Robin haalde scores tussen 95 en 98 procent als maaltijdkoerier. Toen ontsloeg het algoritme hem op staande voet

Afgelopen coronajaar lieten we meer dan ooit eten aan huis komen. Goed nieuws toch voor de maaltijdbezorgers? Toch staan zij vaak in de rij van de voedselbedeling. Een ex-koerier getuigt: ‘Twee negatieve commentaren en je ligt eruit.’

Een maand geleden, hartje Brussel in de vooravond. Op de hoek van de Adolphe Maxlaan en de Sint-Michielsstraat heeft zich een wachtrij van zo’n 150 mensen gevormd voor een van de tijdens de ramadan door vrijwilligers georganiseerde voedselbedelingen. Wat opvalt: tussen de wachtenden staan meerdere jongens met een grote vierkante rugtas van Uber Eats of Deliveroo.

“Dit is waar we al jaren voor vreesden”, zegt Martin Willems van United Freelancers bij de Franstalige vakbond csc. “Het is een neerwaartse spiraal, en het is niet duidelijk of er ook een bodem is. Het zijn nu meer en meer mensen zonder statuut, vluchtelingen en daklozen, die jouw maaltijd aan huis komen bezorgen.”

Honderdvijftig kilometer van Brussel vandaan opent Robin Debecker (26) de deur van het flatje dat hem via een bevriende ex-dakloze in de schoot werd geworpen. En waardoor hij nu al een tijdje niet langer dakloos is. Robin, een van de personages in de Canvas-reeks De onfatsoenlijken, groeide op in Elsene maar woont al een hele tijd in Paliseul, een slapend stadje in de provincie Luxemburg. Vijf jaar geleden verloor Robin zijn baan in een failliet gegane winkel met dierenspullen.

“Ik bood me in 2016 aan bij Deliveroo en werd na twee weken op proef aangenomen”, vertelt hij. “Mijn zone was Schaarbeek, en dat is ook de grootste zone van Brussel. Je werd in die tijd aangenomen via een interimkantoor, Smart, en je werd per uur betaald. Dat was 9,40 euro, ongeacht het aantal ritten dat je deed. Iedereen werkte zeven dagen op zeven, dus ik ook. Je reed van elf tot halfdrie en van vijf tot negen uur, het was allemaal heel chill. Je kon een bonus verdienen als je drie leveringen in een uur kon doen. Je kon ook besluiten om niet te werken en een dagje te netflixen. Het voelde allemaal heel vrij aan.

“Na een tijdje is alles stapje per stapje hervormd. Eerst werd het callcenter gedelokaliseerd en op een gegeven moment werd je niet langer betaald per uur, maar per rit.”

De meeste koeriers reden in de begindagen van het platform met dagcontracten en waren zo officiële werknemers. Nu werden ze verplicht om te werken als zelfstandige, of als ‘dienstverlener’ onder de deeleconomieregeling.

Coole koeriers

“Wij reden 750 tot 800 kilometer per week”, zegt Robin. “In Brussel, dus met altijd heel wat klimwerk. Ik verdiende doorgaans 1.800 per maand. Netto. Je moest wel voor je eigen fiets zorgen. De vest, het T-shirt en de grote rugtas, die moest je betalen. Ze hielden die bedragen van je loon af. Die vierkanten tas, die was het duurst.

“Eigenlijk deed ik het wel graag. Wij waren in onze zone met vijfenveertig koeriers en iedereen kende iedereen. Op een dag was mijn rem stuk, ik kon het me op dat moment niet veroorloven om mijn fiets een dag bij de fietsenmaker achter te laten. Een collega schroefde tijdens een pauze alles uit elkaar, plaatste nieuwe remblokjes. ‘Hoeveel moet ik je?’, vroeg ik. Hij: ‘Niks.’ Als wij elkaar kruisten op straat, wuifden wij naar elkaar, zoals buschauffeurs doen.”

Robin heeft zichtbaar heimwee naar die tijd, amper vier jaar geleden. Hij heeft nog veel contact met zijn vrienden van toen, ook al is geen van hen vandaag nog maaltijdbezorger.

“Heel veel jongens, ook ik, trokken vaak een uur voor ze moesten beginnen naar de verzamelplek. Het was gewoon cool om Deliveroo-koerier te zijn. Mensen kregen een fijn gevoel als wij ergens aankwamen. Men zag ons als jongeren die hun lot in handen namen, eerder dan thuis of op straat te zitten niksen. We hebben toen, in de aanloop naar le grand départ van de Ronde van Frankrijk, met onze Deliveroo-ploeg meegedaan aan de BXL Tour, een wielerwedstrijd van 50 kilometer door Brussel. We eindigden allemaal heel hoog.

