reportage n Laatste debat tussen Bush en Kerry vindt plaats 'in the middle of nowhere'

In Arizona is het wennen aan de politiek

Als u dit leest hebt u misschien al gehoord welke Amerikaanse presidentskandidaat het laatste debat gewonnen heeft. Dat ging over binnenlandse politiek en vond plaats in de woestijn. Niet de Iraakse uiteraard, wel die van Arizona. In 'boomtown' Phoenix is het wennen aan zoveel plotselinge aandacht voor de politiek.

Phoenix (Arizona)

Van onze correspondente

Hélène Schilders

'Schiet op het hoofd, de borst of de buik. Alles daarbuiten telt niet. Klaar? Twee kogels van de holster!" Op de schietbaan in de Sonoran Desert knallen de hulzen uit de pistolen. De Sun City Posse, een groep bejaarde burgers die de sheriff helpen, heeft haar wekelijkse schiettraining. Sun City is bij lange na niet de enige voorstad van Phoenix met haar eigen posse, een overblijfsel uit het Oude Westen. De county waarin Phoenix ligt heeft 57 posses met drieduizend leden - bijna vijf keer zoveel mensen als er hulpsheriffs zijn. Volgens de sheriff bespaart hij op die manier elk jaar 11 miljoen dollar. De posses bestaan uit vrijwilligers en de bevolking bekostigt alle wagens, uniformen en andere apparatuur. In Sun City, dat uitsluitend gepensioneerde inwoners heeft, draait de posse op een half miljoen dollar aan donaties per jaar.

"We kunnen ook de belasting verhogen", zegt John Evans (77), al elf jaar gewapend posselid. "Maar daar krijg je geen hulpsheriff voor die je helpt je auto te starten. Laat de gemeenschap zelf het initiatief nemen, dan werken veel dingen beter en goedkoper."

Als George W. Bush en John Kerry op 13 oktober een presidentieel debat voeren in een voorstad van Phoenix (gisternacht dus), komen ze in een microkosmos van Amerika terecht. De beweging tegen big government en belastingen, die onder George W. Bush aanzienlijk is gegroeid, is vrijwel nergens zo sterk als hier. Particuliere non-profitorganisaties runnen, behalve posses, ook peuterspeelzalen, werklozenprogramma's en hele delen van de gezondheidszorg. Net als Bush houden veel inwoners van Phoenix vast aan het Oude Westen, toen Amerikanen volgens de mythe voor zichzelf zorgden, en de overheid niet nodig hadden.

Niet dat Phoenix nog steeds een stoffig saloonstadje in de woestijn is. Het is de vijfde metropool van de Verenigde Staten en, na Los Angeles, de grootste in het Amerikaanse westen. Deze positie bereikte de stad door, ondanks een weerzin tegen lokale belastingen, miljoenen federale dollars los te peuteren voor waterprojecten, snelwegen en een vliegveld. In plaats van de overheid bepaalde de onroerend-goedindustrie min of meer hoe Phoenix zich ontwikkelde. Waarschijnlijk is er geen Amerikaanse stad die zo door de vrije markt wordt gedreven als deze. Vorig jaar alleen al werden in The Valley of the Sun 50.000 huizen bijgebouwd. The blob that is eating the desert, de klodder die de woestijn opvreet, wordt Phoenix ook wel genoemd.

De betaalbare eengezinswoningen, de lage lokale belastingen, het zonnige woestijnklimaat en de florerende arbeidsmarkt hebben honderdduizenden Amerikanen en Mexicanen naar de metropool getrokken. Naast een fervente antibelastingbeweging in de uitdijende voorsteden toont die in allerlei andere opzichten de landelijke stand van zaken: de inkomens zijn er gemiddeld, de bevolking is politiek scherp verdeeld, maar neigt momenteel naar Bush, en er woont een hoog, explosief stijgend percentage latino's - een kwart van de bevolking al. Ondanks de reputatie van golfparadijs voor bejaarden die Phoenix heeft, maken zij slechts een tiende van de inwoners uit, een percentage dat zelfs iets lager ligt dan het landelijk gemiddelde.

Phoenix heeft echter grotere ambities dan een doorsnee-stad zijn. Het wil nationaal in de voorhoede spelen. "Het presidentieel debat helpt ons geconcentreerd te blijven op het feit dat Phoenix niet alleen een uitdijende woestijnplaats is, maar meer invloed en inhoud moet krijgen", zegt Neil Giuliano, directeur gemeenschapsrelaties van Arizona State University (ASU) in Tempe en ex-burgemeester van deze voorstad.

