Recht op deconnectie nadert: hoe onbereikbaar kunt u echt zijn voor uw werk?

Vanaf 1 april moeten er op de werkplaats duidelijke afspraken gemaakt worden rond ‘het recht op deconnectie’. Maar wat betekent dat juist en hoe onbereikbaar kunt u echt zijn voor uw werkgever en collega’s?

“Hoe ga je je mails bekijken als je op vakantie bent?”

- “Niet. Doe maar alsof ik niet besta de komende dagen”

“Maar hoe moet ik je dan bereiken als er iets dringends is?”

- “Definieer ‘dringend’, want ik vermoed dat we dit zeer verschillend interpreteren. En ten tweede: niet.”

Het is een van de talloze sketches van de populaire TikTokker Laura Whaley (@Loewhaley) over grenzen op de werkvloer. Het zijn zulke absurde gesprekken dat u bijna zou vergeten dat het er soms echt zo aan toe gaat. Hoe vaak kreeg u al niet een mailtje binnen met een ‘dringende vraag’ terwijl u al in de zetel zat? En hoe vaak was u, met of zonder tegenzin, toch nog geneigd om dat mailtje te beantwoorden?

Het recht op deconnectie moet daar duidelijkheid rond scheppen. Ter herinnering: vorig jaar raakte het kernkabinet het eens over de arbeidsdeal, een pakket maatregelen die werk- en privéleven beter op elkaar moeten afstemmen. Daar zit onder meer de veelbesproken vierdaagse werkweek in, maar dus ook het recht om na de uren niet beschikbaar te zijn voor je leidinggevende of iets te enthousiaste collega’s.

Concreet houdt dit in dat elke werkgever met minstens twintig werknemers vanaf 1 april afspraken met het personeel moet maken over wanneer en in welke mate werknemers beschikbaar moeten zijn na de werkuren. Belangrijk hierbij is dat dit in onderling overleg gebeurt en dat de gemaakte afspraken worden opgenomen in de collectieve arbeidsovereenkomst, al dan niet sectoraal, of in het arbeidsregelement.

Evenwichtsoefening

Die duidelijkere afspraken zijn belangrijk omdat we vandaag meer bereikbaar zijn dan ooit. Dat maakt het steeds moeilijker om werk en privé gescheiden te houden. “Het is een maatregel om rusttijden, familieleven en vrije tijd te kunnen waarborgen”, verduidelijkt Geert Vermeir (50) van HR-dienstverlener SD Worx.

Let op: dit betekent niet dat uw baas u vanaf 1 april nooit meer mag contacteren na het werk, maar wel dat er hierrond afspraken moeten zijn. Dramatische maatregelen zoals in Duitsland, waar Volkswagen al sinds 2012 de interne servers afsluit tussen de werkuren, zullen eerder de uitzondering dan de regel zijn.

Want in de realiteit zullen er vaak gevallen zijn waarbij werknemers zelf nog mails willen checken ’s avonds, zegt Vermeir. “Als ik ’s avonds een mail van een collega krijg, zou ik me verplicht kunnen voelen om aan het werk te gaan en te reageren. Een afspraak zou dus kunnen zijn dat niemand gedwongen is om mails na de uren te lezen of te beantwoorden, maar dat je gewoon mag reageren als je dat wil.”

Dat is de evenwichtsoefening die elk bedrijf nu moet maken en dat zal elke keer anders zijn. Zo verandert er bij de Antwerpse scale-up Metamaze niets vanaf 1 april, zegt medeoprichter Niels Van Weereld (30): “Het is bij ons geen evidentie om niet meer te communiceren na de officiële werkuren: de helft van onze groei wordt gerealiseerd buiten de werkuren, bij wijze van spreken.”

Maar die flexibiliteit werkt volgens Van Weereld wel in twee richtingen. Zo mogen werknemers bij Metamaze ook deconnecteren tijdens de officiële werkuren. “Als iemand ’s nachts heeft doorgewerkt, bijvoorbeeld omdat iets per se buiten moest, dan mag die de dag erna een voormiddagje in de zetel hangen. Het is een tempo dat werkt voor ons en voor veel andere start-ups en scale-ups, vermoed ik.”

Verleiding

In sommige sectoren werd het recht op deconnectie al langer sectoraal vastgelegd. Zo heeft de bankensector al sinds 2019 een strengere regeling. Dat was nodig, vertelt Valerie Scherpereel (46), commercieel medewerker bij Belfius. “Ik had collega’s die vroeg aan hun dag begonnen maar doordat ze later op de dag mails kregen, voelden ze zich verplicht om te blijven werken, en voordat ze het wisten waren ze 12 uur later nog aan het werk.”

Ondertussen staat het in de collectieve arbeidsovereenkomst dat Scherpereel en haar collega’s niet verplicht zijn om te reageren op zulke late mails én dat medewerkers niet nadelig behandeld mogen worden als ze daar effectief gebruik van maken. In de praktijk merkt ze echter dat, ondanks de duidelijke juridische achtergrond, de verleiding groot blijft om na de uren nog te werken. “De drempel ligt vaak bij de medewerker zelf, zegt Scherpereel. “Het is voor sommigen moeilijk om de klik te maken en die laptop dicht te houden.”

Maar wat als gemaakte afspraken structureel niet nageleefd worden, of je nu wel of niet na de uren aan de slag wil?

“Als je merkt dat afspraken met de voeten getreden worden, moet je in de eerste plaats de werkgever zelf aanspreken”, aldus Vermeir van SD Worx. Zeker als het gaat om een collega die grenzen overschrijdt, moet de werkgever antwoord kunnen bieden.

“Een andere optie zou zijn om naar een externe dienst voor preventie en bescherming gaan. Elke werkgever moet bij zo’n externe dienst aangesloten zijn – na een melding kan de preventieadviseur in dialoog gaan.” Vermeir tipt daarnaast dat in laatste instantie de sociale inspectie ook kan helpen. “De gemaakte afspraken staan in een rechtsbron en moeten dus nageleefd worden. Bij een eenmalige inbreuk zal men niet ingrijpen. Maar als het structureel gebeurt, is er een probleem met een werkgever die de vrije tijd van zijn werknemer niet respecteert. En dat is simpelweg verboden.”