Rutte wint met vingers in de neus en dus kiest Oranje voor de status quo

Zoals verwacht wijzen de exitpolls in Nederland naar een vierde ambtstermijn voor Mark Rutte. Veel belangrijker: omdat links massaal voor D66 kiest, lijkt zelfs een ‘motorblok’ met de drie centrumpartijen mogelijk als coalitie.

Aan de opkomst in coronatijden heeft het niet gelegen, enkele stembureaus in Amsterdam zaten gisteren zelfs tijdelijk zonder stembiljetten door de drukte. Onderzoeksbureau Ipsos klopte gisterenavond af op een opkomst van 82,6 procent van de kiesgerechtigden, zelfs iets hoger dan de vorige Tweede Kamerverkiezingen in 2017.

De exitpolls tonen dat Mark Rutte met de vingers in de neus op weg lijkt naar een vierde ambtstermijn. Ondanks de zogenaamde toeslagenaffaire, waarbij naar schatting 26.000 ouders in Nederland slachtoffer werden van onterechte fraudeverdenkingen, lijkt Ruttes VVD op weg naar 36 zetels, 3 meer dan bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen. “Politieke historie”, klonk het meteen op de NOS. Rutte kan in augustus de langstzittende premier van het land worden.

Het was vooral het strijdtoneel daarachter dat verbaasde. Waar vooraf een felle strijd tussen de extreemrechtse PVV, de christendemocra­tische CDA en de links-liberale D66 werd voorspeld, nam die laatste de vlucht vooruit. Met 27 zetels, een winst van acht zetels en het beste resultaat ooit, onderscheidt de partij van Sigrid Kaag zich duidelijk. De PVV haalt volgens de exitpoll 17 zetels (-3), CDA krijgt een zware tik en zakt naar 14 zetels (-5).

In de resultaten slaat Kaag zo flink terug naar Wilders, die in het NOS-debat op dinsdagavond de aanval inzette. Het PVV-boegbeeld noemde Kaag een ‘verrader’ omdat ze als minister in Iran een hoofddoek had gedragen.

“De linkse kiezer in Nederland is altijd op zoek naar een waardig alternatief voor een rechtse premier, en ze hebben heel duidelijk voor Kaag gekozen”, zegt politicoloog André Krouwel (Vrije Universiteit Amsterdam). De progressief-linkse partijen GroenLinks en SP lijken beide zes zetels te gaan verliezen, en PvdA blijft steken. “Samen hebben ze nog 25 zetels. Ze lijken helemaal uitgeteld, net zoals de populisten trouwens.” Ook Forum voor Democratie van Thierry Baudet wist geen potten te breken met 8 zetels.

Analisten houden een serieuze slag om de arm. De anders vrij accurate exitpolls zijn dit jaar iets minder zuiver door de omstandigheden. Nederland smeerde de stembusgang uit over drie dagen, waarbij mensen uit risicogroepen al maandag en dinsdag aan zet waren en 70-plussers per brief konden stemmen.

“We hebben geen ervaring met welk publiek er via de post stemt, dus op dat vlak varen we wat blind”, zegt Krouwel. Waar in andere jaren het daadwerkelijke aantal zetels dat een partij behaalt meestal maximaal eentje scheelt met de exitpolls, zou dat nu twee zetels zijn.

De gedoodverfde winnaar Mark Rutte heeft zijn rol sowieso wel waargemaakt. De VVD-score is niet zo spectaculair als in de peilingen begin dit jaar, toen over meer dan veertig zetels werd gesproken, maar het blijft ‘kop en schouders’.

Zoals Volkskrant-columniste Marcia Luyten het formuleerde aan de vooravond van de stembusgang: “Het is campagne, dus de mannen doen wat, ze zeggen wat, zijn lief in het Jeugdjournaal, ze voeren het bekende toneelstukje op en vanavond is Mark Rutte de winnaar.” Rutte gebruikte in het NOS-debat zijn slotwoord om de moderator te bedanken, als was hij al de nieuwe premier. Een derde van de stemmers geeft ook aan dat zo te willen.

De onzekere marge maakt een verdict over mogelijke coalities echter voorbarig. Toch lijken de Nederlandse zorgen over de ‘hyperfragmentatie’ van het politieke landschap niet helemaal waar geworden. Het recordaantal van 37 partijen die aan de Tweede Kamerverkiezingen deelnamen levert weliswaar een record op van 17 partijen die de zetels verdelen – vier daarvan zijn nieuw. Maar de gevreesde situatie waarbij zes of zeven serieuze coalitiepartners tussen de 10 en 20 zetels zweven, is vermeden. Krouwel sprak vooraf zelfs even over “mogelijke Belgische toestanden”.

Motorblok

De huidige coalitie lijkt onverwachts zelfs af te stevenen op 80 zetels, wat een voortzetting van het kabinet-Rutte III – VVD, CDA, D66 en ChristenUnie – mogelijk maakt. Dinsdag klonk nog een heel ander signaal. Meer zelfs: de drie grote centrumpartijen, ook wel het ‘motorblok’ genoemd, zouden zelfs zonder ChristenUnie een krappe meerderheid hebben in het huidige scenario.

“Het centrum is helemaal terug, dat is toch erg frappant”, zegt Krouwel. “Er is dus geen echte reden om te wisselen, alleen zal CDA zich wel de vraag moeten stellen: moeten we ons nog wel vier jaar langer profileren als bestuurspartij?” CDA is als enige afgestraft door de kiezer.

Als CDA niet meestapt, is de vraag met wie Rutte wél in zee kan gaan? De extreemrechtse PVV lijkt alvast uitgesloten. De partij zal misschien mogen aanschuiven voor de komende gesprekken – zoals Vlaams Belang dat ook bij ons mocht – maar Rutte heeft herhaaldelijk gesteld niet te willen regeren met Wilders. “De partij is en blijft een onemanshow, die niet in staat is om echt te regeren. Zeker niet nu er door de crisis zo veel puin te ruimen valt.”

Rutte suggereerde eerder al een tussenstap als de gesprekken moeilijk blijken, een soort ‘corona-akkoord’ waarbij thema’s zoals immigratie en klimaat nog even buiten beschouwing worden gelaten, maar een nieuw bestuur wel al de steun van de Kamer heeft om een aantal cruciale coronamaanden door te komen.