Poetins ‘gevreesde gaswapen’ is niet erg effectief

De Russische president Poetin heeft gedaan wat niemand verwachtte: hij zet het gaswapen in tegen Europa. Woensdag sloot Gazprom de toevoer af naar Polen en Bulgarije, omdat deze landen weigeren af te rekenen in roebels, zoals hij onlangs had geëist.

Wegens ‘wanbetaling’ is woensdag de gaskraan naar Polen en Bulgarije dichtgegaan, en dat is een ongekende stap. De timing van president Poetin is opmerkelijk: nu het voorjaar is aangebroken, ligt de vraag naar aardgas een stuk lager, omdat gebouwen veel minder verwarmd hoeven te worden. De gasvolumes uit Rusland naar Polen en Bulgarije waren hierdoor al niet erg groot meer.

Polen staat bovendien toch al op het punt te stoppen met Russisch gas; later dit jaar wordt het land aangesloten op een nieuwe leiding uit Noorwegen en heeft het Poetins gas niet meer nodig. De gasvoorraden zijn riant gevuld, dus tot die tijd zingt Polen het wel uit. En in geval van nood kan de Yamal-leiding ook gebruikt worden om vanuit Duitsland gas naar Polen te laten stromen. Dit gebeurde begin dit jaar ook al een paar keer.

Poetins wapen is dus niet erg effectief. Ook Bulgarije zal de komende maanden beperkt hinder ondervinden van de gasban, omdat de economie van dit land veel meer op kolen draait.

De vraag is dus wat Poetin met zijn actie wil bereiken. Hij doet er vooralsnog niemand echt pijn mee. Zelfs Duitsland niet (dat ook niet in roebels wil betalen), want het gas loopt via dezelfde Yamal-leiding nog wel gewoon richting Duitsland. Andere gasverbindingen als Nordstream 1 en verbindingen door Oekraïne zijn nog in bedrijf.

Beweegredenen

“Ik vind het moeilijk te zeggen waarom Poetin dit doet”, zegt energieanalist Jilles van den Beukel van The Hague Centre for Strategic Studies. “Ik vraag me af waarom hij juist deze twee landen heeft gekozen. Mogelijk omdat ze veel doen voor Oekraïne, bijvoorbeeld met het doorsturen van wapens en brandstof.”

De Russische economie lijdt op korte termijn weinig pijn door de actie: de hogere gasprijzen die direct daarvan het gevolg zijn, maken het verlies aan volume meer dan goed, taxeert Van den Beukel. Op lange termijn is het een ander verhaal. Nooit eerder verbrak Rusland langetermijncontracten. Dat Gazprom dit nu wel doet, levert enorme reputatieschade op voor Rusland als betrouwbare energiepartner. Daarmee schaadt Poetin de economie van zijn land.

Hij lijkt opnieuw te hebben onderschat hoe vastberaden Europa is om van zijn energie af te komen. Neem Duitsland, dat twee maanden geleden nog verklaarde pas tegen het eind van het jaar zonder Russische olie te kunnen. Na een bliksembezoek aan Polen deze week, waarbij werd afgesproken dat olieaanvoer nu via de haven van Gdansk kan, verklaarde de Duitse minister van Economie Habeck dat een Russisch olie-embargo binnen enkele dagen mogelijk is.

Europa schakelt dus snel. En sinds woensdag zullen de lidstaten nog beter hun best doen om van Rusland als energieleverancier af te komen. Dat is met olie eenvoudiger dan met gas. Het enige alternatief voor de laatste energiebron is de vloeibare variant lng die per schip aangevoerd kan worden, maar daar zit Europa aan tegen de maximale capaciteit.

Naast alternatieven voor gas, begint ook de vraag inmiddels te dalen, vooral door de hoge prijzen. Momenteel is de vraag ongeveer 7 procent lager dan een jaar geleden. “Zet deze ontwikkeling voort en je kruipt naar een situatie waarin je makkelijker van de rest van het Russisch gas afkomt”, aldus Van den Beukel. “De tijd werkt tegen hem.”

Poetins dilemma

Hoewel Moskou meer verdient aan olie dan aan gas, is het een belangrijke inkomstenbron. Het overgrote deel ervan gaat naar Europa. Moskou wil weliswaar een tweede gasleiding naar Azië, maar aanleg daarvan vergt zeker vijf jaar en een besluit daarover is nog niet genomen. En zelfs dan halen de volumes het niet bij de immense hoeveelheden die naar Europa gaan. Als het Russische energiebedrijf Gazprom het gas naar heel Europa afsluit, zal de economie van het land snel slagzij maken.

Dit is Poetins dilemma. Mocht hij de gaskraan volledig dichtdraaien, dan treft hij vooral zichzelf, al zal ook de EU-economie hard geraakt worden. Ook België zal in de problemen komen, al blijft het ergste zeer uit tot de winter aanbreekt en de kachels aan gaan. Is Europa eenmaal door de komende winter, dan hebben de lidstaten in het volgend jaar voldoende alternatieven voor Poetins gas. “Over een jaar is zijn machtspositie veel kleiner. Poetin weet dat.”

Poetin moet dus besluiten wat hij nu gaat doen: het houden bij deze speldenprik, of voluit gaan? Het lijkt er voorlopig op dat hij het gevreesde gaswapen heeft ingezet, maar de loop vooral op zijn eigen voet te hebben gericht.