"Rusland wilde Assad in 2012 lossen, Westen negeerde dat voorstel"

In de intussen vier jaar durende Syrische burgeroorlog zijn volgens schattingen al minstens 240.000 mensen omgekomen. Dat hadden er vele tienduizenden minder kunnen zijn, als de gesprekken in de VN-veiligheidsraad in 2012 op een akkoord waren uitgedraaid. Nochtans lag er wel degelijk een deal op tafel, zo vertelt de voormalige Finse president en winnaar van een Nobelprijs voor de vrede Martti Ahtisaari aan The Guardian.

Ahtisaari hield in februari van dat jaar gesprekken met diplomaten van de vijf permanente lidstaten van de VN-veiligheidsraad (de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, China, Rusland en Frankrijk). Hij was uitgestuurd door The Elders, een raad van wereldleiders en andere prominente figuren die helpen zoeken naar oplossingen voor wereldproblemen, om de vijf wereldmachten ertoe te bewegen mee te zoeken naar een oplossing voor Syrië.

Tijdens die discussies legde de Russische ambassadeur Vitaly Churkin volgens hem een driepuntenplan op tafel om het conflict op te lossen. Eén van die punten bevatte een voorstel voor een machtafstand van Assad. Die zou dan op een zeker moment aftreden na de start de vredesgesprekken tussen het regime en de oppositie. "Hij [Churkin, nvdr] zei drie dingen. Eén: we zouden geen wapens mogen geven aan de oppositie. Twee: we moeten zo snel mogelijk een dialoog op gang brengen tussen de oppositie en Assad. Drie: we moeten een elegante manier vinden om Assad een stap opzij te laten zetten."

Maar, zo vertelt Ahtisaari, de VS, Groot-Brittannië en Frankrijk waren vermoedelijk zo zeker van hun stuk dat de Syrische president op het punt stond te vallen, dat ze het voorstel lieten passeren. "Een gemiste kans in 2012", noemt de onderhandelaar dat. Het Westen heeft vaak gewezen naar de inertie van Rusland in het Syriëconflict en de steun van Poetin aan Assad. Maar het verhaal van Ahtisaari lijkt dat verhaal toch enigszins te nuanceren.

"We hadden dit moeten voorkomen, want deze stroom aan vluchtelingen naar onze landen is een ramp die we zelf gecreëerd hebben", vindt Ahtisaari. "Ik zie geen andere optie dan goed te zorgen voor deze arme mensen. We betalen de rekeningen voor wat we zelf veroorzaakt hebben."

Trucje van Poetin

In The Guardian spreekt de toenmalige directeur van de Midden-Oosten-afdeling van het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken, Sir John Jenkins, de claims van Ahtisaari tegen. Hij zegt dat Rusland aan tafel altijd geprotesteerd heeft tegen het eventuele aftreden van Assad. "Ik heb nooit een referentie gezien aan een mogelijke verzachting van die stelling." Ook ontkent Jenkins dat het algemene aanvoelen was dat Assad het niet lang meer zou uithouden.

"Het zwakste element is Ahtisaari's claim dat Churkin sprak met de autoriteit van Moskou. Ik denk dat als hij me had verteld wat Churkin had gezegd, dat ik zou geantwoord hebben dat ik dat ook wilde horen van Poetin voor ik het serieus zou kunnen nemen. En zelfs dan had ik er zeker van willen zijn dat het geen Poetin-trucje was om ons in een proces te sleuren dat uiteindelijk Assads staat in stand zou houden onder een andere leider."

Ook een anonieme Europese diplomaat nuanceert: "Ik twijfel er ten zeerste aan dat de P3 (de VS, Groot-Brittannië en Frankrijk) zulk een strategisch aanbod op dat moment afgewezen of geweigerd heeft. De kwestie ging op dat moment meer over wat daarna moest gebeuren - het begin of einde van het proces - en over de mogelijkheid van Rusland om eventuele beloftes in te lossen: om Assad te doen aftreden."

Ook Churkin wilde de inhoud van het "privégesprek" met Ahtisaari overigens niet bevestigen aan The Guardian.