Prins Heinrich XIII en het complot om de Duitse regering omver te werpen

Prins Heinrich XIII werd vorige week gearresteerd als de vermoedelijke leider van een complot om de Duitse regering omver te werpen. Uit nostalgie naar een keizerlijk verleden omarmde hij extreemrechtse samenzweringstheorieën.

Het gekanteelde jachtslot van prins Heinrich XIII van het Huis Reuss ligt boven op een steile heuvel en kijkt uit over de met sneeuw en kerstverlichting versierde huizen in Bad Lobenstein. Geliefd als hij was bij de plaatselijke burgemeester en veel dorpelingen in de buurt, bracht de prins zijn weekends door in het kuuroord, wat een aristocratische flair gaf aan deze slaperige uithoek van het Oost-Duitse platteland.

Maar er was een donkere zijde aan zijn idylle.

Heinrich XIII, zo zeggen aanklagers en ambtenaren van de inlichtingendienst, gebruikte zijn jachtslot ook om bijeenkomsten te organiseren waar hij en een groep extreemrechtse samenzweerders plannen smeedden om de Duitse regering omver te werpen en de kanselier te executeren. In de kelder sloeg de groep wapens en explosieven op. In het bos aan de voet van het slot hielden ze soms schietoefeningen.

Vorige week was het slot in Waidmannsheil, op drie uur rijden ten zuiden van Berlijn in de deelstaat Thüringen, een van de 150 doelwitten van een van de grootste naoorlogse antiterreuroperaties in Duitsland. Op vrijdag waren in 11 Duitse deelstaten 23 leden van de cel aangehouden, naar nog eens 31 anderen was een onderzoek gestart. De politie ontdekte massa’s wapens en militaire uitrusting en een lijst van 18 politici en journalisten die als vijanden werden beschouwd.

De 71-jarige Prins Heinrich XIII, een welgestelde afstammeling van een zevenhonderd jaar oude adellijke familie, lijkt een onwaarschijnlijke leider van een dergelijk terroristisch complot. Maar, zeggen de aanklagers, hij werd door de samenzweerders aangewezen als hoofd van het nieuwe regime dat op de staatsgreep zou moeten volgen.

Nostalgie

Nostalgisch naar het Duitse rijk van vóór 1918, toen zijn voorouders regeerden over een staat in het oosten van Duitsland, omarmde Heinrich openlijk een complottheorie die in extreemrechtse kringen aan kracht heeft gewonnen: dat de naoorlogse republiek Duitsland geen soeverein land is, maar een door de geallieerden na de Tweede Wereldoorlog opgerichte corporatie.

Aanhangers van deze complottheorie noemen zichzelf Reichsbürger: Burgers van het Rijk. En er zijn er veel in het zuidoosten van Thüringen, de deelstaat waar de nazi’s meer dan negentig jaar geleden voor het eerst aan de macht kwamen, voordat ze het Derde Rijk oprichtten.

Tegenwoordig is de grootste politieke kracht van de deelstaat de extreemrechtse partij Alternative für Deutschland (AfD), waarvan een van de voormalige wetgevers vorige week werd gearresteerd in het kader van het vermeende complot van de prins.

Maar het zijn de Reichsbürger die Bad Lobenstein de grootste bekendheid hebben bezorgd, tot ergernis van de plaatselijke hoteliers en wijnboeren die toeristen willen aantrekken naar het gebied, waar stenen gebouwen en middeleeuwse kerktorens het glooiende landschap van dennenbossen en meren omzomen.

“Ze houden ons behoorlijk bezig,” zei Andree Burkhardt, een gemeenteraadslid. “Maar ik had nooit kunnen denken dat we hier zo’n militante scène hadden.”

Telkens wanneer Burkhardt en zijn collega-raadsleden een kraam op de plaatselijke markt opzetten om naar de zorgen van de plaatselijke bevolking te luisteren, worden ze geconfronteerd met een stroom verbaal geweld van mensen die volhouden dat hij werkt voor een land dat niet bestaat.

“Ze schreeuwen naar ons en zeggen: ‘We zijn geen Duitsers. We bevinden ons niet in een echte Duitse staat! We zijn slechts een filiaal van een GmbH!’” zei hij, verwijzend naar het Duitse acroniem voor een vennootschap met beperkte aansprakelijkheid.