“Mijn opleiding bij Deliveroo duurde iets meer dan een kwartier. Ik hoorde dat ze tegenwoordig zelfs dat niet meer doen. De briefing gebeurt nu met een onlinefilmpje. In de opleiding zeggen ze dat je ‘in theorie’ de wegcode moet volgen, maar gewoon al door het zo te formuleren weet je dat er van je wordt verwacht dat je elk rood licht gaat negeren.

“Het gebeurde heel vaak dat iemand een telefoontje kreeg: ‘Je hebt gemiddeld maar 2.3 maaltijden per uur bezorgd. Je cijfers moeten omhoog, anders gooien we je eruit en nemen we iemand die sneller is.’ We werden echt gepusht om gevaarlijk te rijden. Dit is geen ongevaarlijk beroep.”

Rechtszaak

Brits onderzoek liet vorig jaar zien dat 8 procent van de maaltijdbezorgers weleens gewond raakte tijdens de job. Naast de tijdsdruk is er de app die tijdens het rijden de aandacht afleidt. Voor corona de economie ontregelde, waren regen en storm belangrijke factoren die mensen deden beslissen om toch maar niet uit te gaan eten. Bij extreem slechte weersomstandigheden zijn er veel meer maaltijdbezorgers op de baan dan anders.

Stephanie Vanden Eede volgt de rechtszaak op die transportvakbond BTB-ABVV anderhalf jaar geleden bij de Brusselse arbeidsrechtbank inspande tegen Deliveroo. “Deze maaltijdbezorgers functioneren in de praktijk als werknemers”, zegt ze. “Deliveroo oefent gezag over hen uit. Ze werken nu als schijnzelfstandigen. In heel Europa lopen er processen, en zowel in Spanje als in Italië volgden de rechtbanken de argumentatie waarmee ook wij Deliveroo aanklagen. Wij verwachten een uitspraak tegen het einde van het jaar.”

Pierre Verdier, de CEO van Deliveroo België, liet al verstaan dat het bedrijf mogelijk België zal verlaten als de arbeidsrechtbank het standpunt van de vakbonden zou volgen. “We zijn niet van plan om België te verlaten”, nuanceert Deliveroo-woordvoerder Rodolphe Van Nuffel nu. “We wachten met vertrouwen de juridische beslissingen af. We blijven pleiten voor een wetgeving die zowel de flexibiliteit bij de koeriers omarmt, als ons toelaat om hun de bescherming te bieden die zij verdienen.”

In Bologna viseerde de rechtszaak het algoritme dat maaltijdbezorgers een reputatiescore toekent en punten doet verliezen als ze een toegewezen opdracht afwijzen. Het algoritme is blind en doof voor bezorgers die niet kunnen rijden wegens ziekte of onweer, en dat is in strijd met de Italiaanse arbeidswet, zo oordeelde de rechter begin dit jaar. In Madrid en Valencia oordeelden rechtbanken dat Deliveroo een arbeidsrelatie heeft met zijn Spaanse rijders. Het Britse bedrijf is veroordeeld tot het retroactief betalen van de kosten voor de sociale zekerheid, teruggaand tot 2017.

Tom Peeters van BTB-ABVV: “Veel waarnemers zien in deze twee rechtszaken de oorzaak voor het mislukken van de beursgang van Deliveroo, eerder dit jaar. Hun model is totaal niet duurzaam. Het is een kwestie van tijd, hopen wij, of ook Deliveroo en Uber Eats zullen worden verplicht om zich naar onze sociale wetgeving te schikken.

“Die twee bevechten elkaar nu met algoritmes die de rijders motiveren: hoe sneller een rijder maaltijden bezorgt, hoe meer hij verdient. Wij willen dat ze correct worden verloond en bijvoorbeeld ook een eindejaarspremie krijgen. Dat ze niet zelf hun werkmateriaal moeten betalen en verzekerd zijn bij ongevallen.”

Restaurants smeekten hun klanten tijdens de lockdown om zelf even op de fiets te springen. Deliveroo en Uber Eats rekenen een commissie van 30 tot 35 procent aan. Volgens de meeste beschikbare modellen gaat de helft van die commissie naar het bedrijf en de andere helft naar de maaltijdbezorger.

Rodolphe Van Nuffel: “Het is niet dat wij dat geld in onze zakken steken. In Londen werken vijfhonderd ingenieurs dagelijks aan het verbeteren van de applicaties. Betalingen met een kredietkaart zijn niet gratis. Dan zwijg ik nog over marketing en hoe we restaurants meer zichtbaarheid geven. Sinds corona zijn ongeveer vijfhonderd restaurants in België voor het eerst met Deliveroo gaan samenwerken. Deliveroo-klanten kunnen een fooi achterlaten om hen te steunen en doen dat ook. Sinds juni 2020 hebben zij in totaal 215.000 euro aan fooien gegeven.”

