Poetins oorlog werpt lange schaduw over topmeeting tussen China en Europese Unie

Na een pauze van twee jaar door Covid-19 en politieke ruzies houden China en de Europese Unie vandaag topberaad. Diplomaten voorspellen een moeilijke top, nu Brussel Peking ervan probeert te weerhouden Rusland te helpen.

In plaats van handel en economie, het lievelingsonderwerp voor besprekingen met China, staan de oorlog in Oekraïne en ‘de Russische agressie’ bovenaan op de Brusselse agenda. Dat is direct de belangrijkste complicatie voor een gesprek met de Chinese president Xi Jinping en diens premier Li Keqiang: als ‘partner zonder limieten’ van Moskou staat China in een totaal andere rol tegenover de EU dan voorheen.

NAVO-BASHER

In de Chinese staatsmedia leest Peking Europa op meewarige toon de les: jullie laten je een dolk in de rug steken door Washington, terwijl jullie hadden moeten zorgen voor een betere Europese veiligheidsarchitectuur dan het Koude-Oorlogsbondgenootschap met de Amerikanen. De VS zijn volgens Peking de hoofdoorzaak van de oorlog in Oekraïne.

Peking kan de verleiding niet weerstaan rivaal de VS de schuld te geven van de oorlog, dus schrijven Chinese staatsmedia vrijwel dagelijks dat de VS de rest van het bondgenootschap meesleept naar de afgrond.

Dat valt echter verkeerd bij Europese NAVO-leden, die het bondgenootschap als de enige bescherming tegen de Russische dreiging zien. NAVO-topman Jens Stoltenberg slaat dan ook alarm over de vraagtekens die China openlijk zet bij “de principes van het Europees veiligheidsbeleid, inclusief het recht van elke Europese natie haar eigen weg te kiezen”.

VREDESTICHTER

In het begin van de oorlog liet Peking doorschemeren als vredestichter te willen optreden. Maar zodra de wereld daarop aandrong, maakte die bereidwilligheid plaats voor pro-Russische ‘neutraliteit’.

Inmiddels laten Xi’s diplomaten zich zo enthousiast uit over “het nieuwe tijdperk” in de Chinees-Russische relaties, dat de hoop definitief is vervlogen dat Xi Moskou laat vallen. Een aanbod om zijn invloed op Rusland ten goede aan te wenden zou de EU als muziek in de oren klinken. Dan is het ‘partnerschap zonder limieten’ dat Xi en zijn Russische evenknie Vladimir Poetin in februari sloten nog ergens goed voor.

Zo indrukwekkend is China’s staat van dienst als vredestichter overigens niet. Denk aan Noord-Korea, dat ondanks jaren voortslepende onderhandelingen onder Chinese regie toch gewoon een kernbom kon bouwen.

Een valkuil voor de EU: Brussel wil zo graag China aan ‘de goede kant’ krijgen, dat het risico bestaat dat ze concessies doet op andere onderwerpen, in ruil voor vage Chinese beloftes over bemiddeling. Dan moet Brussel bijvoorbeeld alle appeltjes laten liggen die het nog met Peking te schillen heeft – naast die sancties zijn er pijnpunten zoals Hongkong, Taiwan, de Zuid-Chinese Zee en de mensenrechten van Oeigoeren en andere minderheden.

SPLIJTZWAM

Regeringen tegen elkaar uitspelen via bilaterale dealtjes en economische druk: daarin blinkt China uit. Jarenlang was Peking splijtzwam in Europa, door Oost-Europese landen en EU-lidstaten aan de Middellandse Zee het hof te maken in een eigen, op handel en investeringen gerichte babbelclub genaamd 17+1. Zo sloot Italië zich aan bij Xi’s economische masterplan Belt Road Initiative (BRI), terwijl Brussel nog moest beslissen of BRI wel goed was voor Europa.

Vorig jaar merkte Peking dat deze tactieken minder effectief zijn. Neem de informele Chinese boycot van EU-lidstaat Litouwen, die volgde op toenadering van Vilnius tot Taiwan. Peking beschouwt Taiwan als een afvallige provincie die onder Chinees bestuur moet komen.

Door Litouwen – samen met Europese bedrijven die Litouwse onderdelen in producten voor de Chinese markt gebruiken – op het strafbankje te zetten, dacht Peking andere landen te intimideren. Het omgekeerde gebeurde: de EU nam maatregelen tegen ‘economische pesterijen’ en Taiwanese kabinetsleden bleven welkom in Brussel.

Geconfronteerd met de onverwachte Europese eenheid tegenover Rusland zoekt Peking naar zwakke plekken in de Europese vastberadenheid. Niet alleen om individuele lidstaten te bewegen tot verzet tegen Europese initiatieven die Chinese belangen schaden, maar vooral om een wig te drijven tussen de EU en de VS.

GROEIMOTOR

Over tweespalt gesproken: China wil graag dat Brussel het Chinees-Europees investeringsverdrag (CAI) uit de ijskast haalt. Dat zou een dikke middelvinger zijn naar de Amerikaanse president Joe Biden. Het verdrag werd er vlak voor zijn aantreden begin 2021 doorheen gejaagd, waardoor Biden zich er tot zijn chagrijn net niet mee kon bemoeien. Een paar maanden later ging CAI ten onder, toen Brussel en China elkaar om de oren sloegen met sancties.

Zolang Europese politici, academici en instellingen onder Chinese sancties staan, weigert het Europees Parlement het verdrag te bespreken, maar China wil CAI reanimeren alsof er niets is gebeurd. Xi ziet zijn groeiprognoses bedreigd door de effecten van de oorlog in Oekraïne en de zware wissel die een nieuwe coronagolf op de Chinese economie trekt. Een extra economische opdonder in de vorm van onmin met de EU kan Xi nu niet gebruiken.

De EU is ook niet gebaat bij ruzie met haar grootste handelspartner. Dus lijkt economische samenwerking, zoals stabilisatie van mondiale energie- en voedselprijzen, het enige gespreksonderwerp dat niet bij voorbaat op een gevecht uitloopt. Vrijdag is het de kunst China uitzicht op stabiele economische relaties te bieden, zonder Peking met snoeiharde druk te dwingen het partnerschap met Rusland op te geven. Dat drijft Xi waarschijnlijk nog meer in Poetins armen.