Steeds meer emojibaby’s op sociale media: ‘Ouders en kinderen hebben geen idee wie de foto’s te zien krijgt’

De emojibaby is in opkomst op sociale media: een kind wiens hoofd is afgeplakt met een beertje, hartje of smiley. Waarom kiezen steeds meer bekende (en minder bekende) mensen ervoor hun kroost op deze manier te laten zien?

De eerste emojibaby’s op sociale media waren nog een zonderlinge verschijning. Ineens zagen we foto’s waar het onderwerp zelf eigenlijk niet op stond: het kindergezichtje was afgedekt met een maantje, een beertje of hartje. Ze brachten vaag de herinnering terug aan het beroemde moment op de vierde verdieping van het Berlijnse Adlon Hotel, toen Michael Jackson in 2002 zijn 9 maanden oude zoon Prince Michael II over de reling liet bungelen. Niet omdat dat gevaarlijk was – daarover ontstond natuurlijk grote verontwaardiging –, maar omdat de baby bedekt was met een deken: het kon om het even welke baby zijn geweest. Net als bij die emojibaby’s, dus. Waar kijken we eigenlijk naar, kun je denken. Als volgers zien we slechts bungelende beentjes, een arm, of de kruin van een bloempotkapsel. Alsof wij de bekendheid hebben gevraagd: beste beroemdheid, wij verlangen diep naar het minste, geringste bewijs dat je kind bestaat. Gun ons alsjeblieft het verlossende beeld.

Pakweg de afgelopen twee jaar zijn steeds meer beroemdheden hun kind gaan afplakken, en van daaruit is het gebruik doorgesijpeld naar de gewonere socialemediagebruiker. Sinds het begin van de coronapandemie is het gesprek over de online-privacy van kinderen geïntensiveerd, zegt de Canadese tiktokker en kinderprivacy-activist Sarah Adams via Zoom: “In het eerste jaar van de lockdown zaten we allemaal veel op onze telefoons. Ouders deelden meer van hun kinderen dan ooit. Ik dacht: vindt niemand anders dit heel raar, dat wij als vreemdelingen andermans kinderen wakker zien worden ’s ochtends?” Adams begon in de zomer van 2021 haar TikTokkanaal @mom.uncharted (inmiddels bijna 150.000 volgers), waar ze ageert tegen onmatig deelgedrag van ouders. Ze heeft zelf twee kinderen en is deel van een klein groepje kinderprivacy-influencers op TikTok, dat door CNN tot ‘Watchdog mums’ is gedoopt, waakhondmoeders.

En ja: meer mensen vonden het raar. Langzaamaan verschenen de afgelopen jaren in plaats van kindersmoeltjes steeds vaker emojis. Een jaar of vijf geleden was de Amerikaanse actrice Kristen Bell nog een van de enigen die haar kinderen vermomd postte, inmiddels poseren steeds meer bekende ouders met anonieme kinderen, of kiezen ze voor verdekte poses waarbij bijvoorbeeld een achterhoofd of handje te zien is. Sommige ouders vinden het maar een beetje divagedrag: “Man dat kind is al zo vaak gezien en nu ineens een plaat ervoor… overdreven gedoe”, reageert een volger van Monique Westenberg op een foto van haar zoontje, Dré Hazes junior. Maar wat weten we eigenlijk over foto’s van kinderen op sociale media? Waarom delen mensen hun kinderfoto’s wel, niet, of half?

Momfluencers

Voor wie zich al niets meer kan voorstellen bij het wifi-arme bestaan pre-2000: we deelden niet altijd zoveel. Al vanaf hun introductie werden socialemediaplatforms als Myspace (vanaf 2003) en Facebook (2004) een plek waar ouders advies, soelaas en bevestiging zochten bij andere ouders. Vooral op Facebook struikelde je over albums vol kinderfoto’s, en ook de ‘mommyblogs’ die begin jaren nul opkwamen stonden er vol mee. Het hobbymatige mommybloggen ontwikkelde zich vanaf de lancering van Instagram in 2010 tot de industrie van ‘momfluencers’. De lancering van TikTok (in Europa omstreeks 2018) en de introductie van de ‘stories’-optie van Instagram in 2017, waarbij je beelden maar één dag zichtbaar blijven, zorgden ervoor dat dat miljarden mensen klokje rond een verslag gingen bijwerken van hun privéleven, waarbij gul werd gestrooid met kinderfoto’s.

