Socioloog na de coronabetoging in Brussel: ‘Zowat elke partij had er mogelijke kiezers rondlopen’

Zonder grote organisatie of structuur kwamen er zondag 35.000 mensen op straat om te protesteren tegen het coronabeleid in ons land. Het verraste ook socioloog Ruud Wouters (UAntwerpen). ‘De vraag is nu hoe de politiek reageert’, zegt hij. ‘Zowat elke partij had daar kiezers rondlopen.’

Al jaren doet Ruud Wouters aan de UAntwerpen onderzoek naar protest in ons land, van grote vakbondsmanifestaties tot kleinere acties. De samenstelling van de betoging zondag, gaande van gele hesjes tot boze verplegers en Vlaams-nationalisten, leek weinig conventioneel. Toch ziet hij dit soort acties steeds vaker.

“Een traditionele betoging wordt georganiseerd door middenveldorganisaties, zoals een vakbond. Ze lichten op voorhand de pers in, rekruteren binnen hun eigen netwerk, leggen bussen in: de typische collectieve actie. Nu zien we veel meer fluïde vormen. De vakliteratuur heeft over ‘connective action’: via sociale media, online fora en chatgroepen verzamelen mensen zich. Maar zelfs dat is niet helemaal nieuw. Ook de Witte Mars of de solidariteitsmars na de dood van Joe Van Holsbeeck kwamen spontaan op gang. Alleen, zij kregen de expliciete steun van de media. Dat was nu helemaal niet het geval. Het is het bewijs dat de sociale media een alternatief mobiliseringsplatform kunnen zijn.”

Niemand had zo’n grote betoging zien aankomen. Hoe komt dat?

Ruud Wouters: “Ikzelf was ook verbaasd over de opkomst. Op de Facebook-pagina van ‘Samen voor Vrijheid’ hadden zo’n 5.600 mensen aangegeven dat ze zouden komen, veel minder dan de uiteindelijke 35.000. En er is dan nog altijd een groot verschil tussen zo’n pagina aanklikken en echt je schoenen aantrekken die dag en naar Brussel gaan. Alleen, de oproep werd op zoveel meer plekken gedeeld. Ook de politie en de politiek waren zondag verrast. De vraag die mij het meeste fascineert: gaat dit protest nu gepolitiseerd worden? Hoe gaat de politiek hierop reageren?”

Premier Alexander De Croo (Open Vld) heeft het geweld streng veroordeeld.

“Dat er op het einde rellen zijn uitgebroken, maakt het gemakkelijk om de hele betoging in diskrediet te brengen. Toch is dit potentieel een betoging met grote impact. Er zijn twee belangrijke factoren die bepalen of er rekening gehouden wordt met demonstranten: niet enkel hun aantal, maar ook de diversiteit. Een pensioenbetoging waar ook veel jongeren en gezinnen meelopen, heeft meer impact dan een met alleen maar 55-plussers.

“Ook zondag waren er mensen van verschillende leeftijden aanwezig, méér dan op La Boum (het illegale festival dat tegen de coronaregels inging in Ter Kamerenbos, RW), waar het vooral jongeren waren. Hetzelfde geldt voor de overtuiging: het ging van de linkse boomknuffelaar die een vaccin tegennatuurlijk vindt over de overtuigde liberaal die zijn vrijheid voelt aangetast door de coronamaatregelen tot iemand van extreemrechts die opkomt tegen het systeem. Zowat elke partij heeft daar mogelijke kiezers rondlopen, ook al behoren die telkens allicht intern tot de meest radicale flank. Ook dat maakt in theorie dat politici zullen luisteren.”

Dat gebeurt niet. Waarom?

“Een betoging heeft als voornaamste doel een bepaald thema op de agenda te zetten. Daarvoor was geen betoging nodig. De media hebben het voortdurend over de coronacrisis en de coronamaatregelen. In dit geval vinden de betogers vooral dat hun visie te weinig aan bod komt. Maar wat is die visie dan? De ene denkt dat we via de vaccins de 5G-ontvangst in België boosten, de andere is tegen de verplichting van de derde prik, sommigen protesteren tegen de coronapas, nog anderen zitten in met de schoolachterstand en het psychologisch welzijn. Zelfs in het aankondigende filmpje van de organisatoren ging het van hot naar her. Er is geen eenduidige boodschap.”

Verwacht u dat het protest nog in kracht zal toenemen?

“Wat opvalt is dat in ons land, in vergelijking met Oostenrijk en Nederland, nog vrij soepele regels gelden. Je zou kunnen zeggen dat bij ons de frustratie er nu al uit moest. In Oostenrijk en Nederland kwamen er nieuwe protesten bij extra maatregelen. Je zou bij ons kunnen verwachten dat dat ook zou zal zijn. Hoe strenger de maatregelen, hoe meer protest.

“Of het ook succesvol zal zijn, hangt af of die eenduidige boodschap er komt. Wordt het bijvoorbeeld eerder een beweging die het psychologisch welzijn op de kaart wil zetten? Of zijn het vooral mensen die in complotten geloven? Staan er straks stemmen van belang op die de beweging steunen? Momenteel wordt er niet gedebatteerd over de punten die de betogers willen maken.”

In Nederland riep de extreemrechtse politicus Thierry Baudet op om te gaan protesteren, in Oostenrijk de partij FPÖ, die ook van die strekking is.

“Als de politiek dit kaapt kan het ook een tegengesteld effect veroorzaken. Stel dat Tom Van Grieken oproept om te betogen, dan gaat een aantal mensen zich er net van afkeren.”

Is dat geweld nieuw?

“Mogelijk speelt mee dat de organisatoren weinig ervaring hebben met betogingen. De vakbonden hebben hun eigen ordetroepen, overleggen uitgebreid met de politie. Maar ook bij vakbondsbetogingen kan het uit de hand lopen, zoals bij de zware rellen eind 2014. Wel zien we het geweld de laatste jaren telkens terugkeren. Het gebeurde bij Black Lives Matter, we zien dat ook nu. Het geweld trekt op den duur ook bepaalde mensen aan, die naar zo’n betoging gaan net om te rellen. Betogen is een ritueel. Bij ons gebeurde dat tot nu toe altijd vrij vredevol, in tegenstelling tot in Frankrijk. Nu lijkt het dat er stilaan een extra ingrediënt aan die rite is toegevoegd.”