Shell moet nabestaanden vermoorde activisten niet vergoeden: ‘Maar de waarheid is naar buiten gekomen’

De nabestaanden van de Ogoni Negen krijgen geen schadevergoeding van Shell. De negen mannen protesteerden in de jaren negentig in Nigeria tegen jarenlange vervuiling door de oliegigant en werden door het Nigeriaanse regime vermoord. Dat Shell getuigen zou hebben omgekocht, zo oordeelde de rechtbank, is niet bewezen.

Nee, ze is niet teleurgesteld, zegt de 58-jarige Esther Kiobel uit Nigeria als ze op woensdagochtend de rechtszaal in Den Haag uitstapt, een foto van haar echtgenoot in de handen geklemd. Verdrietig of boos evenmin. “Het belangrijkste is dat mijn stem is gehoord. Dat de waarheid naar buiten is gekomen. En dat iedereen weet wat voor bedrijf Shell is.”

Al 27 jaar strijdt Kiobel voor gerechtigheid voor haar man Barinem, die in 1995 samen met acht andere mannen gevangen werd genomen, gemarteld en opgehangen door het Nigeriaanse leger. Al 27 jaar probeert ze aan te tonen dat de ‘Ogoni Negen’ op een afschuwelijke manier aan hun einde zijn gekomen door toedoen van Shell, dat grote financiële belangen had in haar land.

Vandaag hoopte ze dan eindelijk een overwinning te kunnen boeken in haar aanhoudende gevecht tegen de oliegigant. Maar het liep anders. Haar claim dat Shell in het proces tegen de Ogoni Negen getuigen zou hebben omgekocht berust “voor een groot deel op aannames en interpretaties”, oordeelde de rechter en wees de geëiste schadevergoeding en excuses af.

“Ik had dit al verwacht”, zegt Kiobel. “We hebben te weinig tijd gekregen om getuigenverklaringen in te brengen. Maar ik ga hier niet om huilen. Ik heb al zoveel gehuild in mijn leven. Nu moet ik sterk blijven.”

Zware vervuiling

Wie wil begrijpen waarom Kiobel hier vandaag staat, tegenover een bataljon aan journalisten, fotografen en cameralieden, moet terug naar de vroege jaren negentig. Toen kwamen de Ogoni, leden van een etnische minderheid aan de zuidkust van Nigeria, massaal in opstand tegen Shell. Het Nederlandse bedrijf pompte al sinds eind jaren vijftig olie op in hun gebied, waardoor landbouwgronden, bossen en viswateren zwaar vervuild waren geraakt. “Ze hebben ons kanker gegeven”, zegt Kiobel. “En ze hebben de troep nooit schoongemaakt.”

Honderdduizenden Ogoni gingen onder leiding van schrijver en intellectueel Ken Saro-Wiwa de straat om een deel van de inkomsten van de oliewinning en een compensatie voor de geleden schade te eisen. Door de protesten zag Shell zich genoodzaakt de olieproductie in Ogoniland stil te leggen. Daarop besloot het toenmalige militaire regime in Nigeria keihard in te grijpen.

Na een nooit opgehelderde moord op vier regeringsgezinde Ogoni-stamhoofden werden negen kopstukken van de oppositie tegen Shell opgepakt, van wie Ken Saro-Wiwa de bekendste was. Ook Barinem Kiobel belandde in de cel. Hij werkte als hoge ambtenaar voor de Nigeriaanse overheid en had geweigerd mee te werken aan het neerslaan van de protesten. In wat alom werd beschouwd als een schijnproces kregen de Ogoni Negen de moorden op de stamhoofden in de schoenen geschoven. De mannen werden maandenlang in isolatie gezet en eindelijk ter dood veroordeeld en opgehangen.

Na de executie ging Esther Kiobel naar de gevangenis om de persoonlijke bezittingen van haar echtgenoot op te halen, vertelde ze in 2017 in de Volkskrant: “Ik kreeg een kam waar zijn haren in zaten. In zijn bijbel had hij geschreven dat hij van me hield.”

Koffers met geld

Shell speelde volgens Kiobel een cruciale rol bij de vervolging van hun geliefden. Het bedrijf zou een bondgenootschap hebben gesloten met het militaire regime om zijn oliebelangen, waar miljarden dollars mee gemoeid waren, veilig te stellen. Ook zou Shell de Nigeriaanse regering hebben aangemoedigd het verzet van het Ogoni-volk te breken, koffers met geld ter beschikking hebben gesteld om getuigen van gedachten te doen veranderen, en bewust hebben gezwegen toen de Ogoni Negen naar de galg werden geleid. Diverse documenten en verklaringen zouden daarop wijzen.

Omdat ze als ‘vrouw van een moordenaar’ niet meer veilig was in Nigeria, vluchtte Kiobel na de dood van haar man met hulp van Amnesty International via Benin naar de Verenigde Staten. In 2002 begon ze een zaak tegen Shell in New York. Na elf jaar procederen oordeelde het Amerikaanse Hooggerechtshof dat de VS niet juridisch bevoegd zijn de zaak te behandelen. De inhoudelijke beoordeling van haar aanklachten vond nooit plaats.

De nabestaanden van Ken Saro-Wiwa hadden intussen, in juni 2009, een schikking getroffen met Shell. Zij waren al eerder in de VS een proces begonnen tegen het olieconcern. Op de avond voor de eerste zitting kregen ze ‘uit humanitaire overwegingen’ 15,5 miljoen dollar toegekend.

In 2017 besloot Kiobel samen met drie andere weduwen (Victoria Bera, Blessing Eawo en Charity Levula) om Shell in Nederland voor het gerecht te slepen. Twee jaar later schoof de Haagse rechtbank in een tussenvonnis een aantal claims van de vrouwen terzijde, maar bood ze wel ruimte om de omkoopbeschuldiging te behandelen. Tijdens de laatste zitting, eind 2019, verklaarden Nigeriaanse getuigen dat een “lange, licht kalende man van rond de veertig” namens Shell een aktetas vol bankbiljetten zou hebben afgeleverd bij de politie.

Het oliebedrijf heeft alle verwijten altijd ten stelligste ontkend. Na de uitspraak van de Haagse rechter bracht het concern woensdagochtend direct een verklaring uit: “Vandaag heeft de rechtbank bevestigd dat er geen basis is voor de vorderingen tegen ons.”

Of Esther Kiobel in hoger beroep gaat, moet ze nog met haar advocatenteam overleggen. Aan haar zal het niet liggen, zegt ze. “Ik heb God aan mijn zijde. Dus ik zal blijven vechten, net zo lang tot de naam van mijn man gezuiverd is.”