Servië versus Kosovo: de hoofdrolspelers staan niet voor het eerst tegenover elkaar

De ene was propagandaminister onder de Servische president Slobodan Milosevic, de ander zat toen vast voor tegenpropaganda. En ook vandaag staan ze lijnrecht tegenover elkaar. Wie zijn Aleksandar Vučić en Albin Kurti, de hoofdrolspelers in het oplopende conflict tussen Servië en Kosovo?

De Verenigde Staten en de Europese Unie houden er de goede moed in. “We werken samen met president Vučić en premier Kurti om een politieke oplossing te vinden die de gemoederen doet bedaren”, zeiden ze woensdag in een gezamenlijk statement over de toenemende spanningen tussen Servië en Kosovo. Maar het lijkt erop dat ze water en vuur zullen moeten verzoenen.

Nog maar enkele weken geleden noemde de Servische president Vučić zijn Kosovaarse tegenhanger Kurti ‘terroristisch uitschot’. Daar nam hij sindsdien geen woord van terug. Kurti reageerde nog niet rechtstreeks, maar een adviseur antwoordde schouderophalend: “Passend voor een voormalige minister onder Milosevic.”

De 52-jarige Aleksandar Vučić sleept inderdaad een kwalijke reputatie met zich mee, sinds hij minister van Informatie was onder Slobodan Milosevic’ regime tijdens de oorlog in 1998 en 1999. Of juister: Vučić was minister van Propaganda. Hij maakte deel uit van de Servische Radicale Partij van Šešelj, die is veroordeeld door het Joegoeslavië-­tribunaal voor misdaden tegen de ­menselijkheid omdat hij zou hebben aangezet tot deportatie en vervolging.

Nooit veroordeeld

Vučić zelf werd nooit veroordeeld, maar gezien zijn functie is het moeilijk hard te maken dat hij een volledig andere lijn volgde. Amper enkele dagen nadat Servië enkele duizenden Bosnische moslims had omgebracht in Srebrenica, zei Vučić: “Voor elke gedode Serviër zullen we honderd moslims doden.”

Na de oorlog bleef hij openlijk oorlogsmisdadigers als Šešelj, Mladic en Karadzic verdedigen. Zelfs nadat hij de Servische Radicale Partij had ingeruild voor de Servische progressieve partij.

Met zijn nieuwe partij koos hij voor een pro-Europese koers, die leidde tot verregaande gesprekken met de EU over mogelijke toetreding. Tegelijk kon Vučić Rusland niet loslaten. Servië weigerde de onafhankelijkheid van Kosovo te erkennen en had het vetorecht van Rusland en China nodig om Kosovo dat zitje in de VN te ontzeggen. Servië balanceerde onder Vučić zo al jaren tussen Rusland en de EU.

Hij zocht ook toenadering tot Kurti’s voorgangers, met als grootste verwezenlijking het akkoord van Brussel over de normalisatie tussen Kosovo en Servië. “Vučić is tegelijk brandweerman en pyromaan”, zegt een oud-adviseur van een van Vučić’ voorgangers als Servisch president. “Ja, hij trok de meeste Servische instellingen weg uit Noord-Kosovo, als een toegift, maar de Servische politieagenten en andere ambtenaren die daarna toetraden tot Kosovaarse instellingen, bleven onder zijn controle.”

Vučić houdt een strakke controle op de media in Servië, iets waarvoor hij ook bekendstond als minister van Informatie onder Milosevic. Op sociale media zou zijn partij met trollen en fake ­accounts het narratief beïnvloeden.

Vučić is dus allicht niet zo sterk veranderd als hij beweert. Maar dat de spanningen oplopen, ligt ook aan de tegenhanger die er in Kosovo kwam. Albin Kurti, ‘de Kosovaarse Che Guevara’ genoemd, zei in december 2019 dat hij niet de verkiezingen had gewonnen, maar de revolutie.

Zijn partij is anti-establishment, links, populistisch en nationalistisch. Net als Vučić heeft hij een verleden als woordvoerder van een strijdende partij in de Joegoslavische burgeroorlog, maar dan aan de andere zijde.

Kurti werd bekend als leider van de Albanese studentenprotesten in Kosovo, die gewelddadig werden neergeslagen. In 1998 sloot hij zich aan bij het Kosovaars Bevrijdingsleger, waar hij woordvoerder werd. Toen Vučić een jaar later agressieve taal sprak tegenover de Bosnische moslims, werd Kurti opgepakt, geslagen en in een Servische cel gegooid. Na internationale druk kwam Kurti vrij in 2001.

corruptie

Enkele jaren later richtte hij de partij Vetëvendosje op, die zich beriep op het zelfbeschikkingsrecht van Kosovo en zich daarvoor spiegelde aan de dekolonisatie. Een ander speerpunt was de strijd tegen corruptie in Kosovo: Kurti werd internationaal berucht voor heftige protestacties in het parlement waarbij hij traangas inzette.

In 2018 liep Kurti voor dat incident een veroordeling op, maar kijk, twee jaar later raakte hij verkozen. Het ging wel van het ene incident naar het andere. Onder zijn toedoen besloot Kosovo dit jaar niet langer Servische nummerplaten toe te laten. Hij weigerde het Brussel-akkoord na te leven, dat onder meer voorziet in een associatie in Kosovo van gemeenten met een Servische meerderheid.

Veel Kosovaren zagen dat als ongeoorloofde Servische inmenging. Vučić kon het wel in zijn voordeel gebruiken. “Plots lijkt Vučić de redelijke gesprekspartner: dat heeft niet zozeer met hem te maken, wel met de owngoals van zijn tegenspeler”, zegt de ex-adviseur van een Servische president.