'Sterren? Komaan, designers zijn ook maar mensen'

Patricia Urquiola (°1961) is, helemaal op haar eentje, de motor van de designindustrie. Ze is bijna onvoorstelbaar productief: de Spaanse spuwt als het ware ontwerpen uit, jaar na jaar, sinds 2001, voor een lange lijst bedrijven, in Italië en ver erbuiten. Moroso (we hebben afgesproken op de stand van dat merk in Milaan), B&B Italia, Kartell, Molteni&C, De Padova (waar ze in de vroege jaren 90 haar eerste stappen zette aan de zijde van de legendarische Vico Magistretti), Alessi en Kettal, om maar enkele voorbeelden te noemen van de zwaargewichten waarvoor ze al ontwierp. Allemaal hebben ze banken, stoelen, tafels, bedden en kasten van Urquiola in hun portefeuilles.

Tijdens de designweek ontwerpt ze niet. Dan praat ze. Of beter gezegd, dan raast ze, aan 300 kilometer per uur, enthousiast, vriendelijk, en vol passie, een hese stem met een vage hint Spaans in haar accent, ondanks dertig jaar Italië. "Tijdens een week als deze moeten we nederig en vriendelijk zijn en onze ontwerpen verdedigen", lacht ze. "Dat is misschien niet wat we het liefste doen, maar het moet, en dus doen we het, zonder klagen."

Urquiola is sinds september vorig jaar artdirector van het Italiaanse Cassina, dat dit jaar zijn negentigste verjaardag viert en misschien het meest gerespecteerde designmerk van de hele sector is. Ze blijft wel aan de slag voor andere designlabels. In de modesector zou dat eigenaardig zijn. Alsof Urquiola tegelijk voor Dior, Chanel en Gucci zou werken. "Maar kijk," zegt ze, "design is nu eenmaal geen mode. Er is een groot verschil. In de mode ontwerp je een collectie, en dan begin je opnieuw. Design gaat langer mee. Meubels liggen veel langer in de winkels dan kleren. En als er nieuwe meubels bijkomen, dan betekent dat niet dat de bestaande meubels verdwijnen. Als je ontwerp succesvol is, blijft de fabrikant het nog jaren verdedigen."

Cassina verdedigt zo het meubilair van maestro's uit het verleden én hedendaagse designers. Klassiek werk zoals Le Corbusier, Charlotte Perriand, Gerrit Rietveld, Frank Lloyd Wright zitten in het aanbod, maar evenzeer moderne ontwerpen zoals die van Philippe Starck, Jean Nouvel en nog vele anderen. "Ik ga me echt niet moeien met het werk van andere ontwerpers", zegt ze over haar nieuwe rol. "Ontwerpers moet je vooral vrijheid geven. Een artdirector helpt een bedrijf in een bepaalde richting te sturen. Je kunt nadenken over materialen, toetsen of de technologie in de fabriek nog wel adequaat is. Ik ben aan het bekijken hoe we het verhaal van Cassina beter en anders kunnen vertellen. Ik wil graag benadrukken hoe experimenteel het werk was van figuren als Le Corbusier of Rietveld, en hoe Cassina in het verleden experiment altijd heeft aangemoedigd."

Wisselwerking

"De stand die ik dit jaar heb ontworpen voor het merk op de meubelbeurs, is gelinkt aan het werk van Gerrit Rietveld. Cassina produceert sinds vele jaren zijn meubilair. De stand is geïnspireerd door het paviljoen van Rietveld voor het Sonsbeekpark in Arnhem, uit 1955 (Het staat sinds 1965 in het Kröller-Müller Museum in Otterlo, waar het in 2010 volledig heropgebouwd werd, JB). Het is een ongelooflijk gebouw, heel licht, een meesterwerk van cementblokken, waarmee hij een soort membraan heeft gecreëerd. Als student destijds ben ik er verliefd op geworden.

"Eerder dit jaar heeft Bertjan Pot, de Nederlandse designer, een lezing gegeven over Rietveld zijn Utrecht-stoel, en zo ontstond het idee om Pot een nieuwe bekleding voor de stoel uit de jaren 30 te laten ontwerpen. Pot is voor mij een van de dichters van mijn generatie, en het resultaat is fantastisch. In de stand combineren we de Utrecht met nieuwe ontwerpen van Konstantin Grcic, een soort schermen waarmee je in een kamer ruimtes kunt aflijnen.

