‘Saneringsverbond’ probeert Oosterweel vlot te trekken, maar niet iedereen is mee

Het gedoe rond de pfas-vervuiling in Zwijndrecht overstijgen: dat is wat de Vlaamse overheid probeert via het nieuwe Saneringsverbond. Veel actiegroepen zijn aan boord. Maar sommige niet, wat de deur op een kier zet voor nieuwe juridische procedures.

De werken aan de Oosterweel-verbinding zijn de voorbije jaren al even vaak opgestart als dat een rechter ze stillegde. In april legde de Raad van State ze een laatste keer stil. Ze zag onvoldoende garanties dat werken aan Oosterweel niet tot meer vervuiling zouden leiden. Pro memorie: bij de start van de werken aan de Oosterweel-verbinding werd in 2017 ontdekt dat de grond vervuild is met pfas, een groep niet-afbreekbare en giftige stoffen. Dit kwam pas in 2021 aan het licht en leidde tot een parlementaire onderzoekscommissie.

Om uit de patstelling te komen, zette Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) dit voorjaar alle partijen samen rond tafel. Daar vloeit nu het zogenaamde Saneringsverbond uit voort. Naast de Vlaamse overheid ondertekenen ook de gemeente Zwijndrecht, Bond Beter Leefmilieu, Zwijndrecht Gezond, Natuurpunt Waasland en bouwheer Lantis de tekst.

Het verbond is ambitieus. Het wil niet enkel de pfas-vervuiling in en rond Zwijndrecht aanpakken. Demir wil ook een Vlaanderen-breed beleid uitwerken rond ‘zeer zorgwekkende stoffen’. Daarnaast wil het Saneringsverbond de natuur in de omgeving saneren en opwaarderen, de lijnen uitzetten voor de sanering van de site van pfas-fabrikant 3M en onderzoeken hoe het met de gezondheid van omwonenden gesteld is. Dat laatste is een opvallende handreiking. “We hebben onvoldoende naar de mensen geluisterd”, zei Lantis-CEO Luc Hellemans. “Maar we hebben nog tien jaar te gaan en gaan er alles aan doen om dat goed te maken.”

Dan is er de Oosterweel-werf. Bouwheer Lantis zegt dat het vervuilde grond niet meer in een veiligheidsberm zal verwerken en vervuilde grond zal uitgraven en naar een stortplaats brengen. Het wil de sanering zoveel mogelijk koppelen aan de Oosterweel-werken. Daarvoor steunt het op een rapport van VITO. Die onderzoeksinstelling zei begin oktober dat het opgraven en verplaatsen van gecontamineerde grond op de werf niet leidt tot meer pfas in het bodem- en grondwater.

Wel moet Lantis nieuwe toelatingen voor grondverzet aanvragen. Volgens het kabinet-Demir valt de zaak voor de Raad van State daardoor zonder voorwerp. Eenmaal de nieuwe toelatingen er zijn, zou de werf opnieuw van start kunnen gaan, volgens de minister.

Nieuwe procedure

Daar vallen enkele kanttekeningen bij te plaatsen. Niet in het minst omdat drie partijen het Saneringsverbond niet ondertekenen: Greenpeace, burgercollectief Grondrecht en milieuactivist Thomas Goorden. Zij stapten uit de onderhandelingen. Dat is niet onbelangrijk, aangezien net zij drie rechtszaken tegen de werf hebben lopen.

De drie beraden zich over verdere stappen. “Er staan goede zaken in het Saneringsverbond”, zegt Goorden. “Maar als het over de gronden zelf gaat, verandert er niets. De sanering die Lantis nu belooft: daar is ze wettelijk toe verplicht. Wat ze niet doen, staat nog altijd ter discussie in de milieustakingsvordering die wij aanspanden. Het VITO-rapport geeft daar geen rugdekking voor.” Goorden, Greenpeace en Grondrecht gaan niet akkoord met de conclusies van dat rapport.

“Je kunt niemand verhinderen naar de rechtbank te gaan”, klinkt het bij het kabinet-Demir. “Maar het dossier is nu sterker geworden. Enerzijds door de VITO-studie, anderzijds heb je hier een brede afspraak tussen heel wat mensen.” Dat zoveel mensen mee hun schouders onder deze tekst zetten, is inderdaad een verdienste van het Saneringsverbond. Zo laat Bond Beter Leefmilieu zijn lopende procedure voor de Raad van State vallen.

Alleen is de vraag wat de kracht daarvan is zolang niet iedereen aan boord is.