Politiek commentator Luc Van der Kelen: ‘Het is nu radicaal vernieuwen of binnen vijf jaar voorgoed ten onder gaan’

Aan de vooravond van 21 juli bepleit politiek commentator Luc Van der Kelen (71) een big bang van het Belgische politieke systeem. ‘Het is nu radicaal vernieuwen of binnen vijf jaar voorgoed ten onder gaan.’

Twee decennia lang schreef hij bijna dagelijks het editoriaal voor Het Laatste Nieuws. Sinds 2013 is hij met pensioen. Al kan hij het niet laten om het Wetstraat-volkje nog regelmatig eens te fileren in zijn vertrouwde krant.

“Rik Van Cauwelaert is de strafste commentator van mijn generatie. Maar ik ben een goede concurrent”, lacht Van der Kelen. “Met de jaren wordt mijn mes alleen scherper. Omdat ik besef dat mijn tijd bijna op is en er veel te weinig verandert in de politiek. Eigenlijk moeten de jongeren en ouderen samenspannen tegen de veertigers en vijftigers die vandaag aan de macht zijn. Die zijn volledig vastgeroest in hun eigen gelijk. In het krampachtige behoud van hun status en postje. De topjobs, dat is het enige waar het voor hen nog om draait. Ik wil niet populistisch klinken, maar wanneer je het vanop een afstand bekijkt, ontkom je niet aan dit besluit.”

In de binnenzak van zijn kostuumvest heeft Van der Kelen een spiekbriefje zitten – “met de leeftijd gaat je geheugen achteruit” – waarop in blauwe balpen een aantal punten staan geschreven die hij absoluut wil maken tijdens dit interview. Helemaal bovenaan: zijn analyse van de geblokkeerde federale onderhandelingen.

Bijna twee maanden na de verkiezingen zijn de partijen geen millimeter opgeschoven.

“Dit land staat er slecht voor, zeg maar dramatisch. We zitten intussen al tweehonderd dagen zonder een volwaardige regering – ik begin te tellen vanaf de val van het kabinet-Michel over het Marrakech-pact. Sindsdien is er geen regering die kan doen wat ze moet doen. Terwijl er een harde brexit dreigt en de begroting ontspoort.”

“De koning heeft twee informateurs uitgestuurd, Johan Vande Lanotte (sp.a) en Didier Reynders (MR), voor wat ‘zomerse bezigheidstherapie’. Natuurlijk zal hun opdracht op niets uitdraaien. Dat weten ze zelf ook. Zolang de grootste partijen langs weerskanten van de taalgrens, de N-VA en PS, niet aan tafel komen, zit alles vast.”

Zijn we opnieuw vertrokken voor ellenlange regeringsonderhandelingen?

(nadrukkelijk) “Onder de Wetstraat-stolp moet men toch eens beseffen wat er juist is gebeurd bij de verkiezingen op 26 mei. Ruim een miljoen Belgen hebben die zondag niet gestemd. Nog eens een klein miljoen mensen hebben gekozen voor extreemrechts. Als je weet dat er in België acht miljoen stemgerechtigden zijn, dan zegt dus zowat een kwart daarvan: we zijn het kotsbeu, we plaatsen ons buiten de democratie.”

“Wie denkt dat je dan kan blijven ruziemaken met elkaar zonder serieuze hervormingen door te voeren, is stekeblind. Ons politiek systeem heeft nog vijf jaar om zich radicaal te vernieuwen. Anders gaat het in 2024, bij de volgende verkiezingen, voorgoed ten onder. De extreme partijen zullen de overhand nemen. Het Vlaams Belang, de PVDA of wie weet een nieuwe partij. Zoals in Nederland waar het Forum voor Democratie van Thierry Baudet de gevestigde orde plots door elkaar gooit. Business as usual zal straks leiden tot rien ne va plus.”

Wat bedoelt u met business as usual?

“Het eindeloze navelstaren. Kijk naar de relletjes rond de escorte van Vlaams Parlementsvoorzitter Kris Van Dijck (N-VA) en de ‘vod’ van minister-president Liesbeth Homans (ook N-VA). Mensen be-grij-pen dat niet meer. Ze komen thuis van hun werk, zetten de tv aan en zien dat soort onnozelheden over ocharme twee ad-interimfuncties. In de politiek gaat het alleen nog om de persoonlijke en partijpolitieke gevechten. Iedereen doet daar feestelijk aan mee. Over de begroting hoor ik niemand. Over Europa evenmin. Het klimaat? Al lang vergeten.”

“De eerste missie van de politiek is voor oplossingen zorgen, maar men komt daar niet meer toe.”

Hoe moet het dan anders?