Samen met gouverneur Janet Napolitano, een gematigd Democraat, en alle andere politieke kopstukken in Arizona wist hij het debat naar ASU te krijgen. Afgezien van Los Angeles in 1988 en San Diego in 1996, beide in Californië, heeft nog nooit een stad in het Amerikaanse westen, dat lange tijd nauwelijks op de politieke radar voorkwam, zo'n evenement toegewezen gekregen. Tweeduizend journalisten streken gisteren in de metropool neer en 30 miljoen tv-kijkers zullen de discussie volgen.

Bush en Kerry hebben er zelf ook alle belang bij om hier te discussiëren. Een debat staat garant voor een hogere verkiezingsopkomst en zowel de Republikeinen als de Democraten hebben hun zinnen gezet op Arizona, evenals op de andere 'swing states' Nevada, Colorado en New Mexico in het zuidwesten. Daar concentreert zich de bevolkingstoename in het Amerikaanse westen, het snelst groeiende gebied van het land. Dat heeft zodoende een grotere delegatie in het Huis van Afgevaardigden en dus ook meer stemmen in het kiescollege gekregen. Presidentskandidaten hebben 270 van de 538 stemmen in het college nodig om te winnen. Arizona, Nevada, Colorado en New Mexico vertegenwoordigen er samen 29, een aantal dat de doorslag kan geven.

De inwoners van Phoenix, die hun slaperige woonplaats zelden op tv vernoemd horen, moeten nog wennen aan alle aandacht. "De enige graadmeter die wij jarenlang voor succes hadden, was de snelheid waarmee we groeiden", zegt advocaat Grady Gammage, een originele Phoenician en schrijver van het boek Phoenix in Perspective, Reflections on Developing the Desert. "Het resultaat is een gebrekkige identiteit: golfvelden, fantastisch weer. Of we beschrijven de rest van de staat: Sedona, de Grand Canyon. Pas de laatste jaren beginnen we te beseffen dat we misschien iets anders moeten nastreven. Als we ooit de kans hebben gehad om een heuse stad te worden, is het nu wel."

Om Phoenix op te stuwen in de vaart der volkeren, hebben overheid, bedrijfsleven en Arizona State University de handen in elkaar geslagen. Deze coalitie probeert de broodnodige brainpower te trekken naar een stad die vooral drijft op lage-lonenindustrieën als de bouw, de detailhandel en de dienstensector. Hightech en biomedisch onderzoek moeten de regionale economie meer aanzien geven.

Omdat de competitie met andere steden hevig is, is er 440 miljoen dollar uitgetrokken om de research-infrastructuur van de universiteiten uit te breiden. Verder worden het conferentiecentrum uitgebouwd, een bovengrondse metro aangelegd en de eerste woontorens neergezet. De hoop is dat het planologisch gedrocht Phoenix op deze manier een levendig centrum kweekt, met restaurants, koffiezaken en culturele instellingen. "Eén ding is zeker: wij blijven groeien als een gek", zegt Rob Melnick, directeur van het Morrison Institute for Public Policy. "We moeten de kwaliteit aan de kwantiteit aanpassen. Hoog opgeleide mensen willen een stadsleven."

Het downtown van de vijfde metropool van Amerika is nu een deprimerend niemandsland met spiegeltorens, een sportstadion, een handvol historische, Spaanse panden en zelfs een gevangenis. 's Avonds kun je een speld horen vallen in de verlaten straten.

Zonder Beatrice Moore had het centrum niet eens een kunstenaarsdistrict gehad. Moore, een Texaanse kunstenares met een bloemenjurk en het grijzende haar in vlechten, kwam hier omdat ze niet in "een vreselijk hippe kunstscene als Seattle" wilde zijn. Met een erfenis en geld van de gemeente knapte ze verschillende pakhuizen aan de rand van downtown op. Liefhebbers kunnen elke maand de Art Walk afleggen langs de studio's en een enkele funky bar.

"Al die ambitieuze plannen maken Phoenix niet hipper", zegt Moore. "Dat soort dingen ontstaat van de grond af." De gemeente ziet dat inmiddels ook in en heeft Moore een volwaardige stem in de planning van downtown gegeven. Een onroerend-goedblad noemde 'haar' wijk de nieuwe hotspot. Ze krijgt telefoontjes van kunstenaars uit New York en San Francisco die ruimte willen huren. Toch staat Moore niet te juichen. "We hebben tot op zekere hoogte een monster gecreëerd. Dit district moet absoluut niet groter worden dan het is. Nu al zie ik veel studenten tijdens de Art Walk die alleen maar willen drinken en feesten. Ik weet niet of ik over vijf jaar nog hier ben."

