Protest in Israël evolueert richting kookpunt: heeft premier Netanyahu zijn hand overspeeld?

In Israël evolueert het protest tegen de omstreden juridische hervormingen richting kookpunt. Honderdduizenden burgers kwamen vannacht op straat na het gedwongen ontslag van de minister van Defensie, en de vakbonden hebben opgeroepen het land lam te leggen om premier Benjamin Netanyahu te dwingen de hervormingen terug te trekken. Midden-Oosten-kenner Brigitte Herremans (UGent) spreekt over een ‘ongeziene situatie’.

Hoe komt het dat er nu honderdduizenden Israëli’s op straat komen? Heeft de regering dan geen meerderheid om haar plannen door te voeren?

“In strikte zin wel: de zes partijen hebben samen 64 van de 120 zetels in de Knesset, het Israëlische parlement. Maar deze massale protesten tonen aan dat de regering geen mandaat van de kiezer heeft gekregen om deze hervorming door te voeren en het Hooggerechtshof aan banden te leggen. Het zijn vooral de twee meest extreme partijen in het parlement, Joodse Kracht en de Religieuze Zionisten, die profiteren van de sterke instabiliteit in de Israëlische politiek, om hun wil op te leggen.

“Veel Israëli’s lijken nu, na een lange tijd van onverschilligheid tegenover het interne politieke bestel, verrast te zijn door de aanpak van de regering en te beseffen wat er op het spel staat. Pas met deze extreemrechtse coalitie met een kleine minderheid die het land wil kapen, lijkt er een wake-upcall te zijn gekomen.

“Voor velen is de voorgestelde hervorming een schok omdat ze niet hadden gedacht dat de regering het zo ver zou drijven. De hervormingen zijn ook ongezien in de geschiedenis van Israël. Daardoor heeft ook premier Netanyahu onderschat hoe groot de weerstand onder de bevolking zou zijn.”

Heeft de premier zijn eigen hand overspeeld?

“Aanstuurders van de hervormingen zijn naast minister van Justitie Yariv Levin van Netanyahu’s eigen Likoed-partij vooral minister van Financiën Bezalel Smotrich van de Religieuze Zionisten, en Itamar Ben-Gvir van Joodse Kracht. Zij zien nu hun kans: de afspraak is dat Netanyahu de hervormingen doorvoert in ruil voor hun steun.

“Netanyahu’s lot is in die zin aan de hervormingen gekoppeld. Hij heeft heel hoog spel gespeeld, maar kon in zijn geest ook niet anders om de corruptiezaken tegen hem tegen te houden en politiek te overleven. Met de wetswijziging die vorige week wel al is goedgekeurd kan een zittende premier bijna niet meer afgezet worden, wat de procureur-generaal al een ‘onwettige zet’ noemde die kan leiden tot een constitutionele crisis. Er zou nu sprake van zijn om de volgende hervorming bij het Hooggerechtshof tijdelijk op te schorten. Maar echt inbinden zie ik Netanyahu niet doen.”

Wie zit er achter het protest?

“Dat is vrij organisch gegroeid vanuit de samenleving. Ik merk uit berichten van kennissen dat veel burgers die nooit eerder stelling innamen, nu voor het eerst in hun leven op straat zijn gekomen. Er is wel wat ondersteuning van groepen die zich inzetten voor de democratie, maar het zijn geen grote ngo’s die de protesten organiseren.

“Ondertussen zie je grote gevestigde instellingen mee op de kar springen. Vanmorgen heeft bijvoorbeeld Histadrut, de grootste vakbond van het land, een algemene staking afgekondigd. De luchthaven Ben Gurion in Tel Aviv ligt plat, net als de havens van Haifa en Ashdod. Ook bij de politie en veiligheidsdiensten hoor je steeds meer dissidente stemmen die weigeren het protest de kop in te drukken.”

Welke rol spelen de veiligheidsdiensten in het protest?

“Er zijn steeds meer reservisten die nog weigeren deel te nemen aan trainingen en gehoor te geven aan hun oproepen. In een land als Israël, waar het leger heilig is, betekent dat wel iets. Tegelijkertijd houdt de groeiende onbereidwilligheid ook een veiligheidsrisico in, aangezien het leger dan verzwakt is. Officieel is de minister van Defensie, Yoav Galant, dit weekend dan ook de laan uitgestuurd omdat hij de reservisten niet genoeg in de hand hield.

“Maar dat is natuurlijk een drogreden: Netanyahu wil geen tegenstemmen in eigen kringen. Toch zie je ook binnen Likoed steeds meer verzet en verdeeldheid. Veel aanhangers delen de extreme stellingen van de religieuze partijen niet. Begin maart zei minister Smotrich bijvoorbeeld dat het Palestijnse dorp Hawara ‘van de kaart moet worden geveegd’, eerder verklaarde hij al een ‘trotse homofoob’ te zijn.”

Hoe belangrijk is de verklaring van de Israëlische president Isaac Herzog vanmorgen, die opriep de hervorming te stoppen?

“Dat is heel uitzonderlijk: de president heeft in Israël een ceremoniële, niet-politieke rol en neemt meestal geen stelling in. Dat hij zich nu toch uitspreekt, heeft ook internationaal weerslag. Tot nu toe hield de Europese Unie zich heel erg op de vlakte, mogelijk komt er nu ook daar meer kritiek.”

De Verenigde Staten uitten wel al kritiek. Komt de bezorgdheid van de grootste internationale bondgenoot wel binnen?

“Zelfs dat niet: de luisterbereidheid van Netanyahu en zijn collega’s lijkt op dit moment bijzonder klein, als ze zelfs niet naar de nooit geziene protesten op straat luisteren. Men laat zich weinig in de weg leggen voor buitenlandse kritiek.”

Hoe evolueert dit verder?

“Wat duidelijk is, is dat dit een kantelpunt in de geschiedenis van Israël is. Ook lijkt het onwaarschijnlijk dat de hervormingen in deze vorm doorgevoerd kunnen worden. De Israëli’s beseffen dat het riedeltje van ‘linkse rechters’ dat jarenlang is herhaald om kritiek te uiten op het Hooggerechtshof, een drogreden was om een machtsgreep door te voeren. De bewustwording over het belang van de scheiding der machten is nu veel groter.”

Wat betekent dit alles voor de Palestijnse gebieden?

“Weinig goeds vrees ik. Ook al wordt er binnen Israël door de demonstranten geijverd voor meer democratie in eigen rangen, dat wordt niet gevolgd door de vraag naar meer democratie in de bezette gebieden. Het geweld tegen Palestijnen zal allicht nog toenemen door de aanhang van de religieuze partijen in de Israëlische regering op de Westelijke Jordaanoever. De groepen die er geweld plegen tegen Palestijnse burgers krijgen almaar meer macht.”