Roekeloosheid of gecalculeerde bluf? Een tussenstand van Poetins missie in Oekraïne

Drie maanden nadat Poetin de spanning begon op te drijven aan de Oekraïense grenzen, heeft zijn missie wel degelijk resultaten opgeleverd. Maar tegelijk blijkt ook dat de Russische president steeds meer risico’s neemt.

Het was de week waarin er geen raketten vielen op Kiev, maar wel op kleuterschool Het Sprookje in Stanitsia Loehanska, een dorp in het oosten van Oekraïne. Leerkrachten weten er al acht jaar hoe de inslag van een mortiergranaat klinkt en hoorden er donderdag zoveel dat ze de kleuters de gang opstuurden. Kort daarna sloegen mortiergranaten kraters in het schoolplein en een bres in de muur van het muzieklokaal. De kinderen bleven ongedeerd, drie leerkrachten raakten gewond.

Langs het hele front in Oost-Oekraïne is het geweld sinds donderdag sterk toegenomen. Het aantal Russische militairen rondom Oekraïne groeide volgens westerse schattingen naar 150.000. De woordvoerder van het Kremlin zei dat “de situatie aan de Russische grenzen ieder moment kan ontbranden”. De leider van de pro-Russische separatisten riep gisteren op tot een evacuatie van burgers naar Rusland.

Precies drie maanden nadat Vladimir Poetin zijn regering op een missie had gestuurd om ‘serieuze veiligheidsgaranties voor de lange termijn’ af te dwingen in het Westen, maakt de Russische president duidelijk dat die missie nog lang niet volbracht is. Integendeel. Om de wereld te herinneren aan de capaciteiten van zijn leger, woont Poetin vandaag oefeningen bij van Ruslands strategische rakettroepen – de eenheden die atoomwapens kunnen lanceren. Poetin zal vanuit het commandocentrum toekijken bij demonstraties van kruisraketten en ballistische raketten.

Is Poetin roekeloos geworden sinds hij in een strenge coronabubbel zit en vrijwel alleen nog ontmoetingen heeft met veiligheidsadviseurs uit de Koude Oorlog? Of is hij bezig met een gecalculeerde bluf? Een tussenstand van Poetins missie laat zien dat hij resultaten geboekt heeft, maar steeds meer risico’s neemt.

Met de troepenopbouw heeft Poetin de VS en de NAVO voor het eerst om tafel gekregen om te onderhandelen over Russische veiligheidswensen. Westerse landen zijn bereid te praten over wapenbeheersing en beperkingen aan oefeningen in de buurt van Rusland. Minister van Buitenlandse Zaken Lavrov sprak deze week met lichte tevredenheid over ‘concrete voorstellen’ van de VS, al zei hij nog te wachten op instemming met de belangrijkste eisen: NAVO-terugtrekking uit Oost-Europa en een verbod op NAVO-toetreding van voormalige Sovjetrepublieken.

Het is onwaarschijnlijk dat Poetin met zijn jarenlange ervaring verwacht dat de VS zwichten. Mogelijk zwicht Oekraïne zelf. De Oekraïense ambassadeur in Londen zei deze week dat zijn land de NAVO-droom maar moet opgeven om een nieuwe oorlog af te wenden. Hij slikte zijn woorden even later in, maar zei wel dat Oekraïne bereid is om “concessies te doen”. Worden Ruslands eisen niet ingewilligd, dan kan Poetin die afwijzing aanvoeren als rechtvaardiging voor wat hij omschreven heeft als ‘militair-technische maatregelen’.

In Rusland en Oekraïne geloven de meeste analisten nog steeds niet in een grootschalige invasie, ondanks aanhoudende alarmkreten van westerse leiders. Te groot risico op Russische slachtoffers, te hoge kans op zware economische sancties, niet in lijn met Poetins eerdere buitenlandse interventies.

In het Westen slaagt Poetin er wel in mensen te overtuigen van een invasiegevaar. Maar dat heeft Poetin ook tal van nadelen opgeleverd. De militaire dreiging in Oost-Europa heeft de NAVO verenigd. Mensen in het Westen en met name Oekraïeners keren zich nog verder af van Rusland. En in plaats van minder, gaan er nu juist veel meer NAVO-wapens naar Oekraïne. “Rusland is in een behoorlijk onveilige situatie beland”, schrijft Jelena Tsjernenko, defensieanalist bij de Russische zakenkrant Kommersant.

Poetin ziet nog wel een zwakke plek in de westerse verdediging. Buitenlandse regeringsleiders hebben Poetin gelijk gegeven dat er slechts één vredesoplossing bestaat voor de oorlog in Oost-Oekraïne: naleving van de Minsk-akkoorden. Maar Oekraïne, dat de akkoorden ondertekende om hevige gevechten te beëindigen, verzet zich tegen naleving, aangezien die een autonome status zou betekenen voor separatistengebied met, volgens Ruslands interpretatie, vetorecht over NAVO-toetreding.

Poetin heeft nog tal van wapens achter de hand om de druk op te voeren. Oekraïne beschuldigde Rusland deze week van een zware cyberaanval die sites platlegde van banken en het Oekraïense defensieministerie. Oekraïne vreest ook dat Poetin de separatisten opdracht geeft om het front verder op te schudden.

Levert dat geen garanties op, dan kan Poetin nog overgaan tot erkenning van separatistenrepublieken. Dat deed hij al eerder met twee separatistengebieden in Georgië, waardoor de NAVO-droom van dat land aan duigen is. Deze week ‘vroeg’ het Russische parlement, dat aangestuurd wordt door het Kremlin, Poetin om de Donetsk Volksrepubliek en de Loehansk Volksrepubliek te erkennen.

Poetin neemt de tijd. De verplaatsing van 60 procent van zijn leger naar de westgrens is een kostbare operatie voor een land met een economie die kleiner is dan die van de Benelux, maar Rusland heeft grote reserves opgebouwd dankzij de verkoop van olie en gas aan Europa. Over kritiek uit eigen land hoeft Poetin zich voorlopig weinig zorgen te maken. De meeste Russen geloven de Kremlin-theorie dat de VS verantwoordelijk zijn voor de spanningen, blijkt uit opiniepeilingen van het onafhankelijke onderzoeksinstituut Levada. “Mensen willen geen oorlog, ze zijn er bang voor”, zei Levada-onderzoeker Denis Volkov op radiozender Echo Moskvy. “Maar er bestaat geloof onder de bevolking dat we erin worden gezogen.”