Radicaal-rechtse AfD verovert Oost-Duitsland

De AfD heeft bij de verkiezingen in de Duitse deelstaten Brandenburg en Saksen grote winst geboekt. Toch werden de rechtspopulisten in geen van beide deelstaten de grootste partij. Dat bleef in Brandenburg de SPD en in Saksen de CDU, ondanks grote verliezen.

Met een zorgelijke frons keek Duitsland de afgelopen weken naar zijn oostelijke flank. Zou daar voor het eerst sinds de oprichting van de Bondsrepubliek in 1949 een partij rechts van de christendemocratische CDU met de winst aan de haal gaan? Het gebeurde net niet, bij een historisch hoge verkiezingsopkomst van ruim 60 procent.

In Brandenburg bleef de AfD met 24 procent van de stemmen maar 3 procent achter bij de regerende sociaaldemocratische SPD. In Saksen behaalden de rechtspopulisten weliswaar hun beste verkiezingsresultaat ooit, 28 procent, maar de CDU van minister-president Michael Kretschmer bleef met 33 procent buiten bereik. “Het vriendelijke Saksen heeft gewonnen”, zei hij in een reactie op de eerste exitpolls.

Dat kan niet verhullen dat de AfD de CDU en de SPD op ooghoogte kan aankijken. De AfD is in het oosten een volkspartij geworden. En bij de verkiezingen in Thüringen eind oktober heeft ze nog een kans om ergens de grootste te worden.

Voor de landelijke CDU was dit een zwarte verkiezingszondag. Ook de SPD krijgt zware klappen. In Brandenburg behoudt minister-president Dietmar Woidke waarschijnlijk het laatste regionale regeringsbolwerk van zijn partij. Maar in Saksen zonken de sociaaldemocraten naar een nieuw dieptepunt van 8 procent. De CDU gleed in Brandenburg van 23 procent naar een abominabele 15 procent – nota bene in de deelstaat waar Angela Merkel opgroeide.

Tweederangsburgers

Het is opnieuw slecht nieuws voor de Grote Coalitie in Berlijn. De vraag is of CDU en SPD er conclusies aan zullen verbinden tijdens de geplande evaluatie in november, na twee jaar regeren.

In Saksen en Brandenburg wezen alle partijen in hun campagnes op de duidelijke extreemrechtse tendensen bij de AfD. Daarbij werden ze een handje geholpen door Der Spiegel, die met onthullingen kwam over de Brandenburgse lijsttrekker Andreas Kalbitz. De man blijkt al al zijn hele leven lang in allerlei neonazinetwerken te verkeren, en geeft dat ten dele zelfs toe.

Kalbitz weet dat dat nieuws de AfD-stemmers niet afschrikt. Het sterkt hen eerder in het idee dat de rest van het land tegen hen samenspant. De AfD speelde met de slogan ‘Vollende die Wende’ (‘maak de Duitse eenwording af’) succesvol in op Oost-Duitse minderwaardigheidscomplexen. Meer dan de helft van de bevolking van Brandenburg en Saksen voelt zich volgens opiniepeiler Infratest Dimap tweederangsburger.

Op coalitievorming met de AfD rust in Duitsland vooralsnog een taboe. Daarom wachten in beide deelstaten ingewikkelde formaties. Vermoedelijk zal daarbij een ander Duits formatietaboe sneuvelen, dat op een regering van meer dan twee partijen.

Groenen

In Saksen ontkomt de CDU door het grote verlies van coalitiepartner SPD bijna niet aan samenwerking met de Groenen, die in de schaduw van de AfD ook twee overwinningen vieren. Mochten de Groenen in Saksen en Brandenburg gaan meeregeren, dan zouden ze in negen van de zestien deelstaten aan de macht zijn.

Het Duitsland waar CDU en SPD samen de dienst uitmaakten, verdwijnt langzaam achter de horizon.