Vooral vanuit de momfluencer-wereld zorgde een handvol sharenting-slachtoffers de afgelopen jaren voor verontwaardiging. Zo vertelt de nu 26-jarige Lou (@Throughandlou) op TikTok over de schade die de mommyblog van haar moeder aanrichtte. Lou had voortdurend het gevoel ‘aan’ te moeten staan. “Zelfs in ons huis kon je altijd verwachten dat de camera aanwezig was (...), ongeacht hoe beschamend of intiem of privé het was, het kon op de blog belanden.” In 2019 kwam de Amerikaanse mommy-blogger Christie Tate in opspraak, nadat ze in een blog schreef dat ze niet wilde stoppen met bloggen over en foto’s posten van haar 9-jarige dochter, ook toen die haar smeekte dat niet te doen. En in mei 2022 vertelde een anonieme man onder de naam @killicicle op het forum Reddit dat hij klaar was met zijn huwelijk met een momfluencer, omdat hij het zielig vond dat zijn dochter alleen mocht spelen met beige en crèmekleurig speelgoed.

Met de industrialisering van het sociale medium, en de vermenging van privé en werk op de platforms, rees steeds vaker de vraag; wat hadden kinderen eigenlijk te zoeken in de online-business van hun ouders? Beroemdheden die zonder voorbehoud hun kinderfoto’s deelden of hen eigen profielen gaven, zoals Kim Kardashian en rapper Cardi B, kwamen onder vuur te liggen. Veel beroemdheden begonnen onder invloed van dit gesprek bewuster fotobeleid. Zo vroeg topmodel Gigi Hadid de paparazzi in 2021 om haar baby te blurren. “Ik hoop dat dit bijdraagt aan het gesprek rondom het beschermen van minderjarigen in de media”, schreef ze op Instagram. Ook ‘gewone’ ouders begonnen zich de afgelopen jaren af te vragen of ze wel zo onbekommerd kinderfoto’s moesten delen. Aan die ontwikkeling zit ook een vaag ‘woke’ randje: we staan stil bij de rechten van mensen die (nog) niet voor zichzelf op kunnen komen.

“Sinds anderhalf jaar is dit een thema op sociale media”, ziet ook de Nederlandse influencer Maartje Diepstraten (@bartsboekje), die op haar Instagramkanaal voor 72.000 mensen tips en inkijkjes uit haar gezin deelt. “Ik denk dat het komt doordat sociale media uit de kinderschoenen beginnen te groeien. Voor de coronapandemie liet ik bijna nooit mijn gezicht of mijn gezin zien”, zegt Diepstraten, “maar rond die tijd ben ik meer van mijn gezinsleven gaan laten zien. Het was geen doordachte keuze, maar iets dat gewoon zo ging. Omdat dat wel de voorkeur heeft van bedrijven, merkte ik dat ik niet mee kon groeien als ik mezelf niet liet zien. Toen was mijn zoon 1,5 en was dit nog niet zo’n punt. Als ik heel mooi beeld schiet waar ik niet op sta, wordt dat toch afgekeurd door opdrachtgevers, omdat dat niet goed scoort”, zegt Diepstraten. “Dat is een ontwikkeling van de laatste jaren.”

Bedrijven blijven aan de influencer vragen of haar kinderen met producten willen poseren. “Dat doe ik pertinent niet”, zegt ze. “Ik heb weleens een foto gebruikt waarop mijn kind staat met een merk dat ik leuk vind, maar dat doe ik alleen als het niet geforceerd is. Het is een harde grens als een bedrijf zegt: je kind moet hiermee op de foto. Dan voelt het alsof ik mijn kinderen hoereer, alsof ik geld verdien over hun rug. Ik wil best aan mijn moederschap verdienen, maar ik zeg niet: hou jij dit product eens leuk omhoog.”

Foto’s van gezichten, en al helemaal kindergezichten, leveren veel interactie op en zijn dus interessant voor bedrijven. Ook voor de niet-professionele socialemediagebruiker is het posten van kinderfoto’s verleidelijk: ouders kunnen hun trots uiten, en ook voor hen geldt dat zo’n inkijkje in de privésfeer het beter doet dan bijvoorbeeld foto’s van een rijstveld of een matcha latte.