“We zitten in een vicieuze cirkel waarbij alle partijen permanent campagne voeren en elkaar het leven zuur maken. Het gevolg: bij de volgende verkiezingen is het weer wat moeilijker om een functionerende regering samen te stellen. Kijk naar de manier waarop de N-VA en CD&V elkaar nu al jaren naar het leven staan. De regering-Michel is daaraan ten onder gegaan. Want als je over elk akkefietje begint te kibbelen, dan valt je regering als het eerste echte probleem zich aandient. Kijk ook naar de manier waarop Open Vld er momenteel niet eens aan denkt om federaal zonder de N-VA te besturen. Uit angst om neergeknuppeld te worden vanuit de oppositie, zoals in de regering-Di Rupo. Een paars-groene coalitie is nochtans perfect legitiem.”

“Hoe raak je daaruit? Ik bepleit een grote hervorming van ons politieke systeem. Een democratische staatshervorming waarbij verkiezingen voortaan in twee rondes worden georganiseerd. In een eerste ronde komt elke partij voor zichzelf op, met een eigen programma. In een tweede ronde is het aan de winnaars van die eerste ronde om een bondgenootschap te vormen met een gezamenlijk programma. Dit hoeft geen lange tekst te zijn. Een A4’tje met de belangrijkste punten volstaat. Premier Jean-Luc Dehaene (CVP) heeft ons zo in de euro geloodst: op een A4’tje stond zijn plan om België aan de Maastrichtnormen te laten voldoen.”

Dit lijkt een onhaalbaar voorstel.

“Ik neem Frankrijk als voorbeeld, waar de verkiezingen al in twee rondes worden georganiseerd. Mijn voorstel is niet perfect, het moet nog verder uitgewerkt worden, maar het geeft de kiezer wel meer duidelijkheid.”

“Regeringen zullen het niet meer kunnen maken om de wettelijke pensioenleeftijd zonder boe of ba op te trekken. Tegelijk wordt een einde gemaakt aan die vreselijke formatiespelletjes. De kiezer vormt de facto zijn toekomstige coalitie in de tweede ronde. Centrumlinkse en -rechtse partijen zullen zich moeten verenigen en een gezamenlijk project uitwerken. Verkiezingen zullen partijen verbinden in plaats van verdelen.”

Een voorspelling: de politieke partijen zullen uw voorstel weglachen.

“Ik verwacht niets anders. (lacht) Maar dat is omdat partijen zoals de Open Vld, CD&V en sp.a nog niet inzien dat hun neergang structureel is. Voor de klassieke families is het stilaan game over.”

“In de komende jaren zullen ze verder ineenkrimpen, tot een bijna nietszeggend formaat. Als dat vandaag al niet het geval is. Want hoe hoog mag je nog van de toren blazen als voorzitter van Open Vld, CD&V of sp.a? Je vertegenwoordigt amper één op de tien Vlamingen. Eigenlijk is dat niets meer. Ik stam uit de tijd van de CVP-BSP-staat: toen christendemocraten en socialisten altijd een meerderheid hadden.”

Het rommelt binnen Open Vld, CD&V en sp.a. Gwendolyn Rutten wordt openlijk uitgedaagd.

“Rutten heeft haar hand overspeeld door proberen in te breken in de Brusselse formatie (zij wou dinsdag de MR mee aan boord hijsen maar botste op een njet, JVH). Dat was zéér onhandig. De lokale toppers – Sven Gatz en Guy Vanhengel – pikken die bemoeienis uiteraard niet. In Brussel doen ze altijd hun eigen goesting. Op korte termijn zal Rutten dit wel overleven, maar op lange termijn lijkt haar gezag aangetast. Haar beslissing om op de verkiezingsavond zelf al de deur te sluiten voor de grote overwinnaar, het Vlaams Belang; was ook al niet slim.”

“Ik ben benieuwd welke richting Open Vld uitgaat. Na een aantal moeilijke jaren bracht Rutten weer rust als voorzitter. Nu lijken de liberalen weer in zelfvernietigingsmodus overgeschakeld. Ze zetten het kibbelkabinet verder, maar dan in hun eigen partij. Idem voor de CD&V. Beide partijen zijn enorm verzwakt na 26 mei.”

Is het confederalisme een oplossing voor België?

“Ik geloof niet in het confederalisme. Wanneer je de zwaarste bevoegdheden naar Vlaanderen overhevelt – zoals de fiscaliteit en sociale zekerheid – zal de boel ook daar blokkeren. Is er nog iemand overtuigd dat ‘wat we zelf doen, we ook beter doen’? De laatste Vlaamse regeringen hebben het tegendeel bewezen - zwart op wit. Ze zijn allemaal in het sukkelstraatje beland. Bovendien is er het probleem-Brussel. De N-VA gaat ervan uit dat de Brusselaars zich zullen aansluiten bij Vlaanderen eens België verbrokkelt. Ik denk het niet: Brussel is Brussel. De hoofdstad staat apart, net zoals Vlaanderen en Wallonië. De N-VA wil die realiteit niet erkennen.”

