Roem biedt geen bescherming tegen ijzeren vuist van Iraans regime

“Onze beste acteurs, regisseurs, muzikanten en rappers zitten in de cel, en u vraagt ons of we weer voor u willen optreden?” De minachting druipt van de stem van de Iraanse regisseur Mani Haghighi als hij in een video op Instagram reageert op het verzoek van de Iraanse minister van Cultuur aan artiesten om weer op het podium te stappen. “We zijn onze geliefden aan het begraven. We hebben geen tijd om voor u te dansen.”

Al zolang de Islamitische Republiek bestaat moeten artiesten aftasten hoeveel ruimte zij krijgen voor hun werk, of wat zij aan hun fans kunnen vertellen. Als zij te ver gaan kan bijvoorbeeld een film niet worden gemaakt of belanden betrokkenen in de gevangenis. Iraanse beroemdheden, kortom, weten wel dat hun naamsbekendheid hen niet beschermt tegen de vuist van het regime.

Maar de klappen die nu onder artiesten en sporters vallen, zijn ongekend. Zo hangt profvoetballer Amir Nasr-Azadani de doodstraf boven het hoofd, vanwege zijn deelname aan protesten. Vorig weekeinde werd ook de wereldberoemde actrice Taraneh Alidoosti gearresteerd nadat zij op sociale media had geprotesteerd tegen de executie van een demonstrant.

Aardverschuiving

“De huidige protesten zijn een aardverschuiving”, legt de Iraans-Nederlandse historicus en Irankenner Peyman Jafari uit. “De hoeveelheid Iraniërs die echt verandering wil, en de straat op gaat om dit te eisen, is ongekend. Dat is een enorme bedreiging voor het regime. Het laatste wat het wil, is dat beroemdheden hun bereik inzetten om de bevolking tot verder protest te inspireren.”

En dat gebeurt volop. Er zijn protestliederen geschreven, sterren spreken zich uit op sociale media en kunstenaars laten boodschappen achter in de publieke ruimte. Een onbekende artiest bijvoorbeeld creëerde het werk “Teheran verdrinkt in het bloed” door de fonteinen in parken rood te kleuren. Twee andere anonieme artiesten lieten roodgekleurde stroppen achter in de bomen van het Daneshjoo Park in de hoofdstad.

Beroemdheden zijn de enigen in Iran die mensen nog kunnen mobiliseren, zegt Jafari. “In het verleden werd dat gedaan door hervormingsgezinde politieke figuren, maar die zitten allemaal in de gevangenis of hebben huisarrest.” De samenleving blijft volgens de historicus terugduwen. “Het lukt het regime niet om de Iraniërs volledig monddood te maken. Er blijven mensen met een podium opstaan, hoe gevaarlijk dat ook is.”

Zo rapte Toomaj Salehi dat het “iemands misdaad was om haar haar in de wind te laten wapperen, om dapper en uitgesproken te zijn” – woorden die hem zijn leven kunnen kosten want ook hij is achter tralies verdwenen. “Maar hoe populair hij ook is, Salehi beweegt zich in een undergroundscene, en spreekt een beperkt publiek aan”, zegt Tara Sepehri van Human Rights Watch over de telefoon vanuit Washington. “De actrice Alidoosti behoort tot de gevestigde orde, dus haar arrestatie komt hard aan bij het grote publiek.”

Niet alleen kunstenaars spreken zich uit, ook sporters richten zich tot hun miljoenenpubliek om te protesteren, zagen we de afgelopen weken. De klimster Elnaz Rekabi deed vorige maand mee aan de Aziatische kampioenschappen zonder een hoofddoek te dragen (waarna haar ouderlijk huis door de autoriteiten is verwoest) en het nationale elftal weigerde tijdens hun eerste voetbalwedstrijd van het WK in Qatar het Iraanse volkslied te zingen (wat zij, nadat hun familieleden thuis in Iran waren bedreigd, later weer wel deden).

Het is geen nieuwe ontwikkeling: tijdens de “groene revolutie”, een golf van protesten in 2009 tegen de verkiezingsuitslag, droegen voetballers groene armbandjes om hun pols. “Het zijn helden van het volk”, zegt Jafari, “en dat maakt het voor de autoriteiten heel lastig om in te grijpen. Enerzijds mogen zij dus niets onwelgevalligs zeggen omdat ze een miljoenenpubliek hebben, anderzijds neemt het regime een risico als zij populaire sporters hard straffen. Mensen die helemaal niet met politiek bezig zijn, zouden kunnen politiseren als hun favoriet wordt geslachtofferd.”

Dat geldt natuurlijk voor iedere geliefde beroemdheid, zegt ook Sepehri. “Je wilt de fans niet boos maken. Maar de arrestatie van Alidoosti is een heel duidelijk signaal dat het regime dit risico voor lief neemt. De boodschap dat niemand het regime kan trotseren, dat zelfs de grootste ster zal worden vermorzeld, vinden ze blijkbaar belangrijker.”