Mag dit online?

Ouders staan weinig stil bij hun onlinegedrag, volgens een groep onderzoekers van de Universiteit Gent. Zij lanceerden dit jaar de website Magditonline.be, met tips voor ouders en influencers. Er zijn ook al plannen voor een Nederlandse variant in samenwerking met de Universiteit Tilburg. “Onze interviews met experts wezen op vier zorgen”, vertelt professor communicatie en consumentengedrag Liselot Hudders, een van de onderzoekers. “Twee daarvan spelen met name voor influencers, die hun kinderen ook commercieel afbeelden. De eerste zorg bij kinderen van influencers is de vraag of het gaat om kinderarbeid: als ouder word je eigenlijk werkgever van je kind en bepaal je welke deals er worden aangegaan. Wie krijgt de inkomsten? Is er een limiet op het aantal posts? De wetgeving hiervoor is in de meeste landen niet aangepast aan de nieuwe socialemediarealiteit”, zegt Hudders. “En je moet je ook aan reclamewetgeving houden. Veel ouders zijn daar niet van op de hoogte.”

De tweede zorg, die ook voor kinderen van gewone ouders speelt, is controleverlies. “Ouders en kinderen hebben geen idee meer wie de foto’s te zien krijgt en wie er wat van hen weet”, zegt Hudders. “Bij kinderen van influencers wordt veel privé-informatie over hen bekend.” Voorstanders van kindervrij posten vragen zich af of kinderen wel vrij zijn om ‘nee’ te zeggen: ze vertonen mogelijk wenselijk gedrag. “Kinderen hebben niet de mogelijkheid de consequenties te overzien van wat hun ouders delen, en kunnen er dus ook geen toestemming voor geven”, zegt tiktokker Sarah Adams. “Ik geloof daarnaast dat kinderen recht hebben op privacy, plekken waar ze niet de hele tijd hoeven te performen.”

Ook pedagoog Belle Barbé besloot om die reden haar vier kinderen te anonimiseren op sociale media, nadat ze dit jaar een tweeling had gekregen. “Ik vind dat ze nog niet zelf kúnnen kiezen, zoals ik dat ook vind opgaan voor gaatjes in je oren, of voor besnijdenis. Met het plaatsen van foto’s schend je de integriteit van je kind. Een 4-jarige zegt waarschijnlijk dat hij het oké vindt dat je foto’s plaatst, maar wat het inhoudt weten ze niet.”

Dark web

Welzijn is de derde zorg die Hudders noemt. “Kinderen kunnen negatieve reacties krijgen, of later worden geconfronteerd met de gevolgen van wat hun ouders eerder hebben gepost.”

Zo bestaat het risico dat beelden van je kind vanaf een openbaar profiel verspreid worden onder pedofielen op het dark web, een opzettelijk verscholen deel van het internet. “Ook kiekjes die er keurig en gekleed uitzien kunnen daar belanden”, zegt Hudders. “Het lijken voor ons onschuldige beelden, maar uit de context gehaald kunnen ze toch een seksuele lading krijgen. Beelden van kinderen in een zwembad of in bad, daar zou ik als ouder al helemaal mee oppassen. Veertig procent van de inhoud die gedeeld wordt door pedofielen is user generated content: beelden die door mensen zelf zijn gemaakt en gedeeld op sociale media.” Volgens een recent rapport van Europol is die problematiek in de coronapandemie gegroeid. Er werd meer op sociale media gepost, in netwerken van daders werden veel meer beelden verspreid, en websites met dergelijke beelden werden meer bezocht. Het risico dat beelden in verkeerde handen vallen, is groter als de ouders meer bereik hebben.

TikTok verwijderde volgens eigen rapportage in 2021 85 miljoen video’s tussen oktober en december 2021, waarvan 45 procent vanwege bedreiging van de veiligheid van kinderen. Een van de kinderprivacytiktokkers, Catie Reay (@TheTiktokadvocate) heeft 1,1 miljoen volgers en mobiliseert hen om samen gevaarlijke content te rapporteren, waarin bijvoorbeeld naakt te zien is of verkrachtingscultuur wordt gevierd. “Ik ben vaak gewoon zeven uur lang bezig met op ‘report’ klikken”, zei ze tegen CNN, maar veel video’s worden volgens Reay nooit verwijderd.