Ambivalentie onder de bevolking over een voortrekkersrol is slechts het kleinste obstakel dat Phoenix aantreft op de weg van puber naar volwassene. Water dreigt een cruciaal probleem te worden. Hoeveel meer woestijn-inwoners kan de Colorado River, waarvan Arizona en zes andere staten in het zuidwesten leven, nog bedienen? Dankzij de federale subsidies voor waterprojecten is water, idioot genoeg, spotgoedkoop in Phoenix. "Ze zouden het in de prijs van een huis moeten berekenen", zegt Robert Glennon, waterexpert aan de University of Arizona. "Phoenix en de rest van het westen marcheren blind vooruit. Als het zo doorgaat, drinken we straks gerecycled rioolwater."

Daarnaast zijn er hindernissen als te weinig belastinginkomsten om alle mooie plannen van te betalen, een gebrek aan leiders met visie en het hoge aantal latino-kinderen - het toekomstige werkleger in een stad die hersens wil - dat de middelbare school niet afmaakt. Een gedegen regionaal actieplan is er niet.

"Als er niks gebeurt, worden latino's hier een massale permanente onderklasse", voorspelt Viva Ramirez van het Southwest Voter Registration Education Project (SVREP). Voor het raam van het kantoortje in Zuid-Phoenix, de Mexicaanse wijk, hangen borden 'Su voto es su voz', uw stem is uw stem. Latino's moeten zich verenigen tot een machtsblok en politiek actief worden, zegt Ramirez. "Er zijn genoeg latino's om de situatie te keren, maar ze zijn zo wantrouwend tegenover het systeem. Het helpt niet dat ze in deze staat worden behandeld als migranten die moeten werken en hun mond houden."

De presidentsverkiezing moet de fundering leggen voor meer lokale politieke betrokkenheid. Het SVREP heeft de voorbije vier jaar 75.000 latino's in Arizona geregistreerd, zodat ze kunnen stemmen. De komende weken moeten er nog eens 25.000 over de streep worden getrokken. "We gaan er alles aan doen om hen naar de stembus te krijgen", zegt Ramirez. "Desnoods geven we hen een lift."

Omdat arme latino's niet stemmen, heeft de blanke middenklasse in Phoenix onevenredig veel invloed. Al twaalf jaar houdt ze Joe Arpaio aan de macht, een sheriff die regelrecht uit het Wilde Westen lijkt te zijn weggelopen. Arpaio is niet alleen de motor achter de tientallen posses, hij promoot zichzelf ook als 'America's toughest sheriff'. Dat houdt in: gevangenen roze ondergoed laten dragen, hen huisvesten in tenten terwijl het 40 graden is en hen geketend in ploegen laten werken.

Arpaio blijkt evenwel iets té 'tough'. De laatste maanden wordt hij er in de lokale pers van beschuldigd dat hij gedetineerden laat sterven in zijn gevangenissen, uitzinnig geweld gebruikt tegen verdachten en onwettelijk hoge donaties van sponsors aanneemt. Of Arpaio opnieuw de Republikeinse kandidaat wordt in de lokale verkiezingen, die deze keer samenvallen met de presidentsverkiezing, is een lakmoestest voor de snelheid waarmee Phoenix verandert, zeggen degenen die een moderne stad proberen te vestigen. "Arpaio moet weg. Hij is een paljas", vindt advocaat Grady Gammage. "Maar dit is een heel populistische stad waar de mening van de intellectuele elite nauwelijks telt. Wat dat betreft lijken we ook op de rest van Amerika."

Tijdens de voorverkiezing, waarin de kandidaten voor de werkelijke verkiezing worden gekozen, blijken de kiezers inderdaad voor de meest rechtse vleugel van de Republikeinen te hebben gestemd. Dankzij een kostbare reclamecampagne heeft Arpaio zijn politieke leven gered, al is het deze keer niet met een verpletterende overwinning. In het Civic Center, waar de uitslag wordt bekendgemaakt, staan zijn hulpsherrifs met hun mobiele telefoons klaar om hem de uitslag mee te delen.

En daar maakt de sheriff zijn grande entree, gevolgd door de cameraploegen en een leger handenschuddende fans. Op de vraag of de beschuldigingen zijn populariteit hebben aangetast, barst hij in woede uit. "De mensen geloven mij, niet die laster!", roept hij. "Ik blijf hun dienen zoals ik dat altijd heb gedaan. Over vier jaar stel ik me weer verkiesbaar." Woedend beent de stoere sheriff weg.