Sociale media, het nieuwe speelterrein van de antivaxbeweging

Vzw Preventie Vaccinatie­schade, Stichting Vaccin­vrij en Kritisch Prikken. Op deze gesloten sites en online­groepen zijn ook heel wat Vlaamse ouders actief, zo stelde De Morgen vast. “Weet iemand of een kinder­opvang een niet-gevaccineerd kind mag weigeren”, vraagt iemand die bot ving bij een onthaalmoeder. Er worden ook veel ervaringen gedeeld over ‘ontstoren’, een homeopatische behandeling die de schadelijke effecten van vaccins moet wegnemen. Evengoed gaat het over Vlaamse vroedvrouwen die een vaccinvrij leven promoten.

Sarina (29) is lid van zo’n online­groep. “Tijdens mijn zwangerschap ben ik online veel beginnen lezen over vaccinaties. Zo ben ik eens in de ingrediëntenlijst van vaccins gedoken. Toen ik dat deed, ging het echt tegen mijn gezond verstand, mijn moedergevoel in, om Owen te vaccineren.” Haar zoon is tien maanden nu en heeft nooit een prik gehad. “Ik bespreek wel met een arts of we hem niet alleen tegen polio kunnen beschermen met een enkelvoudig vaccin. Dat is verplicht.”

Maken experts zich zorgen over de antivaxbeweging, dan heeft dat vooral te maken met hun activiteiten op sociale media. De groep mag dan klein zijn, hun bereik is groot. Om die reden onderzoekt het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid hoe ze efficiënt social media kunnen screenen op foutieve berichten over vaccins. “Onderzoek heeft aangetoond dat ouders die op zoek zijn naar informatie over vaccins, eerder op negatieve boodschappen klikken”, zegt vaccinoloog Corinne Vandermeulen (KU Leuven). “Wat dus betekent dat die automatisch op antivaxwebsites terechtkomen.”

Dat antivaxers online makkelijk foutieve info kunnen verspreiden, beseffen ook de grote internetbedrijven. Twitter, Facebook en Google hebben hun algoritmes recentelijk zo aangepast dat wie vaccinaties in de zoekbalk ingeeft, eerst naar het standpunt van de Wereld­gezond­heids­organi­sa­tie wordt verwezen. De WHO stelt heel nadrukkelijk dat vaccins veilig zijn en helpen om een groot aantal ziekten te voorkomen.

Vraag is of het bijsturen van die online­zoek­resultaten volstaat. In de zomer van 2018 ontdekten wetenschappers hoe Russische internettrollen het debat in de VS kunstmatig oppookten, door veel berichten rond pro- en anti­vaccinatie de wereld in te sturen. De Amerikaanse data­onder­zoekster Renée Diresta stelde ook al vast dat de strategieën van anti­vaxers een nieuwe wending nemen. Vroeger probeerde de beweging vooral twijfel en angst te zaaien door onheilspellende en expliciete berichten over vaccinatie­schade te delen. Genre: ze veroorzaken autisme. Maar nu proberen ze ook vaker mensen aan te trekken met een wat omzichtigere, positievere framing waarbij ze het hebben over ‘pro-choice’ en ‘health freedom’. Vergelijkbaar met hoe de anti­abortus­beweging is getransformeerd tot ‘pro-life’.

Zo georganiseerd als in de VS lijkt de Vlaamse antivaxbeweging niet. Voor zover De Morgen kon achterhalen, zijn ze meer gereserveerd in het aantrekken van nieuwe leden. Wel mengen sommige weigeraars zich via algemene opvoedingsfora, als een ‘Drukke mama’s’ of ‘Nina’s babbelgroep’ op Facebook, in discussies over vaccinatie, door te verwijzen naar bekende antivaxgroepen of bedenkelijke wetenschappelijke artikels. Op Twitter gebruiken ze ook geregeld de term ‘#ikvaccineer, ook voor tweets die over antivax gaan, om zo toch maar in de positieve berichtenstroom rond vaccins terecht te komen.

Overtuigen

Sarina voert naar eigen zeggen nooit campagne. Niet in haar eigen omgeving, noch online. “Ik ben geen uitgesproken anti­vaxer, vind ik. Mijn arts is trouwens een gewone arts.” Andersom ervaart ze wel druk. “Ik heb een paar vriendinnen verloren door mijn keuze om niet te vaccineren. Puur en alleen daarom. Kijk maar eens online, wat mensen zeggen over ouders die niet vaccineren. Dat is echt vreselijk, hoor. Dat we een gevaar zijn voor onze kinderen, dat ze van ons afgenomen zouden moeten worden. Of erger, dat onze zonen en dochters maar eens zou­den moeten sterven aan de ziektes waarvoor vaccins bestaan.”

Zelf wil ze niet uitsluiten dat ze ooit van mening verandert. “Op dit moment ben ik zeker dat ik de juiste keuze heb gemaakt, maar ik blijf wel reflecteren en mezelf in vraag stellen.”