"Prikklok is achterhaald en kinderachtig"

Schaf het nine to five-systeem met tijdsregistratie af, zodat werknemers minder tegen de vlakte gaan. Dat is de meest in het oog springende ingreep in de resem voorstellen van minister van Ambtenarenzaken Steven Vandeput (N-VA) om het aanzienlijke probleem van stress en burn-outs onder federale ambtenaren te verminderen (DM 12/7). "Ervaring in bedrijven, bij de Vlaamse overheid, op de Federale Overheidsdienst Sociale Zaken en de expertise van academici wijzen erop dat het een stukje van de oplossing kan zijn", zegt woordvoerder Tony Langone. Frank Van Massenhove, topman van de FOD Sociale Zaken, juicht de plannen dan ook toe. Elf jaar geleden besliste hij op zijn eigen dienst om de prikklok te bannen en thuiswerk massaal in te voeren. "Dat het werkt, hebben we hier al aangetoond. Ik hoop dat de vakbonden volgen", aldus Van Massenhove.

Dat is niet zeker. Al klinken de eerste reacties wel eerder positief. "Ook bij de Vlaamse overheid wordt dit al jaren toegepast, en de ambtenaren zijn tevreden", zegt bijvoorbeeld Jan Van Wesemael van de socialistische vakbond ACOD.

Toch vragen de bonden in de discussie over werkbaar werk, met minister van Werk Kris Peeters (CD&V), om net om meer in te zetten op tijdsregistratie. Dat zou moeten dienen om te voorkomen dat werkgevers profiteren van hun werknemers en hen meer werk geven.

Uren aftellen

Arbeidspsychologen bevestigen dat er addertjes onder het gras zitten, maar dat de afschaffing van de prikklok wel degelijk een goede zaak is.
"In de jaren 70 al concludeerden arbeids­psychologen dat het een methode is die tot nogal wat cynisme en desinteresse kan leiden", zegt professor arbeidspsychologie Jeroen Stouten (KU Leuven). "Eigenlijk wil je als werkgever goede prestaties en inzet, maar geef je aan je werknemers de boodschap dat ze tussen bepaalde uren aanwezig moeten zijn - en dat dat hetgene is wat er het meest toe doet."
Dan krijg je ook volgens hoogleraar organisatiepsychologie Martin Euwema (KU Leuven) al snel situaties zoals je veel in Frankrijk ziet. "Mensen die krampachtig blijven zitten tot de baas weg is, terwijl ze eigenlijk al klaar zijn met hun werk, en zo kostbare privétijd vergooien. Of ze zijn meer bezig met uren kloppen dan met de inhoud van hun werk."

En rigide de klok volgen, onnodig lang blijven zitten of ingelogd blijven en je werk voornamelijk gaan zien als uren aftellen, kan hoe dan ook allemaal mee aanleiding geven tot burn-out.

De experts juichen de afschaffing dan ook toe, al hebben ze begrip voor de bezorgdheid van de bonden. "Het prikkloksysteem is achterhaald, maar het is niet onrealistisch dat werkgevers door de weggevallen tijdsregistratie de werkdruk opdrijven", zegt Stouten. "Te zware werklast los je echter niet op met een prikklok. Dan moeten er gesprekken komen over de ongezonde werkdruk."

Ook Euwema zegt: "Schermen met de prikklok om overdreven werkdruk af te blokken, is een te indirecte aanpak. Wie wil dat de uren worden geteld, zal van de bazen als antwoord krijgen dat er geen zicht is op de prestaties tijdens die uren. Overdreven werklast kaart je aan met bijvoorbeeld een werkbelevingsenquête of een onderzoek."

Nog twee valkuilen zijn mensen die profiteren van het vertrouwen omdat er geen werktijden meer geregistreerd worden, of - omgekeerd - door de flexibiliteit helemaal in overdrive zullen gaan en dus een groter risico op burn-out gaan lopen. Maar ook dat zijn geen redenen om de prikklok te behouden. Professionele evaluaties kunnen voorkomen dat personeelsleden er de kantjes van af lopen. "En mensen die van nature te veel werken, doen dat met een prikklok ook al. Die moeten neen leren zeggen en grenzen afbakenen, en daar eventueel in begeleid worden", zegt Euwema.

Vertrouwen en autonomie

In een systeem zonder tijdsregistratie zijn gezonde assertiviteit en beseffen wie de neiging heeft te veel in zijn of haar werk te stoppen daarom nog noodzakelijker om burn-outs te voorkomen. Daarnaast zijn bronnen van energie nodig. Euwema: "Uitdagende taken, steunende collega's en een coachende baas zijn de belangrijkste. Allemaal minder eenvoudig dan een prikklok, maar wel efficiënter om mensen met plezier aan het werk te houden."

Conclusie: aan de twee systemen zitten voor- en nadelen. Te veel flexibel werk vervaagt de grens tussen werk en privé, wat erg stresserend is, maar de prikklok is te rigide en te betuttelend. Door ze af te schaffen geef je werknemers een stuk autonomie en respect als verantwoordelijke professionals, waarvan studie na studie aantoont dat het beschermt tegen burn-out.

Dat bevestigt professor organisatiepsychologie Wilmar Schaufeli (KU Leuven). "Dat vertrouwen en autonomie beschermend werken, weten we heel zeker. Burn-out bestrijden moet veel meer zijn dan prikklokken afschaffen. En flexibel werken doorduwen mag geen reden zijn om de belangrijkste oorzaak van burn-out, namelijk overbelasting, te negeren. Daar moet het, zoals de bonden aangeven, zeker ook over gaan."