"Die wisselwerking tussen oude meesters en hedendaagse designers is perfect mogelijk bij Cassina. Het idee is niet zozeer om een revolutie te beginnen. Ik wil het bedrijf laten evolueren. Als een cirkel, waarbij je altijd terug naar je roots gaat om zo verder te kunnen - up, up, up. Er is de voorbije jaren veel veranderd. We communiceren anders, we denken anders, er is meer mogelijk dan vroeger. Als artdirector wil ik oplossingen toereiken.

"Ik ga zelf ook ontwerpen. We stellen in Milaan een nieuwe armleunstoel voor die we 'Gender' hebben genoemd. Gender is iets waar we ook als meubelontwerpers over moeten nadenken. Een stoel kan eerder mannelijk overkomen, of typisch vrouwelijk. Maar gender kan ook meer fluïde zijn, gemengd. We moeten allemaal meer open zijn. Ik ben een vrouw, maar ik ontwerp als een individu - man, vrouw, daar gaat het niet om. Ik gebruik mijn talent, mijn energie, en al mijn nederigheid, om de zaken vooruit te doen gaan. Mijn eerste sofacollectie voor Cassina, Beam Sofa System, is dan weer een hommage aan Vico Magistretti." (Urquiola werkte nog lang samen met de bekende Italiaanse industrieel designer die ook architect en meubelonwerper was, JB).

Hoeveel sofa's heeft u intussen ontworpen?

"Ik doe dat soort berekeningen niet. Ik ben een vrouw die niet in cijfers denkt. De voorbije vijftien jaar heb ik een lange weg afgelegd, voor fantastische bedrijven gewerkt. Die ervaringen zijn belangrijker dan cijfers. Ik werk al zo lang. Ik kan me goed concentreren. Ik ontwerp keukens, ik doe verlichting voor Flos, outdoormeubilair voor verschillende fabrikanten. En ik zal dat soort projecten ook blijven doen.

"Toen ik artdirector werd van Cassina heb ik beslist: goed, ik geef jullie mijn focus, mijn energie. Maar ik blijf wel trouw aan de mensen die in mij hebben geloofd toen ik nog niets voorstelde. Patrizia Moroso (van het gelijknamige Italiaanse designbedrijf, JB), bijvoorbeeld, heeft mij mijn eerste kansen gegeven, en we hebben samen een lang parcours afgelegd. Aan zo'n relatie valt niet te tornen."

De designsector heeft de voorbije jaren erg veel naar mode gekeken. Trekt u met uw pleidooi voor experiment opnieuw de kaart van een zuiverder design?

"Ik denk niet dat de maatschappij ooit zuiver kan zijn. Concepten als zuiver of juist zijn niet langer relevant. Ik geloof in kwaliteit. En kwaliteit kun je op verschillende manieren invullen. We moeten niet terug naar een geïdealiseerd vroeger. We moeten vooruitgaan, evolueren, blijven bewegen. Antonio Machado, een Spaanse dichter, schreef de volgende regels: Caminante no hay camino, se hace camino al andar. Wandelaar, er is geen weg, de weg wordt al wandelend gemaakt."

Monsters in de architectuur

Ze ziet design als een discipline die nauw moet aansluiten bij de samenleving. "Een goede designer evolueert mee met de samenleving. Er is een verband tussen industriële creatie en de manier waarop mensen leven. Design, dat is de studie van hoe we leven. Ik heb het ongelooflijke geluk dat ik heb kunnen samenwerken met uiterst gekwalificeerde bedrijven, en dat ik heb kunnen helpen nadenken over hoe we evolueren, hoe we zitten, hoe we licht gebruiken."

Tijdens het interview, gezeten op haar eigen, gloednieuwe Belt, wordt Urquiola de hele tijd aangestaard door toevallige voorbijgangers, vaak met iPhone in de aanslag. De designer is in haar vakgebied een superster. Al vindt ze zelf van niet. "Ik denk dat het systeem monsters heeft gecreëerd in de architectuur, de starchitects. We hebben pas Zaha Hadid verloren, een ongelooflijke vrouw. En dat zou ons aan het denken moeten zetten. Wat moeten we met een systeem dat de energie uit creatieve mensen zuigt?

"Succesvolle architecten hebben het soms zwaar met hun enorme projecten in alle uithoeken van de wereld. Die mensen moeten op de een of andere manier beschermd worden. Voor Zaha Hadid hebben we niet gezorgd.

"In de designsector hebben we minder sterren. Er bestaat ook geen equivalent voor dat woord, starchitects. Wij staan meer met onze voeten op de grond. De designers van mijn generatie, Konstantin Grcic, of de broers Bouroullec, een Jasper Morrison, wij lachen daarmee. Komaan, wij zijn ook maar gewone mensen."