Fantasiewereld

Maar de Reichsbürger leken slechts een plaatselijke lastpost, tot Heinrich XIII ten tonele verscheen. De prins streefde zijn doel van herstel van het Duitse keizerrijk op meerdere fronten na, op een manier die deed uitschijnen dat zijn fantasiewereld voor hem al werkelijkheid was.

Peter Hagen, redacteur van de plaatselijke krant van Bad Lobenstein, hoorde voor het eerst dat het dorp een prins had in april 2021, toen inwoners hem vertelden over vreemde affiches die in de straten onder slot Waidmannsheil waren geplakt. Die affiches riepen inwoners op zich verkiesbaar te stellen voor de ‘verkiezingscommissie Reuss’. Er waren toen geen officiële verkiezingen.

Hagen werd de afgelopen zomer achterdochtiger, nadat hij Heinrich XIII en een andere plaatselijke Reichsbürger-figuur was gevolgd naar een kantoor dat zij van de toenmalige burgemeester mochten gebruiken voor een lezing onder de naam ‘Een informatieve bijeenkomst over de BRD GmbH’ - ofwel ‘de vennootschap Bondsrepubliek Duitsland’.

De titel impliceerde duidelijk een verband met het Reichsbürger-geloof. Maar toen Hagen arriveerde, weigerden de organisatoren hun bijeenkomst te beginnen, waardoor hij de lezing niet heeft kunnen horen.

In juli begon er een gevoel van onbehagen te groeien in Bad Lobenstein, toen er een brief bij mensen in de bus viel. Die was doorspekt met uitroeptekens en hoofdletters en riep op om via een website het burgerschap van het Huis Reuss aan te vragen – adellijke titels werden na de Eerste Wereldoorlog afgeschaft, maar veel voormalige koninklijke families houden hun afkomst nauwgezet bij.

‘Hebt u ook het gevoel dat er iets niet klopt in dit land?’, luidde de brief. ‘Wist u dat u eigenlijk niet over enig staatsburgerschap beschikt, dat u eigenlijk staatloos bent en geen rechten bezit?’

In Bad Lobenstein wonen 6.000 mensen, volgens sommigen voelt het meer als een dorp dan als een stad. Iedereen kent iedereen en in het enige café zijn het gebak en de koffie ’s middags uitverkocht. Binnen enkele uren na ontvangst van de brief besefte Andree Burkhardt, het plaatselijke raadslid, dat hij niet als enige was aangeschreven – bij iedereen zat dezelfde brief in de brievenbus.

Burkhardt sprak met redacteur Hagen en nadat ze elkaar hadden bijgepraat over wat ze hadden gezien of gehoord, begon hij zich ongemakkelijk te voelen. “Ik dacht: misschien moeten we dit laten onderzoeken. Dus brachten we de inlichtingendienst op de hoogte. ‘We zitten al op de zaak’, kregen we te horen. Ik denk eerlijk gezegd dat zij het nog serieuzer namen dan ik.”

Satelliettelefoons

Agenten van de Duitse inlichtingendienst hield de prins al sinds de herfst van 2021 in de gaten. Wat zij ontdekten, was pas echt sinister: de groep medesamenzweerders rond Heinrich XIII bestond uit huidige en voormalige soldaten van de elitetroepen, politieagenten, reservisten van het leger en anderen met militaire banden, die concrete plannen en zelfs mogelijke data voor een staatsgreep hadden uitgewerkt.

De groep leek dit jaar al twee keer klaar voor actie: één keer midden maart en één keer in september. Telkens werden de veiligheidsdiensten in opperste staat van paraatheid gebracht, maar werden de plannen vervolgens uitgesteld.

De prins zocht niet alleen steun in extreemrechtse kringen dicht bij het leger. Hij zocht ook bondgenoten onder aristocraten en reisde naar Oostenrijk en Zwitserland om Duitstalige edelen het hof te maken voor donaties om zijn complot te financieren. Met het geld dat hij verzamelde, kocht zijn groep satelliettelefoons om tijdens en na de geplande staatsgreep buiten onder de radar te communiceren. De telefoons werden bij de inval in het jachtslot gevonden.

Heinrich XIII legde ook contact met Russische diplomaten, met de hulp van een jongere Russische vriendin, die door de aanklagers Vitalia B. wordt genoemd.