“Ik omschrijf mezelf als een moderne federalist. België is mijn land en 21 juli is mijn feestdag. Niet dat ik echt van het feestelijke type ben, maar bon. Ik vind België een weerspiegeling van onze hedendaagse, diverse maatschappij. Voor de Belgisch gezinde organisatie B-plus schrijf ik daar geregeld een stukje over. Wat moet je anders doen als gepensioneerd journalist? Ik heb intussen alle boeken gelezen die ik nog wou lezen. (lacht) Maar indien het nog niet duidelijk is: ik behoor niet tot de belgicisten uit de oude doos – zij die niet de minste verandering aan de Belgische instellingen en staatsstructuur kunnen verdragen. Integendeel.”

Hoe verklaart u de verkiezingsnederlaag van de N-VA?

“Heel eenvoudig: als je een strijd voert op het thema van een andere partij, dan geef je die partij geloofwaardigheid. Bart De Wever heeft de regering-Michel laten vallen over migratie en Vlaams Belang heeft daar de electorale vruchten van geplukt. Ik vind het vreemd dat De Wever zich aan die fout heeft bezondigd. Was hij de afgang van Alexander De Croo (Open Vld) in 2010 vergeten (die liet de regering-Leterme II vallen over Brussel-Halle-Vilvoorde, waarop hij de verkiezingen verloor tegen de N-VA, JVH)?”

“De Wever heeft zich in de campagne ook vergist van tegenstander. Hij viseerde Groen in plaats van het Vlaams Belang. (speels) Als ik nu heel cynisch ben, dan denk ik dat hij het Vlaams Belang ongemoeid heeft gelaten in het besef dat België op die manier geblokkeerd zou raken en hij het confederalisme zou kunnen lanceren. Maar ik geloof niet dat De Wever de verkiezingen doelbewust heeft verloren. Dat zou wel heel machiavellistisch zijn.”

Waarom bent u altijd zo streng voor De Wever?

“Hij is een schitterende politicus. Een topper, daar niet van. Wat ik De Wever kwalijk neem is dat hij zijn talent heeft gebruikt om onze politiek te reduceren tot partijpolitiek stratego. Eén groot risk-spel. Niet om echte hervormingen door te voeren. Op het toppunt van zijn macht, dat nu officieel achter ons ligt, heeft hij nagelaten om zijn stempel te drukken op het beleid. Hetzelfde verwijt ik ook Guy Verhofstadt (Open Vld) en Yves Leterme (CD&V). De laatste topper die zich echt durfde smijten, was Jean-Luc Dehaene. Voor hem heb ik groot respect.”

“Ik heb me altijd afgevraagd hoe lang de staat van genade van De Wever en de N-VA zou duren. Bij het Vlaams Blok duurde dat twintig jaar: van begin jaren 80 tot de eeuwwisseling. De N-VA is aan vijftien jaar gekomen.”

Valt het cordon sanitaire?

“Het resultaat van Vlaams Belang verbaast me niet. Ik woon in Schoten, in de Antwerpse rand. Ik spreek met mijn buren en aan de kassa van de supermarkt maak ik een praatje. Wat hoor je dan? De mensen zijn bang.”

“Er wordt veel gespeculeerd over een samenwerking tussen het Vlaams Belang en de N-VA in Vlaanderen. In principe is het vernieuwde Vlaams Belang een logische bondgenoot voor de N-VA. Met Tom Van Grieken kan De Wever spreken. Al denk ik niet dat het vandaag tot zo’n Forza Flandria komt. Zolang figuren als Filip Dewinter en Dries Van Langenhove het woord mogen voeren voor Vlaams Belang, zal De Wever zich daar niet aan wagen.”

Kunnen de N-VA en PS er ooit samen uitkomen federaal?

“Die twee partijen moeten hoe dan ook met elkaar praten. Zo lang dat niet gebeurt, zal ook de rest niet bewegen. Als het van PS-voorzitter Elio Di Rupo afhangt, dan kan dat gesprek er misschien nog snel komen. Die droomt stiekem van de Wetstraat 16. Al heeft hij me ooit in een lang gesprek onder vier ogen toevertrouwd dat hij nooit een akkoord zou sluiten met De Wever. Dat was in 2011, nadat De Wever zijn formateursnota had afgebrand.”

“Sowieso onderschatten we in Vlaanderen hoe weinig Di Rupo te zeggen heeft aan de rest van zijn partij. In Brussel wordt hij niet gehoord. In Charleroi is Paul Magnette de baas. De PS, dat is een conglomeraat van gevestigde belangen. Als Magnette straks aanschuift aan de federale onderhandelingstafel, wordt het moeilijk met de N-VA. Mister CETA en De Wever die verbroederen: interessant (CETA, het EU-handelsakkoord met Canada waartegen Magnette zich verzette als Waals minister-president, JVH). In principe is er dan geen uitweg, maar twintig jaar in de Wetstraat heeft me geleerd: als de macht op het spel staat kan veel. Correctie: alles.”