Russische bommen treffen straks ook uw winkelkar: ‘En de voedingsprijzen zijn al ongekend hoog’

Wees er maar zeker van: de broodprijs gaat omhoog. Maar ook frieten, gebak, tomaten en komkommers zullen duurder worden, net als zuivel, olie, sauzen en allerlei producten in glazen bokalen. De oorlog in Oekraïne, ook gekend als de graanschuur van Europa, doet nog een forse schep boven op de prijzencrisis in de voedingssector.

Al twaalf jaar pendelt Tom Van Goey tussen Stabroek en zijn boerderij nabij Tsjerkasy, 160 kilometer ten zuidoosten van Kiev: hij heeft er 3.000 hectare aan velden waar hij granen teelt. Eind deze maand begint het zaaiseizoen voor maïs en zonnebloemen. “Maar gaan we dit jaar wel kunnen zaaien?”

Voor veel Oekraïners staat hun geel-blauwe vlag symbool voor ’s lands uitgestrekte graanvelden onder een blauwe hemel. De zogenaamde graanschuur van Europa is, samen met Rusland, mondiaal de belangrijkste graanproducent: samen kweken ze bijvoorbeeld meer dan de helft van de wereldwijde voorraad zonnebloempitten en 20 procent van alle gerst, aldus cijfers van FAO, de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties.

Dat graan wordt grotendeels verkocht aan lage-inkomenslanden in het Midden-Oosten en Afrika, terwijl wij vooral zonnebloem- en lijnzaadolie afnemen en maïs voor veevoeder. Maar door de oorlog dreigt de volledige graanproductie in gevaar te komen.

Diesel, zaaigoed en kunstmest

De boerderij van Van Goey staat er relatief goed voor, zegt hij. Zijn regio is voorlopig gespaard van het oorlogsgeweld. Een deel van zijn 93 personeelsleden is opgeroepen voor burgerplicht, maar de meesten zijn bij wet verplicht om te komen werken. En het gros van het zaaigoed, dat vooral uit West-Europa komt, zou een dezer dagen geleverd worden op de boerderij. Wel spannend is de voorraad diesel voor de tractors en andere landbouwmachines. “Je moet halsbrekende toeren uithalen om nu aan diesel te geraken. Wij kunnen nog wel even voort, maar ik vrees dat wij de grote uitzondering zijn.”

Voor een goede oogst heeft een boer vier dingen nodig, zegt Van Goey: zaaigoed, kunstmest, gewasbescherming en diesel. “Maar de meeste Oekraïense landbouwers zitten te krap bij kas om voorraden aan te leggen en het is heel twijfelachtig of ze nog op tijd aan zaaigoed of mest geraken. Voor wie zonder valt, is het meteen game over.”

Maar ook hij vraagt zich af of de tarwe en het koolzaad - in september gezaaid, voor een oogst in juli - het dit jaar redden. “Die gewassen moeten bemest en beschermd worden. Als dat niet lukt, dan halen we niet eens de helft van de geplande oogst.”

Het FAO voorspelt dat 20 tot 30 procent van het Oekraïense graan dit jaar niet gezaaid of geoogst zal worden. En dan nog: zal er genoeg mankracht zijn om de velden te bewerken? Zullen die velden vol explosieven liggen die eerst geruimd moeten worden? En wanneer gaan de havens weer open? Op dit moment geldt trouwens een exportverbod voor graan, dat nu vooral de Oekraïners zelf moet voeden.

Zoals te verwachten swingt de wereldmarktprijs voor graan inmiddels de pan uit: waar een ton graan begin februari nog zo’n 260 euro kostte, is dat vandaag al bijna 400 euro. En dat terwijl de graanprijs al hoog stond, onder meer door tegenvallende oogsten door droogte en onvoorspelbaar weer.

“De kans is reëel dat die hoge prijzen in bepaalde regio’s leiden tot sociale onrust en zelfs hongersnood”, waarschuwt landbouweconoom Wim Verbeke (UGent). Volgens prognoses van het FAO kan het aantal mensen dat de komende twee jaar getroffen wordt door ondervoeding stijgen met 8 tot 13 miljoen: vooral Zuidoost-Azië, Afrika en het Midden-Oosten zijn kwetsbaar. “Egypte haalt bijvoorbeeld de helft van alle graan uit Oekraïne”, weet Van Goey.

Niet rendabel

In ons land zijn de gevolgen van de Oekraïense crisis minder dramatisch. Maar het lijdt geen twijfel dat u weldra meer zal moeten betalen voor uw dagelijks brood. Ook andere graanproducten als pasta, ontbijtgranen, crackers en gebak zullen duurder worden.

Hier en daar wordt geopperd om onze boeren meer granen te laten telen, maar dat is niet zo eenvoudig. “Als de prijzen stijgen, kan graan hier weer een interessant product worden. Maar je moet uitgaan van een productieproces dat minstens zes maanden duurt, en bij boeren die aan wisselteelt doen zelfs een paar jaar. Op korte termijn is dit geen oplossing”, aldus Verbeke.

Problematisch is ook het tekort aan zonnebloemolie uit Oekraïne, een basisingrediënt voor frieten, chips, chocoladepasta, sauzen en gebak: 35 tot 45 procent van de Europese invoer komt uit Oekraïne en er worden tekorten verwacht.

Bij Agristo, een West-Vlaams bedrijf dat aardappelen verwerkt in diepvriesproducten zoals frieten of kroketten, komt er bij twee derde van de productie zonnebloemolie aan te pas. “We hebben nog voor één maand voorraad, dus we zoeken volop naar alternatieven zoals palmolie. Maar uiteraard zijn ook die prijzen nu volop aan het stijgen”, vertelt CEO Hannelore Raes. Door droogte is het aanbod van oliezaden bovendien al langer krap.

