkocht voor ongeveer 20 miljoen euro.

Het werk wordt op de markt gebracht door het Zwitserse koppel Arthur en Hedy Hahnloser, die het in 1916 kochten. Ruim negentig jaar bevond het zich in een privécollectie. Het portret van Raoul Levert, het zoontje van een plaatselijke timmerman, werd geschilderd eind juni 1890 in de Auberge Ravoux, waar Van Gogh een kamer huurde. Het doek weerspiegelt de erg korte periode van geluk die onmiddellijk voorafging aan de depressie en de waanzin. In juli van hetzelfde jaar joeg Van Gogh zich een kogel door de borst.

Voor Van Gogh naar Auvers verhuisde, in mei 1890, had hij een paar dagen in Parijs doorgebracht bij zijn broer Theo, zijn schoonzus Johanna en hun zoon Vincent (vernoemd naar zijn oom). Net daarvoor had hij een jaar in een instelling voor geesteszieken in Saint-Remy bij Arles doorgebracht.

Theo en Johanna verbaasden zich erover hoe goed het nu met hem leek te gaan. Later zei Johanna daarover: "Ik had een zieke verwacht, maar in de plaats daarvan zag ik een flinke, breedgeschouderde man, met een gezonde kleur, een glimlach op het gelaat en een zelfverzekerde houding."

Toen hij uiteindelijk naar Auvers verhuisde, zorgden de pittoreske charme van het dorpje en het feit dat hij zijn neefje had gezien voor een plotse explosie van artistieke energie in de laatste weken van zijn leven. Van Gogh was extatisch over zijn nieuwe omgeving. In Auvers schreef hij: "Je bent hier zo ver van Parijs op het echte platteland. En toch is het zo veranderd... Niet op een onaangename manier, er zijn vele villa's en nogal wat middenklassehuizen, heel stralend en zonnig, en overdekt met bloemen. En dat allemaal in een zo weelderige streek. (...) Er hangt heel veel gelukzaligheid in de lucht."

In de zeventig dagen dat hij in het dorp verbleef, schilderde Van Gogh als een bezetene meer dan tachtig werken. Op 5 juni schreef hij aan zijn zus Wilhelmina over zijn passie voor het portret: "Wat mij het meest bezielt, veel, veel meer dan al de rest van mijn vak, dat is het portret, het moderne portret."

Bij de portretten die hij in die laatste weken maakte, zijn er ook een paar van kinderen. Ze waren geïnspireerd door zijn genegenheid voor de kleine Vincent, al was hij ervan overtuigd dat het leven in Parijs de gezondheid van de jongen ondermijnde. De werken portretteren de dorpsjeugd als gelukkige kinderen met roze wangetjes, een soort hommage aan de deugden van het landelijke leven.

James Roundell van kunsthandel Dickinson, die de verkoop behartigt, zegt dat het schilderij behoort tot een reeks "portretten vol trillend leven en vreugde" die Van Gogh in de laatste maanden van zijn leven maakte. "De karakteristieke energetische penseelvoering en de rijke kleurencompositie geven het schilderij een joie de vivre die op generlei wijze een voorafspiegeling is van het drama dat zou volgen. Van Gogh, blij en gelukkig omdat hij nog eens in het noorden was geweest, ging helemaal op in het landschap en de inwoners van Auvers", zegt hij.

Raoul Levert, het tweejarige zoontje van Vincent Levert, wordt op het schilderij L'enfant à l'orange afgebeeld in een traditionele kiel en met een brede glimlach, in zachte en levendige kleuren. De identiteit van het kind werd bevestigd door wijlen Adeline Ravoux, de dochter van de herbergier, die op een foto uit 1890 te zien is naast Raoul voor de Auberge Ravoux. Van Gogh raakte goed bevriend met de familie Levert.

De interesse van de kunstenaar voor zijn neefje was een steeds terugkerend thema in zijn brieven. Het bezoek van zijn broer in Auvers in juni droeg zonder twijfel bij aan zijn verlangen om jonge kinderen te schilderen. Johanna zei over dat bezoek: "Vincent kwam ons afhalen van de trein, en hij had een vogelkooi meegebracht als speeltje voor zijn kleine neefje en naamgenoot. Hij stond erop de baby zelf te dragen, en ontspande pas toen hij hem alle dieren in de tuin van de dokter getoond had... Vincent wou een portret van Gachets dochter te maken."

Na Van Goghs dood werd zijn lichaam bij wijze van eerbetoon van de plaatselijke bevolking opgebaard in een mooi ingerichte kamer in de Auberge Ravoux. Kort voor haar dood zei mevrouw Ravoux over het eerbetoon: "Theo had overal doeken geplaatst die Vincent had achtergelaten: de kerk van Auvers, irissen, het kind met de sinaasappel... Onder in de kist lagen zijn palet en penselen. Onze buurman, meneer Levert, leverde het onderstel. Het kind van die laatste, twee jaar oud, was door Van Gogh geportretteerd in het schilderij Kind met de sinaasappel. Meneer Levert maakte ook de kist."

Het is nog altijd niet duidelijk aan welk soort depressie Van Gogh precies leed. Als expressionist uitte Van Gogh zijn gemoedsstemming in zijn kunst, die voor hem een middel was om 'weer op te staan'. In een brief aan zijn geliefde broer Theo schreef de kunstenaar: "Wel, zelfs in die diepe miserie voelde ik mijn energie heropleven, en zei ik tegen mezelf: ondanks alles zal ik weer opstaan, ik zal mijn potlood weer opnemen."

Diverse schilderijen tonen Van Goghs frequente vlagen van wanhoop, zoals Sterrennacht boven de Rhône, gekenmerkt door duistere kleuren en lichtflitsen. Van Goghs gemoedstoestand begon naar alle waarschijnlijkheid achteruit te gaan toen hij in 1886 op 33-jarige leeftijd naar Parijs verhuisde om zich te mengen onder de artistieke elite. Hij had een uitzonderlijk gevoelig zenuwstelsel. Dat hij daarbovenop enorme hoeveelheden absint dronk, aanhoudend pijp rookte en ongezond at (zelfs verf) maakte het enkel maar erger.