Professor Thijs Van de Graaf over de Europese olieboycot: ‘Het wordt steeds lastiger om Rusland te raken’

Op de EU-top in Brussel probeert Europa een ban op Russische olie te realiseren. Maar Hongarije staat op de rem. ‘Het wordt steeds lastiger om Rusland te raken omdat de sancties ons steeds meer pijn doen’, zegt expert internationale politiek en energie Thijs Van de Graaf (UGent).

Commissievoorzitter Ursula von der Leyen stelde het een maand geleden al voor: alle olie-import uit Rusland aan banden leggen. Maar op de deze week speciaal ingelaste EU-top in Brussel die een zesde sanctiepakket tegen Rusland zou moeten baren, blijkt hoe lastig een akkoord daarover is. “Volgens Charles Michel (voorzitter van de Europese Raad, BDB) kan het lukken, anderen zijn sceptisch”, zegt Van de Graaf.

Waarom precies?

“Omdat het na een maand onderhandelen nog altijd niet lukt. De kaarten liggen lastig. Alle EU-lidstaten zijn het eens met een olie-embargo, maar Hongarije gijzelt de boel omdat het geen kustlijn en dus geen havens heeft waarlangs het uit andere landen olie kan invoeren. Het hangt voor olie grotendeels af van Russische aanvoer via de Droesjba-pijpleiding. Daarom verzet Hongarije zich. Tsjechië en Slovakije sluiten zich daarbij aan om dezelfde redenen. Dat verzet blokkeert het volledige zesde sanctiepakket dat de EU tegen Rusland wil invoeren.”

Ondertussen draait Rusland de gaskraan naar Nederland dicht. Is er een verband met een mogelijke olieban?

“Nee. Nederland en ook Denemarken moeten morgen een betaling doen aan Gazprom en moesten daarvoor een rekening in roebels openen. Dat hebben ze geweigerd. Daarom gaat de kraan bij hen beiden dicht. Maar ze zijn hierop voorbereid, want ze kochten elders gas. Ook in Polen, Finland en Bulgarije ging de kraan al dicht. Rusland doet daarmee voor een stuk wat Europa tegen eind dit jaar wil, de toevoer van Russische fossiele brandstof aan banden leggen.”

Terug naar de olie. Kan Hongarije de grote meerderheid van de lidstaten die wel een ban willen, klemrijden?

“Ja, want dat is exact wat aan het gebeuren is. Het resultaat is dat er nu een uitgekleed voorstel circuleert waarin enkel de invoer van Russische olie via de zee aan banden wordt gelegd en die via de Droesjba-pijpleiding kan doorgaan.”

Hoeveel impact zou een embargo hebben dat enkel slaat op invoer via de zee?

“Dan wordt ongeveer twee derde van de Russische olie-export naar de EU stopgezet. Dat zou implicaties hebben voor de haven van Rotterdam, de grootste Europese hub voor Russische olie, en voor die van Antwerpen, waar raffinaderijen ermee werken. Het zou zeker een klap zijn voor de Russen, voor wie olie het belangrijkste exportproduct is. Tegelijkertijd is de kans ook groot dat ze dan hun olie in Azië zullen proberen te slijten. Een volledige Europese olieban zou beter zijn, ook omdat je Rusland dan geen kans geeft om een verdeel-en-heerstactiek toe te passen.”

Hoezo?

“Met zo’n half embargo riskeer je dat Rusland de zwakste schakel bespeelt. Als invoer via de Droesjba-pijpleiding nog kan en Rusland zich in het nauw gedreven voelt door het embargo op de invoer via de zee, kan het beslissen ook niet meer aan Hongarije te leveren. Dan zal Hongarije eisen dat het embargo wordt herzien. Maar ook Oekraïne kan de kraan naar Hongarije dichtdraaien, want deze pijpleiding vertakt zich naar Polen en naar Oekraïne.”

Ook België staat op de rem?

“België is tegen een half embargo omdat een uitzondering voor de Droesjba-pijpleiding kan betekenen dat enkele landen een concurrentieel voordeel krijgen. Hongarije, Slovakije en Tsjechië, maar ook Duitsland en Polen, die via de noordelijke vertakking op de Droesjba-pijpleiding zijn aangesloten, zouden dan goedkopere Russische olie kunnen gebruiken, terwijl wij op zoek moeten naar alternatieven, wat duurder is. Dat zou een scheeftrekking van de interne markt zijn. Je kan dat oplossen met een clausule waarin staat dat Hongarije geen olie aan Duitsland mag leveren. Premier Alexander De Croo (Open Vld) vraagt nu evenwel een compensatie voor zo’n verstoring.”

Een olieban betekent nog duurdere energie. De Croo liet zich al optimistisch uit over twee temperende Europese maatregelen, groepsaankopen en een prijzenplafond. Hoe staat het daarmee?

“Die ideeën staan vermeld in de voorlopige teksten van deze top, maar het ziet er vrijblijvend uit. Groepsaankopen voor gas worden voorzien, maar op vrijwillige basis en het prijzenplafond is verwaterd. In het REPower-voorstel van de Commissie (het plan om van Russische fossiele brandstof af te raken, BDB) staat dat die plafonds enkel worden ingesteld wanneer we in een noodfase zitten qua energievoorziening. De Belgische regeringen vinden dat niet goed genoeg.”

Verwacht u dat ze er dinsdag uit raken?

“Het kan altijd dat zo’n top een doorbraak brengt omdat de leiders elkaar zien. Oekraïens president Zelensky zal de top ook toespreken, wat voor emotionele druk zorgt. Uit een recente bevraging blijkt bovendien dat er een groot draagvlak is. Zo’n 85 procent van de Europeanen steunt het doel om van de Russische fossiele brandstoffen af te raken. Maar succes is zeker niet gegarandeerd. Von der Leyen wil tegen eind dit jaar af van alle Russische fossiele brandstof, dus er lijkt nog tijd te zijn, maar dit sleept nu al een maand aan en de voorstellen worden steeds meer afgezwakt. En zonder akkoord is er geen zesde sanctiepakket en dus ook geen zevende of achtste. Zo’n olieban was lang de olifant in de kamer. Nu kan Europa er niet meer om heen en botst het op zijn limieten aan de solidariteit.”