Schimmel ‘Candida auris’ aan wereldwijde opmars bezig: ‘Ook bij ons is er verhoogde waakzaamheid’

‘Ziekenhuisschimmel’ Candida auris is aan een wereldwijde opmars bezig. Het aantal gevallen blijft bij ons tot dusver beperkt, maar waakzaamheid is volgens experts ook in België geboden. Candida auris heeft twee eigenschappen die de schimmel extra problematisch maken.

Wat is er aan de hand?

De schimmel Candida auris treft mensen met een verzwakte afweer en is vaak resistent tegen courante antischimmelbehandelingen. Omwille van de gelijkenissen met de multiresistente ‘ziekenhuisbacterie’, wordt Candida auris soms ook wel de eerste ‘ziekenhuisschimmel’ genoemd.

Candida auris is in 2009 voor het eerst bij de mens geïdentificeerd, in het oor van een vrouw in Japan – vandaar de naam ‘auris’, Latijn voor oor – en is inmiddels op alle continenten behalve Antarctica aanwezig.

Er waren al uitbraken in ziekenhuizen in onder meer de Verenigde Staten, Mexico en India, en dichter bij huis ook in het Verenigd Koninkrijk, Spanje en Italië. Zo raakten na een uitbraak in Noord-Italië in 2019 minstens 277 mensen besmet.

Onlangs meldde het Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) dat Candida auris zich in de VS aan ‘alarmerend’ tempo verspreidt. Het aantal gevallen verdrievoudigde er tussen 2019 en 2021. Daarop liet het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) weten dat het maatregelen neemt om beter voorbereid te zijn op een uitbraak. “Ook bij ons is er verhoogde waakzaamheid”, zegt Katrien Lagrou, die aan het UZ Leuven het nationaal referentielaboratorium voor schimmelinfecties leidt.

Hoe gevaarlijk is Candida auris precies?

Voor mensen met een normaal functionerend immuunsysteem vormt de schimmel weinig risico. Hij treft vooral mensen met verzwakte immuniteit en onderliggende aandoeningen.

Volgens het European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) overlijdt 30 à 40 procent van de patiënten met een Candida auris-infectie in de bloedbaan. Dat percentage loopt volgens sommige studies bij patiënten op de afdeling intensieve zorgen op tot bijna 60 procent.

Twee eigenschappen maken Candida auris problematisch. “De schimmel is enorm stressbestendig”, zegt Hans Carolus, die aan de KU Leuven resistentie bij schimmels onderzoekt. “Dat maakt dat hij lang kan overleven in de omgeving, zoals op beddengoed en deurklinken.” Een ziekenhuis in Brooklyn moest zelfs het vals plafond uitbreken om van de schimmel af te raken.

Candida auris lijkt ook beter dan andere schimmels in staat om zich tegen antischimmelmedicijnen te wapenen. Daar zijn er sowieso al niet veel van. “Candida auris is één van de enige schimmels die resistent kan zijn tegen de drie beschikbare geneesmiddelenklassen tegelijk” zegt Carolus. “Dat betekent dat er geen behandelopties meer overblijven.”

Resistentie tegen de eerste twee geneesmiddelenklassen was al wijdverspreid. De Amerikaanse CDC meldt nu een verdrievoudiging van de resistentie tegen de derde, meest recente klasse medicijnen. “Een erg zorgwekkende evolutie”, volgens Carolus.

Hoe groot is het probleem in ons land?

Het eerste geval dook in België in 2016 op. Sindsdien zijn officieel acht besmettingen bekend. In zes gevallen ging het om patiënten uit het buitenland, met wie de schimmel hoogstwaarschijnlijk meeliftte. Maar bij twee patiënten bracht onderzoek geen link met het buitenland aan het licht. “Dat betekent dat de schimmel hier ook voet aan de grond krijgt”, zegt Lagrou.

Dat is volgens Lagrou ook niet zo verwonderlijk, aangezien de schimmel zich al gevestigd heeft in andere Europese landen, waar Belgen regelmatig naartoe reizen en af en toe ook in het ziekenhuis belanden. “Het is een illusie dat we deze schimmel buiten de deur kunnen houden”, zegt Lagrou.

Dat sommige landen met uitbraken kampen, en andere niet, is deels een kwestie van geluk. “Maar het heeft ook met ziekenhuisbeleid te maken”, zegt Lagrou. “Dat wij tot dusver van grote problemen gespaard zijn gebleven, is ook te danken aan de goede naleving van hygiënevoorschriften in onze ziekenhuizen.”

Wat moeten we doen?

Het is vooral zaak de schimmel op tijd te detecteren en dan gepast in te grijpen. “Duikt de schimmel op in een staal van een patiënt, dan moet die geïsoleerd worden”, zegt Lagrou.

Ziekenhuizen is gevraagd infecties met Candida auris te melden aan het nationaal referentielaboratorium, in het bijzonder als het om (multi)resistente stammen gaat. Duiken ergens twee of meer gevallen op, dan staat een Outbreak Support Team klaar om de uitbraak in de kiem te smoren.

Om de laboratoria in ziekenhuizen te trainen in het correct herkennen van de schimmel, stuurt Sciensano bij wijze van test geregeld geblindeerde stalen op. “Ruim 90 procent van de ziekenhuizen doet dat correct”, zegt Lagrou. “De alertheid is de voorbije jaren toegenomen.”

De zoektocht naar nieuwe medicijnen gaat intussen verder, maar botst op een aantal hindernissen. Doordat de cellen van schimmels meer op onze eigen cellen lijken dan die van bacteriën, is het niet eenvoudig middelen te vinden die dodelijk zijn voor de schimmel, maar onschadelijk voor ons. Daarnaast was er lange tijd relatief weinig aandacht voor schimmels. “Problemen met Candida auris en andere schimmels maken nu duidelijk dat er een alarmerend tekort aan antischimmelmiddelen is”, zegt Carolus. “Er lopen wel klinische studies met beloftevolle nieuwe medicijnen uit nieuwe klassen. Dat is goed nieuws, al valt natuurlijk af te wachten hoe snel Candida auris ook daartegen resistentie zal ontwikkelen.”