RSV, griep en corona: het is pompen of verzuipen voor de ziekenhuizen

Overrompelde spoeddiensten, en volle kinder- en ouderenafdelingen. Een combinatie van te veel virussen en te weinig personeel veroorzaakt grote drukte in ziekenhuizen. ‘Sommige ziekenhuizen moeten nu al zorg uitstellen.’

“We flirten continu met minder dan vijf vrije bedden”, zegt Guy Hans, medisch directeur van het UZA. “Het is nipt. We houden ons hart vast voor januari, als de griepepidemie haar piek bereikt.”

“Het is extreem druk”, zegt ook Frank Vermassen, hoofdarts in het UZ Gent. “Onze capaciteit dreigt overschreden te worden. En mensen doorverwijzen heeft weinig zin, want alle ziekenhuizen kampen met hetzelfde probleem.”

Het is door een combinatie van factoren dat het voor sommige ziekenhuizen pompen of verzuipen is. De hoge circulatie van vooral RSV, het griep- en coronavirus veroorzaakt een groot aantal ziekenhuisopnames voor ernstige luchtweginfecties, en dan vooral bij ouderen en kinderen.

“Onze afdelingen geriatrie en pediatrie liggen vol”, zegt Marc Noppen, CEO van UZ Brussel. “Veel kinderen met RSV, wat normaal is voor deze tijd van het jaar. Maar we zien ook opvallend veel kinderen met zware bacteriële longinfecties. Komt dat doordat kinderen de voorbije jaren wat minder infecties hebben doorgemaakt? We hebben er geen goede verklaring voor, maar het is wel vreemd.”

Vooralsnog kunnen ze het in het UZ Brussel nog bolwerken. “Maar komen er straks veel griepgevallen bij, dan zullen we toch creatief moeten zijn”, aldus Noppen.

Doordat bij de huisartsen de wachtzalen overvol zitten, melden zich meer mensen op de spoeddiensten die daar eigenlijk niet thuishoren. Het UZ Gent noteerde deze week met bijna 200 patiënten een recordopkomst op de spoeddienst. Ook andere ziekenhuizen melden een opkomst die enkele tientallen procenten hoger ligt dan gemiddeld. In de Antwerpse GZA-ziekenhuizen leidde dat eerder deze week tot wachttijden die konden oplopen tot acht uur. “Ook bij ons zitten er soms tot 45 mensen in de wachtzaal”, zegt Hans. “Dan is het alle hens aan dek om de wachttijden te beperken.”

De grote drukte bij de huisarts belast ook nog op een andere manier de ziekenhuizen. “De toestand van een patiënt met een ernstige luchtweginfectie die een paar dagen moet wachten om bij de dokter te kunnen gaan, kan in die mate verslechteren dat hij naar het ziekenhuis moet”, zegt Hans. “Terwijl dat bij tijdig ingrijpen mogelijk niet nodig was geweest.”

Chronisch personeelstekort

Door de hoge viruscirculatie valt ook veel zorgpersoneel ziek uit. “Bovendien hebben veel mensen verlof gepland en komt dit probleem boven op een chronisch personeelstekort doordat we vacatures heel moeilijk ingevuld krijgen”, zegt Margot Cloet van Zorgnet-Icuro, de koepel van alle Vlaamse ziekenhuizen. “Sommige ziekenhuizen moeten daardoor nu al zorg uitstellen.”

Deze tijd van het jaar is een notoir zware periode voor ziekenhuizen, maar het is vooral de combinatie met personeelstekort die hen parten speelt. Dat de coronadrukte heel wat personeel andere horizonten heeft doen opzoeken, helpt niet. “Het systeem loopt tegen zijn grenzen aan”, zegt Vermassen van UZGent.

Op dit moment zijn er in de Belgische ziekenhuizen op een totaal van zo’n 50.000 ziekenhuisbedden 2.572 ‘gesloten bedden’, die er fysiek wel staan, maar niet benut kunnen door een gebrek aan personeel.

“Het aantal nog beschikbare bedden dook op 15 december voor het eerst wel onder de 3.000”, zegt Marcel Van der Auwera, diensthoofd Dringende Hulpverlening bij de FOD Volksgezondheid. “Terwijl het er in normale omstandigheden nooit minder dan 3.500 zijn. Dat is dus aan de lage kant, maar het zijn er wel nog altijd bijna 3.000. Puur op basis van dat globale cijfer lijkt er geen probleem, terwijl het in sommige ziekenhuizen best spannend is.”

Een kanttekening bij de globale cijfers is dat ze niet weergeven op welke afdeling de beschikbare bedden staan. “Dat kan ook op pakweg de materniteit zijn, of andere afdelingen waar je met een longinfectie niet de beste omkadering kan krijgen”, zegt Van der Auwera. Daarnaast is niet duidelijk hoeveel moeite ziekenhuizen moeten doen om nog wat bedden vrij te houden. “Soms is dat door met personeel te schuiven of verlof in te trekken, wat de druk op het zorgpersoneel er niet minder op maakt.”

Van der Auwera ziet de drukte verschuiven op de kaart. “Twee weken geleden gingen de eerste alarmbellen of in West- en Oost-Vlaanderen, waar ziekenhuizen patiënten niet gespreid kregen. Dan was het de beurt aan Henegouwen en Vlaams-Brabant, en nu zijn de problemen het grootst in Antwerpen.”

Is er beterschap op komst de komende weken? “In de kerstperiode staan er sowieso minder ingrepen gepland, dat geeft wat marge”, zegt Van der Auwera. “Dan is het hopen dat de vakantie de viruscirculatie wat afremt en de druk op de ziekenhuizen afneemt.”

Dat is ook wat viroloog Steven Van Gucht (Sciensano) verwacht. De data van Sciensano tonen nog steeds een hoog maar voor deze tijd van het jaar niet exceptioneel aantal zieken. “We zien dat het aantal ziekenhuisopnames met ernstige luchtweginfecties momenteel min of meer op hetzelfde niveau blijft”, zegt Van Gucht. “Het aantal RSV infecties piekt nu en zal door de vakantie wellicht dalen. Ook het aantal covidinfecties is op zijn retour en neemt enkel bij de 65-plussers nog toe. De komende weken verwacht ik dus wel een verbetering. Maar bij griep staan we nog maar aan het begin van de epidemie en kan het aantal gevallen nog vertienvoudigen. Dat kan na nieuwjaar nog een zware periode geven.”