Data voor techbedrijven

Daarnaast is de data van kinderen bij de techbedrijven niet veilig. Wat er wel en niet mag gebeuren met beelden en informatie die je op sociale media deelt, is nauwelijks bij te houden, zelfs niet voor experts. Zo bleek uit onderzoek van The New York Times in 2019 dat miljoenen foto’s van kinderen die waren geüpload op de fotowebsite Flickr in de jaren nul, werden gebruikt in een database die Megaface heet, waarmee gezichtsidentificatie-algoritmen worden getraind. Platforms worden mede-eigenaar van foto’s die je er plaatst, dan gaat de maker er niet meer over. Ook kan de digitale identiteit van kinderen gestolen worden en gebruikt voor nepaccounts, wat volgens Hudders vaker gebeurt bij influencers en kinderinfluencers dan bij niet-beroemde ouders en kinderen.

Als laatste aandachtspunt noemt Hudders dat ouders hun kinderen niet online moeten voorschrijven wie ze moeten zijn. “De online identiteit is een wisselwerking van wie je als ouder wilt zijn, hoe je wílt dat je kind is, en hoe jullie echt zijn. Zij hebben weinig controle over wat je daarvan maakt. Met foto’s kun je een stukje van de identiteit creëren voor het kind. Dat kan een kind later gaan hinderen als hij of zij zelf bezig is een identiteit te vormen.” Hoe groot deze impact echt is, valt moeilijk te zeggen, zegt Hudders, “omdat het een te recent fenomeen is, waarnaar nog weinig onderzoek is.”

Diepstraten snapt zorgen als deze wel, maar is er nog niet over uit. “Mijn zoon heeft niet eens echt door dat er een foto gemaakt wordt. Hij vindt het wel leuk en interessant om op de foto te gaan. Ik zeg vaak, als we in een hotel zijn waar we een betaalde samenwerking mee hebben: mama moet een foto maken voor het werk. Ik laat mijn gezin zien zoals het is, niet geforceerd. Mijn man is er wat stelliger over: sociale media horen nu eenmaal bij de wereld waarin we leven, zegt hij. Het knaagt soms wel, maar ik heb nog niet het antwoord.” Diepstraten denkt sowieso niet dat ze haar kinderen nog jaren op deze manier zal laten zien. “Door corona ben ik afhankelijk geworden van Instagram, maar ik wil liever weer terug naar het posten over interieur, wat ik hiervoor deed. Ik zie niet voor me dat mijn zoon 8 is en nog steeds op Instagram staat. En als hij het niet meer wil, stoppen we natuurlijk meteen.”

Ideeën over ouderschap

Wél foto’s laten zien heeft ook goede kanten, vindt pedagoog Barbé. “Het kan voor ouders ook goed zijn het ouderschap te zien en laten zien, want hoe komen ouders anders aan hun ideeën over ouderschap? Als niemand meer iets zou laten zien, hebben we een beperkt beeld. Maar: je kunt ook iets vertellen zonder het kind in beeld te brengen. Die emojistickers zijn een manier om dat te doen.” Hudders waarschuwt er wel voor dat de emojisticker niet alles afdekt. “Als je alle foto’s bij elkaar legt, is vaak nog goed te zien om welk kind het gaat. Alleen anonimiseren en er verder niet over nadenken is niet genoeg. Je moet bij elke post denken: wat is de impact van deze foto op het welzijn van mijn kind? Stel jezelf de vraag; zou ik deze foto aan een vreemde durven tonen?”

Het afgeplakte kind is een compromis tussen de deeldrang van ouders en de belangen van kinderen. Het gunt de volger een privé-inkijkje, maar geeft de poster ook controle. De emoji op het gezichtje en het geboortepostje met enkel een kinderhandje zijn dus toch gunstige tekenen. Ouders proberen in elk geval dapper iets terug te veroveren van wat ze al bijna zonder morren hadden overgedragen aan het publiek en techmolochs: hun privéleven. De eerste generatie socialemediagebruikers is dan wel oeverloos aan het delen geslagen, de volgende hoeft niet met de erfenis te worden opgezadeld.