In de nasleep van de vermeende staatsgreep wil de Duitse minister van Binnenlandse Zaken de wapenwetgeving aanscherpen, zodat extremisten moeilijker aan wapens kunnen komen.

‘Verwarde oude man’

Het is onduidelijk wanneer en hoe Heinrich XIII voor het eerst radicaliseerde. Hij woonde in het rijke Westend in Frankfurt, waar hij werkte als makelaar en consultant. Toen hij vorig jaar regelmatig zijn weekends in Bad Lobenstein begon door te brengen, zat Heinrich al diep in de Reichsbürger-beweging. Zijn antisemitische neigingen en belangstelling voor complottheorieën zijn goed gedocumenteerd.

In januari 2019 gaf hij een lezing op het WorldWebForum in Zürich onder de titel ‘Beleef de opkomst en ondergang van de blauwbloedige elite’. In de vijftien minuten durende toespraak ging hij tekeer tegen de familie Rothschild en beweerde hij dat de Eerste Wereldoorlog aan de Duitse keizer was opgedrongen door internationale financiële belangen – beide gangbare antisemitische hondenfluitjes – en benadrukte hij dat het moderne democratische Duitsland slechts een illusie is.

“Sinds Duitsland zich op 8 mei overgaf, is het nooit meer soeverein geweest”, zei prins Heinrich XIII in zijn toespraak, verwijzend naar de dag van de Duitse nederlaag in de Tweede Wereldoorlog. “Het werd een administratieve constructie van de geallieerden in de zogenaamde economische eenheid, de Bondsrepubliek Duitsland – met andere woorden: een commerciële structuur.”

Het waren toespraken als deze die hem begonnen te vervreemden van familieleden van het Huis Reuss. Het hoofd van de familie, een verre neef (die net als alle mannelijke erfgenamen van de Reuss-troon ook Heinrich heet) noemde hem “een verwarde oude man” en wees erop dat zelfs als zijn coup succesvol was geweest, hij slechts zeventiende in het rijtje was voor de troonsopvolging.

“Dat betekent dat zestien van ons zouden moeten sterven voordat hij aan de beurt is”, zei hij, eraan toevoegend dat zijn verre neef wellicht door verbittering over de werking van het Duitse gerecht in samenzweringstheorieën was gaan geloven.

Na de Duitse hereniging heeft Heinrich XIII jarenlang juridische gevechten gevoerd om het eigendom terug te krijgen van de familielandgoederen en kastelen, die in het voormalige communistische Oost-Duitsland waren genationaliseerd. “Hij kreeg nooit land terug”, zei het hoofd van de familie Reuss, hoewel de prins er wel in slaagde een deel van het meubilair en kunstwerken van zijn familie terug te krijgen. Uiteindelijk moest Heinrich XIII het slot in Waidmannsheil terugkopen.

Afrekening

Velen in deze verafgelegen stad in het voormalige communistische Oost-Duitsland delen Heinrichs gevoel van nostalgie – zij het voor een heel ander soort verleden.

Burkhardt zegt dat het hem stoort hoeveel plaatselijke sympathisanten van het Reichsbürger-geloof uiting geven aan hun heimwee naar de dagen van het communistische Duitsland en de huidige Duitse regering, die in hun ogen alle geloofwaardigheid is verloren, verafschuwen.

Een plaatselijke winkelierster, die anoniem wenst te blijven, zegt dat ze de prins wel mocht. Dat hij “nobel” leek. Ze twijfelt of het plan van de Reichsbürger om geweld te gebruiken juist of fout was. “Maar ik denk dat velen van ons hetzelfde sentiment delen”, zei ze. “Er moet hier iets gebeuren.”

Dat sentiment is sterker geworden sinds de pandemie, toen complottheorieën als paddenstoelen uit de grond schoten. Nu, geconfronteerd met een energiecrisis en de verpletterende klap van de inflatie, groeit de bitterheid in de armere oostelijke regio’s van Duitsland. De regerende elites kunnen een gemakkelijk doelwit zijn.

Burkhardt weet niet precies hoeveel mensen in de stad actieve aanhangers zijn van de Reichsbürger-beweging. Genoeg, zegt hij, om onrust te stoken. De inval, zegt Burkhardt, was als een afrekening. “Het werd tijd.”

_{© The New York Times}