Stockholm na de koranverbrandingen: ‘Als vrijheid van meningsuiting gevaar oplevert, moet je nee zeggen’

Twee in gele hesjes gestoken gemeentewerkers meten het gat in het Rinkebyplein op, net naast de fontein, om er nieuwe tegels in te leggen. De oude zijn afgelopen vrijdag naar politieagenten gesmeten, nadat de extreemrechtse politicus Rasmus Paludan hier een koran had verbrand.

De actie van de Deens-Zweedse politicus leidde op Goede Vrijdag tot een half uur rellen rondom het centrale plein in Rinkeby, een voorstad van Stockholm. Volgens de politie keerden mannen, vrouwen en kinderen van een jaar of twaalf zich tegen de politie. Zeven betogers werden opgepakt.

Later op de dag en in het weekeinde volgden meer rellen in andere Zweedse steden. In totaal raakten 26 agenten en 14 betogers gewond, 20 politievoertuigen werden vernield of in brand gestoken. Koranverbrander Paludan liet zich in het weekeinde niet meer zien, maar op plaatsen waar hij zou komen, ontstonden rellen. De politie gaf maandag de schuld aan criminele jongeren uit jeugdbendes die doelbewust agenten zouden hebben aangevallen.

Die analyse wordt de dag na Pasen niet door iedereen gedeeld op het zonovergoten Rinkebyplein. ‘De politie wil meer geld en mankracht en gebruikt de rellen voor zijn eigen agenda. Dat zijn we hier wel gewend’, zegt Abdikarim Sharif (44), geboren in Somalië, die hier op een school werkt als onderwijsassistent. ‘Rinkeby wordt door politici en journalisten altijd als slecht afgeschilderd, maar het is hier heel gemoedelijk. Tuurlijk zijn er drugsdealers, maar wie kopen die drugs? Dat zijn de rijken uit de rest van de stad.’

Sharif, die moslim is, veroordeelt zowel de actie van Paludan als de rellen die erop volgden. Hij hoorde van de onlusten toen hij het journaal aanzette. ‘Als ik ervan had geweten, was ik met de koran in de hand gaan demonstreren. Je moet op zo’n moment juist laten laten zien dat zo’n provocerende actie geen effect heeft.’

Geloof respecteren

Toch veroordeelt Sharif de politie, omdat die toestemming gaf voor de manifestatie. ‘Vrijheid van meningsuiting is belangrijk, maar in dit geval hadden ze kunnen weten dat het onrust zou veroorzaken. Kijk, ikzelf weet hoe ik rustig moet demonstreren, maar als je jong bent, is het moeilijk je woede een plek te geven.’

Ook veel christenen in de wijk vinden dat Paludan geen platform had mogen krijgen. ‘Er zijn miljoenen moslims op de wereld, je moet hun geloof respecteren’, zegt Amaniel Zerai (44), die op een bankje koffie drinkt, naast de kinderwagen met zijn veertien maanden oude zoontje erin. Twintig jaar geleden kwam hij uit Eritrea naar Zweden. ‘Vrijheid van meningsuiting is belangrijk, maar als het gevaar oplevert, moet je nee zeggen. Dat hebben ze in Denemarken ook gedaan.’

De koranverbrandingen zijn al jaren een handelsmerk van Paludan, die een Deense moeder en een Zweedse vader heeft. Hij woont in Denemarken, waar hij werkte als advocaat voordat hij zijn anti-buitenlanderspartij Stram Kurs (Strakke Koers) oprichtte. In zijn thuisland werd hij veroordeeld voor haatzaaien en kreeg hij al eens een tijdelijk demonstratieverbod opgelegd, nadat in voorsteden van Kopenhagen rellen waren uitgebroken. Bij de laatste verkiezingen in Denemarken haalde zijn partij 1,8 procent van de stemmen, niet genoeg voor de kiesdrempel. Nu wil hij meedoen aan de Zweedse verkiezingen in september en is hij met korans en spiritus op campagnepad. Voor het maximale effect van zijn acties kiest hij wijken uit met veel (islamitische) migranten, zoals Rinkeby.

Eigenlijk is de term migrantenwijk voor stadsdelen als Rinkeby een understatement. Als de metro arriveert in Rinkeby, zijn alle autochtone Zweden uitgestapt. Het aanpalende plein wordt bevolkt door ouderen, marktkooplui en passanten uit landen als Eritrea, Ethiopië en Somalië. Bij de winkels aan het plein kun je vaak alleen contant betalen – iets wat in veel andere delen van de stad juist niet gangbaar is. De koffie kost 2 euro, een koopje.

Drugshandel en bendegeweld

Wijken als Rinkeby worden geplaagd door een hoge werkloosheid, drugshandel en bendegeweld. ‘Een vriend van me is al drie keer met een pistool overvallen’, zegt Zerai, die schoonmaker is bij een grote klusketen. Nu is hij met ouderschapsverlof. ‘Wij zijn aan het sparen om een huis te kopen in een andere wijk. Het is hier niet goed voor kinderen.’

De enige niet-migrant op het plein blijkt een student journalistiek uit de welvarende wijk Täby. De 25-jarige Gustava Söder is hierheen gestuurd om tieners te vragen naar hun mening over de protesten. Het is haar nog niet gelukt, de meeste scholieren hebben geen zin om erover te praten. Ook Söder vindt het moeilijk begrip op te brengen voor de politie, omdat die de koranmanifestatie vorige week op het laatste moment goedkeurde. De studenten, die dagelijkse de politieberichten checken, zagen donderdag dat er een politieke actie zou plaatsvinden. ‘Het probleem is dat er totaal geen tijd was voor organisaties om een tegendemonstratie goed voor te bereiden. Dan had het protest misschien vreedzaam kunnen verlopen.’

Volgens de student kent Zweden een goede wet die de grenzen van de vrijheid van meningsuiting bepaalt. ‘Je mag bijna alles zeggen, alleen het aanzetten tot geweld en bedreigen van minderheden is strafbaar. Paludans acties vallen denk ik onder het tweede, maar dat is iets wat door de rechter getoetst zou moeten worden.’

De politie zei dinsdag dat de situatie in Rinkeby weer goed is en dat buurtagenten hebben gewerkt aan het herstel van vertrouwen. ‘Toch moeten we natuurlijk ook hier tot op de bodem uitzoeken wat er is gebeurd. Hoewel het gezien de omstandigheden goed afliep, hadden we wel een gewelddadige rel’, zei politiechef Toni Mellblom tegen de krant Dagens Nyheter.

Volgens student Söder is het te makkelijk om criminele jongeren de schuld te geven, zoals de politie maandag deed tijdens een persconferentie. ‘De mensen waren ook gewoon heel erg boos.’ Achter haar zijn de werklui klaar met het tegelzetten. Nu moet alleen de fontein, die al lang uitstaat, nog worden gerepareerd.