Het ongeval

Tom Peeters: “Wij zijn op zich niet tegen het idee van maaltijdbezorgers. Die waren er al voor corona, en ze zullen na het einde van de pandemie zeker niet verdwijnen. Nu zitten we in een fase waarin Deliveroo en Uber Eats de markt kapotmaken in de hoop ze op een dag te kunnen monopoliseren. Zodra dat een van beide lukt, zal het transport niet meer zo goedkoop zijn als nu. En als je vandaag dan toch een maaltijd bestelt en je wilt liever geen knagend geweten tijdens het eten, bestel dan bij takeaway.com. Daar hebben de rijders tenminste een arbeidsovereenkomst. Het is nog verre van perfect, maar het is een eerste stap.”

Martin Willems (csc): “De situatie van de bezorgers is ook bij takeway.com nog altijd precair, ze werken allemaal met interimcontracten, maar ze worden tenminste betaald voor de duur van hun beschikbaarheid. Een Deliveroo-koerier die voor het restaurant staat te wachten en de pech heeft dat het algoritme hem geen taak geeft, die verdient gewoon niks.”

Peeters ziet hetzelfde verdienmodel ook andere sectoren binnensluipen. BTB is momenteel aan het procederen tegen enkele transportbedrijven die geen enkele chauffeur in dienst hebben. “Ze werken allemaal met schijnzelfstandigen die worden verplicht te betalen om het logo van het bedrijf op hun bestelwagentje te zetten. Ze krijgen vaak vier leveringen tegelijk doorgestuurd. Ze moeten dus simultaan vier transporten doen. Dat kan enkel door jezelf te klonen of anderen in een nog precairder statuut aan het werk te zetten.”

In Humo benadrukte econoom Koen Schoors laatst dat het verhaal ook een mooie kant heeft: “De mensen die voor Deliveroo, HelloFresh of Takeaway rondrijden, verschillen enorm qua leeftijd, geslacht, taal en etniciteit. Dat is fantastisch nieuws voor onze arbeidsmarkt, waar steeds dezelfde mensen uit de boot vallen: vooral laaggeschoolden en mensen met een diverse achtergrond.Dit gaat om véél platformen, en dus om véél jobs die eraan komen.”

Robin reed zowel voor Deliveroo als voor Take­away en Uber Eats. Hij wisselde constant van tas, pak en app. Tot het algoritme Uber Eats hem op staande voet ontsloeg.

Robin: “Bij Deliveroo haalde ik altijd tevredenheidsscores tussen 95 en 98 procent. Ik probeerde altijd vriendelijk en respectvol te zijn tegen de klanten. Maar sommige mensen verwachten van je dat je de maaltijd bij wijze van spreken op hun schoot komt afleveren. De meeste mensen wachten je op aan de deur. Ze weten ook wel dat wij onder zware tijdsdruk staan.

“Als je een appartementsgebouw binnen moet en eerst de juiste verdieping moet zien te vinden, is dat verloren tijd. Eén keer kon ik het appartement écht niet vinden. Die vrouw nam ook niet op toen ik haar probeerde te bellen. Dus reed ik na meerdere pogingen met haar maaltijd terug naar het restaurant. Gevolg: ik was blacklisted. Ik zal, mocht ik dat willen, nooit van mijn leven nog Uber-chauffeur kunnen worden. Bij Uber Eats is de klant letterlijk koning. Twee negatieve commentaren en je ligt eruit.

“Het maakt hen ook niks uit, ze weten heel goed dat er voor elke ontslagen maaltijdbezorger een lange wachtrij klaarstaat die zo aan de slag wil gaan. Bij Deliveroo kun je je account ook verhuren, of verkopen. Heel veel maaltijdbezorgers in Brussel zijn nu vluchtelingen, mensen zonder statuut. De eigenaar van de account wordt uitgebuit door Deliveroo, en die buit op zijn beurt nog eens iemand anders uit, want er is onderling natuurlijk een percentage afgesproken. Voor een account heb je de gegevens van je Belgische identiteitskaart nodig. Bij Uber Eats kan zoiets niet, daar moet je een profielfoto uploaden zodat de klant altijd kan nagaan of de koerier voor de deur dezelfde is als op de foto.

“Mijn ongeval gebeurde op 24 juli 2017 om zestien minuten over twee. Een bestelwagen stond dubbel geparkeerd op het fietspad aan het Fernand Cocqplein in Elsene. Daardoor week een auto uit naar het fietspad. Ik had hem niet zien aankomen, hij reed pal op me in. Ik brak m’n sleutelbeen. Ik dacht dat ik verzekerd was. Toen we nog bij Smart zaten, hadden we een verzekering. Nu zei het hoofdkantoor van Deliveroo: ‘Hadden we je bij de omzetting naar het nieuwe statuut niet gezegd dat je je voortaan individueel moest verzekeren?’ Dat hadden ze helemaal niet gezegd.

