InterviewKlaus Weber
‘Sloterdijk is wegbereider van het nieuwe fascisme’: hoogleraar Klaus Weber schrijft kritisch boek over bekende Duitse filosoof
Filosoof Peter Sloterdijk, een van Duitslands meest prominente denkers, zou de geesten rijp maken voor het ‘nieuwe fascisme’. Dat zegt hoogleraar psychologie Klaus Weber in een boek. ‘Het is bijna niet te geloven, maar hij vindt dat mensen die van een uitkering leven eigenlijk geen stemrecht mogen hebben.’
Hij heet wel de ‘hoofdfilosoof’. De Duitse cultuurfilosoof Peter Sloterdijk (1947) is een van de belangrijkste hedendaagse denkers. Hij heeft tientallen boeken geschreven, waaronder de bestseller Kritiek van de cynische rede en zijn Sferen-trilogie. Na de eeuwwisseling verscheen hij regelmatig op de televisie met zijn programma Das Philosophische Quartett.
Sloterdijk, vaak omschreven als ‘briljant’ en ‘spraakmakend’, is het ‘enfant terrible’ van de Duitse filosofie, dat steeds weer de controverse opzoekt. Nu heeft Sloterdijk er een nieuwe benaming bijgekregen: ‘wegbereider van het nieuwe fascisme’. Het is psycholoog Klaus Weber, hoogleraar aan de hogeschool van München, die hem zo noemt. In een nieuw boek, Sloterdijk – Aristokratisches Mittelmaß & zynische Dekadenz, zet hij uiteen hoe hij daarbij komt. Weber betoogt dat Sloterdijks denken antidemocratisch is en brengt hem in verband met rechts-extremistische kringen in Duitsland.
Wat is uw belangrijkste kritiek?
“Ten eerste vind ik Sloterdijks houding elitair en arrogant. Hij lijkt zichzelf een geweldig mens te vinden, terwijl hij anderen wegzet als gestoord of neurotisch. Mensen met beperkingen omschrijft hij als minderwaardig. Het is bijna niet te geloven, maar hij vindt dat mensen die van een uitkering leven eigenlijk geen stemrecht mogen hebben. Daar word ik onpasselijk van.
“Verder is Sloterdijk vrouwonvriendelijk. In zijn werk degradeert hij vrouwen tot seksobject, bijvoorbeeld in zijn roman Das Schelling-Projekt. In dat boek schrijven personages elkaar e-mails, waardoor de lezer vergeet dat Sloterdijk de tekst geschreven heeft. Maar het is uit zijn hoofd gekomen. Als man schrijft hij daarin over het vrouwelijk orgasme. Beeldend beschrijft hij verkrachtingen en suggereert dat vrouwen daar plezier aan beleven. Schreeuwt ze ‘nee!’, dan is dat alleen omdat de oude Europese cultuur beschaafdheid van haar verlangt.
“Mijn belangrijkste kritiek is die op zijn omgang met het fascisme. In zijn boek Woede en tijd schrijft hij dat de samenleving strijdlustiger, mannelijker en trotser moet worden en dat de democratie een slappe vorm van moed is. Ook heeft hij in zijn werk de Holocaust gebagatelliseerd. Sloterdijk en Marc Jongen, die bij hem is gepromoveerd en nu voor de rechts-populistische Alternative für Deutschland (AfD) in de Bondsdag zit, noem ik salonfascisten.”
Wie is Klaus Weber?
Hoogleraar Klaus Weber is verbonden aan de Hogeschool van München en houdt zich al twintig jaar bezig met ‘Faschisierung’. Dat is niet het kopiëren van het fascisme van het Derde Rijk, maar het rijp maken van de geesten voor een rechts-populistische samenleving met elementen van het oude fascisme. Zo richtte Weber in een artikel op Theoriekritik.ch twee jaar geleden zijn pijlen op de Alternatieve für Deutschland en Pegida, die uitgaan van ‘Duitse waarden die weliswaar niet helder gedefinieerd worden, maar vluchtelingen, homo’s en moslims in ieder geval uitsluiten’. Daarbij verweet hij ook Peter Sloterdijk dat hij als ‘conceptuele ideoloog’ AfD en Pegida ondersteunde. Weber is betrokken bij de socialistische partij Die Linke.
Sloterdijk heeft openlijk afstand genomen van Jongen: er zijn ‘geen raakvlakken’ tussen hem en zijn leerling, die hij ‘een complete bedrieger’ noemde. Ook distantieert hij zich van de AfD. Is het dan wel eerlijk om hem hiermee in verband te brengen?
“In zijn ogen zijn AfD’ers te dom voor hem. Maar ideologisch maakt hij wel degelijk de weg vrij voor AfD-politici als Jongen. Jongen schrijft in zijn dissertatie hoe Duitse mannen weer hun woede moeten kunnen uiten, moeten vechten tegen een tumor die groeit in de Duitse samenleving. Tumor is het sleutelbegrip van deze politieke theorie en daarmee bedoelt hij mensen als vluchtelingen en feministen. De inspiratie komt rechtstreeks van Sloterdijks boek Woede en tijd, waarin hij schrijft dat de samenleving verlamd raakt doordat het uiten van woede niet acceptabel is.