Voedingsproducten die hun recepten nu noodgedwongen moeten aanpassen, zitten daarnaast met een hoop praktische problemen zoals het aanpassen van de ingrediëntenlijst op de verpakking, een proces dat vanwege voedselveiligheid makkelijk een jaar kan duren. “We hopen dat het per uitzondering sneller kan, bijvoorbeeld via een extra aanduiding op de verpakking of informatie in de supermarkt zelf”, zegt Raes.

En er is meer: een vijfde van het polypropyleen (de basis voor plastiek inpakfolie) dat we hier gebruiken, komt uit Rusland. Dat land is samen met Oekraïne ook een belangrijke leverancier van glazen flessen en bokalen. Door de onzekerheid over de maïsoogst zal ook het veevoeder hier duurder worden.

Energie

Rusland is bovendien de belangrijkste exporteur van de ingrediënten die nodig zijn om kunstmest te maken, zoals stikstof en en fosfor. “Landbouwers zullen het met minder meststoffen moeten doen, omdat ze schaarser en duurder worden. Ongetwijfeld gaat dat een impact hebben op hun opbrengst”, zegt Vanessa Saenen van Boerenbond.

Bovendien treft ook de exploderende gasprijs de gehele voedingssector. Neem nu de boeren met serres: voor hen is energie goed voor 60 procent van de productiekosten. “Wij horen dat sommigen beslist hebben om dit jaar geen tomaten, salade of komkommers te kweken omdat het simpelweg niet rendabel is”, zegt Saenen. Lees: ook die groenten zullen de komende maanden schaarser en/of duurder zijn.

Alle voedingsproducenten die hun producten verhitten of koelen, worden zwaar getroffen door de huidige energieprijzen, weet professor Verbeke. “Ik denk dan ook aan de zuivelsector: het verwerken van melk tot pakweg melkpoeder is een proces dat veel energie-intensieve technologie vereist. Door de gestegen productiekosten had die sector het al moeilijk voor de Oekraïense crisis losbarstte.”

Bij Fevia, de federatie van de voedingsindustrie, vrezen ze dat sommige bedrijven hun productie (deels) zullen stilleggen wegens niet meer rendabel. “We weten dat bij een aantal bedrijven het water aan de lippen staat”, aldus woordvoerder Nicholas Courant. Dinsdag besliste de federale regering alvast dat bedrijven die in moeilijkheden komen door de oorlog tot eind juni een beroep kunnen doen op tijdelijke werkloosheid vanwege overmacht.

Kostenexplosie

Voor de voedingsindustrie - de grootste industriële sector uit ons land, goed voor 22 procent van de Belgische industriële omzet - is de crisis in Oekraïne een extra zorg in een al zeer moeilijke tijd. Door een combinatie van factoren, van corona over magere oogsten door het onvoorspelbare weer tot geopolitieke problemen, zijn de productiekosten de laatste twee jaar geëxplodeerd, zegt Courant van Fevia.

Hij somt op: in zijn sector is gas vorig jaar 400 procent duurder geworden. Transport per container: plus 300 procent. Plastic verpakking: 16 procent duurder. Houten pallets: plus 66 procent. Aluminium: 6 procent. “Het FAO berekende dat de mondiale prijzen van voedingsgrondstoffen vorig jaar met maar liefst 28 procent gestegen zijn. We zitten met een ongekende prijsstijging en de oorlog doet daar nu nog een flinke schep bovenop.”

De graanteelt kampt bijvoorbeeld al een paar jaar met tegenvallende oogsten, en bij Agristo merken ze dat droge zomers van de afgelopen jaren de aardappelprijs de hoogte heeft ingejaagd. “De opbrengt wisselt jaar per jaar, maar we merken wel dat de extreme jaren elkaar sneller opvolgen dan vroeger.”

Het zal inmiddels niet meer verbazen als we stellen dat uw winkelkar in de nabije toekomst een pak duurder zal uitvallen en dat weinig producten aan die prijsstijgingen zullen ontsnappen. Het FAO vreest dat de al historisch hoge internationale voedingsprijzen zullen stijgen met 8 tot 22 procent. Niemand wil zich wagen aan concrete voorspellingen voor ons land.

“We staan nog maar aan het begin”, vreest ook Verbeke, hoewel producten als groenten (plus 3,3 procent), fruit (plus 4,5 procent) en vis- en zeevruchten (plus 3,9 procent) in februari al zwaarder wegen op de boodschappenrekening dan een maand eerder. En dan moeten de toegenomen energie- en grondstofprijzen nog worden doorgerekend. “Eind 2021 al, nog voor de oorlog dus, stelden de producenten dat ze een prijsstijging van 10 procent nodig hebben om de hogere kosten te dekken.”

Verwacht wordt dat de producenten weldra de contracten met de supermarkten proberen open te breken, terwijl de jaarlijkse prijsonderhandelingen traditioneel op het einde van het jaar plaatsvinden. “Het worden zeer moeilijke onderhandelingen”, zegt Verbeke. Hij gaat ervan uit dat die armworsteling de komende maanden af en toe zelfs zal leiden tot lege winkelrekken. Hij adviseert consumenten om vaker te kiezen voor lokale, onbewerkte en niet-verpakte producten. “Goedkoper gaan die producten niet worden, maar ze zullen wel interessanter zijn dan vroeger.”