“Doordat ik al mijn ziekenhuisfacturen zelf moest betalen, ben ik veel te vroeg weer beginnen te rijden. De dokters hadden gezegd dat ik zes maanden moest rusten, maar dat was financieel geen optie. Dus: complicaties, en gesukkel – en veel pijn. Twee weken geleden pas had ik mijn vierde en laatste operatie. Ik ben nu eindelijk lichamelijk in orde. Het is nu wachten op een uitspraak van de rechtbank, en dan maar hopen de verzekeringsmaatschappij mijn medische kosten op zich neemt. Het is een complex gedoe. Die man had geen rijbewijs en reed met een geleende huurwagen. Ik heb zes maanden moeten revalideren. Ik moest thuisblijven van de dokter, maar door een gebrek aan inkomsten had ik al snel geen thuis meer.”

Korte loopbaan

Martin Willems van csc wist een dertigtal ex-maaltijdbezorgers ervan te overtuigen zich aan te sluiten bij de rechtszaak tegen Deliveroo. Hij kreeg via hen toegang tot de data en kon zich een beeld vormen van hoe maaltijdbezorging in de dagelijkse praktijk verloopt. Hij verdiepte zich ook in de resultaten van een onderzoek van het arbeidsauditoraat uit oktober 2017. Daarbij werden 115 maaltijdbezorgers gehoord.

“Het zijn allemaal jonge mensen”, zegt hij. “Ze zien dit baantje als iets tijdelijks. Het is een soort sociaal startblok. De meesten die ik sprak waren zich er vooraf van bewust dat ze zouden worden uitgebuit. Ze aanvaardden de voorwaarden. Ze wensten ons succes met onze rechtszaak, maar hadden niet het geduld om er deel van uit te maken. Ze wilden verder met hun leven.

“Vanuit het perspectief van een jonge twintiger kan ik dat best wel begrijpen, maar na hen komen er anderen, in alweer een heel precaire situatie, en het wordt altijd maar erger. Mochten we de rechtszaak winnen, en de rechter zou beslissen dat Deliveroo zich als werkgever moet opstellen, dan zal die beslissing in eerste instantie enkel gelden voor die dertig jongens die zich bij de rechtszaak aansluiten. Maar dan hebben we wel een stevige juridische basis om verder te gaan.”

“De gemiddelde loopbaan van een maaltijdbezorger bij Deliveroo is vierenhalve maand. Tegen die tijd zijn de jongeren uitgeput, of wordt hun account gedesactiveerd vanwege een klacht. Aan de verloning is weinig veranderd. Dat blijft gemiddeld 9,2 euro per uur. Netto. Er hoeft maar één keer iets mis te gaan en deze jongens worden op heel jonge leeftijd in de armoede geduwd.”

‘Enorme behoefte aan flexibiliteit’

Maar dit soort dingen gebeurt niet langer, zegt Rodolphe Van Nuffel: “Alle koeriers, zowel de zelfstandigen als zij die het statuut van de deeleconomie gebruiken, krijgen gratis een verzekering. Deze dekt hen terwijl ze leveringen doen, en tot een uur na het uitloggen. De verzekering dekt de lichamelijke letsels bij ongeval en bevat ook aansprakelijkheidsverzekering. Dit komt bovenop de juridische bescherming die alle zelfstandigen in België genieten.

“Koeriers verdienen nog meer beschermingen en zekerheden. Die wensen wij hun te bieden, maar de wetgeving laat dit momenteel niet toe. Dekt onze verzekering dezelfde risico’s als bij een werknemer? Nee, want als we dat zouden doen of onze rijders bijvoorbeeld een pensioenplan aanbieden, dan zou de arbeidsrechter zeggen: ‘U gedraagt zich als werkgever, en dus moet u uw rijders minstens drie uur per dag en acht uur per week tewerkstellen.’ En daar begint het probleem.”

“Wij hebben in België 3.000 koeriers. Vorig jaar hadden we 42.000 kandidaten. Er is gewoon een enorme behoefte aan flexibiliteit. Bij studenten, kunstenaars, zelfstandigen. De vrijheid om een job te beoefenen waarin je zelf kunt kiezen wanneer je werkt en tot op het laatst nog kunt beslissen om dat wel of niet te doen, is iets heel aanlokkelijks. En daar komt dan nog het fietsen bij, het buiten zijn, het menselijk contact. Die behoefte, bij vele duizenden mensen, die is er en die gaat niet meer weg.”