“En het gaat me niet alleen om Jongen. Ook Björn Höcke (oud-leider van de opgeheven rechts-extremistische vleugel van de partij, die door de inlichtingendienst in de gaten gehouden wordt, red.) citeert Sloterdijk uitvoerig in zijn boeken. Zo schrijft Höcke dat een ‘fatsoenlijke wreedheid’ nodig is om migranten uit het land te houden. Dat begrip komt rechtstreeks van Sloterdijk, die schrijft dat Europa zichzelf liever niet als wreed ziet en dat dit een probleem is tijdens de vluchtelingencrisis.”
Maar kun je een filosoof wel verantwoordelijk houden voor hoe zijn gedachten worden gebruikt?
“Ik denk dat ook filosofen verantwoordelijkheid dragen. Zij bewegen zich in universiteiten, spreken op televisie en dragen zo bij aan het denken van een samenleving. Ik vind niet dat we Sloterdijk iets moeten verbieden. Maar het is toch gek dat juist in Duitsland, met zo’n geschiedenis, een Sloterdijk niet door de liberalen, door links, groenen of feministen aangevallen wordt?
“Hij heeft in het Kasteel van Elmau een lezing gehouden voor de Beierse intelligentsia over eugenetica (in 2000 verschenen als ‘Regels voor het mensenpark’, red.). Daarin zei hij dat genetisch zwakke mensen uitgeselecteerd moeten worden. De Joodse geschiedkundige Saul Friedländer is toen geschokt weggelopen, maar alle anderen bleven zitten en applaudisseerden.”
Niet alleen Friedländer was boos. Regels voor het mensenpark deed veel stof opwaaien. Sommigen beschuldigden Sloterdijk ervan een pleidooi te hebben gehouden voor een fascistoïde voortplantingsideologie. Zelf zei hij later dat de lezing ‘een lang uitgesponnen, melancholische grap’ was. Wat vindt u daarvan?
“Ik denk dat Sloterdijk zich richt op elitaire mensen die zichzelf heel wat vinden. Die horen zijn controversiële uitspraken, moeten dan een beetje lachen en denken bij zichzelf: hij zal het wel niet zo serieus menen. Dat is Sloterdijks behendigheid. Hij bedient zich van een retorische stijl waardoor veel van wat hij zegt in eerste instantie onbegrijpelijk is. Hij combineert zaken zo dat zijn lezers denken: wat origineel!
“Maar als je zijn teksten drie keer leest en eronder kijkt, dan besef je pas dat het een compleet ondoordachte, primitieve zienswijze is. Zo gaat het in zijn roman Het Schelling-project over Braziliaanse en Afrikaanse vrouwen, die een grote, ronde kont zouden hebben omdat ze zo graag van achter genomen willen worden. Als ik dat lees, dan word ik niet goed. Hoe moet dat voelen als je dat als vrouw van kleur leest? Je zou toch verwachten dat lezers van over de hele wereld zich bij de uitgever gingen beklagen over die Grote Duitse Filosoof die een seksistische klootzak is?”
Maar waarom doen ze dat dan niet?
“Sloterdijk beroept zich altijd op zijn filosofische status en blijft daardoor buiten schot. Het helpt hem daarbij dat zijn boeken niet bedoeld zijn voor de massa. Degenen die het mikpunt zijn weten er niets van.
“Hij schrijft voor de intelligentsia, het kleine groepje mensen dat gewend is om zulke boeken te lezen. Zo maakt hij de belezen elite geleidelijk aan fascistisch, een rol die Heidegger en Schopenhauer ook hadden.”
Heeft u zelf al eerder geprobeerd kritiek op Sloterdijk te leveren, of hem erop aangesproken?
“Ik heb meerdere keren lezersbrieven naar zijn uitgever Suhrkamp gestuurd. Ik heb zijn uitgever gevraagd waarom zij alles publiceren van een man die in mijn ogen de weg vrijmaakt naar een nieuw Duits fascisme. Ik heb nooit antwoord gekregen. Sloterdijk heeft ook nooit gereageerd op uitnodigingen van critici die met hem in gesprek willen gaan. Hij antwoordt niet eens, het maakt hem allemaal niet uit. Kritiek raakt hem niet.
“Met mijn boek wil ik dan ook voornamelijk activisten uit de antiracistische, feministische en natuurbewegingen bereiken. Zij hebben Sloterdijk nog niet in het vizier, maar ik hoop dat dit snel verandert.”
In een e-mail aan de krant Trouw laat Sloterdijk weten niet te willen reageren op het interview met Klaus Weber. Op basis van de verkooptekst van het boek en dit interview noemt hij Webers kritiek “erg grof, vaag en fundamenteel onjuist, zelfs vergezocht”. Wat hij tot dusver heeft gelezen noemt hij “een reputatiedodende beschuldiging”, die “wordt geconstrueerd uit het grofste misverstand – gegarneerd met schandalige historische analogieën”.
Sloterdijk benadrukt verder dat de beschuldiging van fascisme het maximum van een aanval op de persoon in de openbare ruimte is en dat dit in zijn ogen voorbijgaat aan zijn persoon en werk.
