Steeds meer leerlingen volgen bijles: gaan we naar een onderwijs voor de elite?

Sinds september schakelt Julie Obraniak (40) uit Kortrijk bijlessen in voor dochter Ophélie (9), die nu in het vierde leerjaar zit. Iedere woensdagmiddag komt juffrouw Laurence langs. Obraniak: “Door corona hebben zoveel kinderen een achterstand opgelopen, ook Ophélie. Les volgen vanop afstand heeft haar wiskundekennis echt geen goed gedaan. Ik ben niet iemand die bij de pakken blijft zitten en ben dan meteen een extra docent gaan zoeken.”

Het afstandsonderwijs heeft voor een grotere leerachterstand gezorgd, zo bleek eerder uit onderzoek van de KU Leuven. Les volgen via een computer is lastig. Jongeren begrijpen iets niet en durven dat niet te zeggen, leerkrachten missen de mimiek van hun leerlingen.

Joke Jacques (33), leerkracht wiskunde aan het VTI in Deinze, herkent het maar al te goed. “Ik kan het voorbeeld geven van een jongen die in september naar onze school is verhuisd. Het is iemand die zeer moeilijk kan opletten, al snel werd duidelijk dat hij tijdens de eerste lockdown niets heeft opgepikt. Hij is zelfs zaken van de periode ervoor vergeten. We hebben geprobeerd om die achterstand zoveel als mogelijk weg te werken, maar uiteindelijk hebben we aan zijn ouders en die van vier andere kinderen moeten zeggen: ‘Sorry, we zien bijlessen als de enige oplossing.’”

Leuk is het niet om als leerkracht die boodschap te moeten brengen, zegt Jacques. “We willen natuurlijk onze leerlingen zélf helpen. Maar als je een klas van achttien leerlingen hebt, en tien kunnen niet meer mee, dan kan je onmogelijk alle tien individuele begeleiding beginnen geven. Dat gaat gewoon niet.”

Met de kerstexamens is de ravage van het op afstand leren aangetoond: veel jongeren hebben abominabele punten voor wiskunde, maar ook voor Frans bijvoorbeeld. Sinds kerst zagen bijlesbureaus hun aanvragen dan ook bijna verdubbelen, zegt Philippe De Winne van het Gentse bijlesbureau De Limiet. “We zien vooral studenten uit de eerste graad die de structuur nog niet beet hebben, en jongeren uit de derde graad. Heel vaak zijn dat leerlingen die nooit problemen hebben gehad en vastberaden waren om industrieel of burgerlijk ingenieur te studeren, maar nu plots de pedalen kwijt zijn. Dat heeft uiteraard zijn kostprijs.”

Dreigt zo geen elite-onderwijs? Voor een pakket bijles voor één vak betaal je snel tot 1.000 euro, zegt Hannelore Goeman, Vlaams fractieleidster voor sp.a: “De toename van betaalde bijlessen dreigt de sociaal-economische kloof in ons onderwijs, die al groot is, nog groter te maken.”

Betalende bijlessen kunnen inderdaad voor meer ongelijkheid zorgen, zeggen onderwijsexperts. Maar ook al zien we nu een sterke toename, België komt van ver: we hebben helemaal geen traditie in bijlessen. Pedagoog Pedro De Bruyckere (Arteveldehogeschool): “In 2017 verscheen een Brits rapport op basis van eerder verzamelde PISA-data waaruit bleek dat België het minst aantal bijlessen kende van de onderzochte landen. Daarenboven gingen die in België meestal naar de armere leerlingen. Hier heb je een traditie van organisaties die die kinderen bijles geven. Maar er zijn inderdaad aanwijzingen dat met corona een kentering is ingezet.”

Als er berichten verschijnen dat de kwaliteit van het onderwijs in het gedrang komt, dan vraag je je als ouders automatisch af: gaat mijn kind wel genoeg voorbereid zijn voor zijn verdere leven? “En dan ga je op zoek naar oplossingen”, zegt De Bruyckere. “Twee jaar geleden is daar een term op geplakt: opportunity hoarding, het hamsteren van opportuniteiten. Bijlessen zijn daar een voorbeeld van, uiteindelijk wil iedere ouder het beste voor zijn of haar kind.”

Julie Obraniak herkent dat: “In de klas geldt de wet van de sterkste, dat is gewoon zo. De juffrouw werkt met de sterkste kinderen en dan wil ik mijn kinderen het nodige comfort geven, zeker in turbulente tijden als corona. Het financiële plaatje schrikt me niet af. Het is 100 euro per maand, en mijn ex-man en ik vinden het heel belangrijk om daarin te investeren. Maar het is inderdaad jammer dat sommige mensen zich dat niet kunnen permitteren.”

Het al dan niet kunnen wegwerken van een leerachterstand mag volgens Hannelore Goeman niet afhangen van de portemonnee van de ouders. Ze komt daarom met het voorstel om het relancebudget onderwijs meer gericht in te zetten voor het wegwerken van leerachterstand. “Zet dat budget in op twee pijlers. Extra ondersteuning voor scholen die na de uren gratis bijlessen aanbieden en extra handen in de klas zodat er binnen de lesuren geremedieerd kan worden. Minister Weyts moet alle zeilen bijzetten om binnen de scholen extra ondersteuning te bieden. Eigenlijk moeten we private bijlessen overbodig maken.”

Onderwijsminister Ben Weyts (N-VA) voelt zich niet aangesproken. Via zijn woordvoerder laat hij weten dat er sinds september een project loopt om scholen te ondersteunen in het organiseren van extra lessen tijdens weekends of schoolvakanties. “Uiteraard volledig gratis voor de leerlingen. Daarnaast hebben we tijdens de relancegesprekken ook veel middelen voor onderwijs uit de brand weten te slepen. We zijn aan het bekijken waar we die nog extra kunnen inzetten.”