Poetin kan niet bij de miljarden gaseuro’s die Europa betaalt: hoe komt dat?

De miljarden euro’s die Europese bedrijven de jongste maanden hebben betaald voor Russisch gas, blijken bevroren. Het is niet duidelijk of dat een beoogd effect van de EU-sancties is. Lidstaten zijn in de war over hoe het verder moet.

Het is onduidelijk of het een bedoeld effect is van het sanctiepakket dat Rusland de euro’s niet ontvangt. Bij het afkondigen van die sancties is altijd gezegd dat die betalingen wel moesten doorgaan, omdat Europa niet kan zonder Russisch gas.

Maar uit een publicatie van de gerenommeerde economische denktank Bruegel blijkt duidelijk dat er weliswaar betaald wordt voor het gas, maar dat Rusland daar niets mee kan. Een bron bij de Europese Centrale Bank (ECB) bevestigt dit. Volgens de auteurs van Bruegel (onder wie een voormalige hoge ambtenaar van de ECB) is dat de belangrijkste reden waarom Poetin sinds eind maart eist dat Russisch gas voortaan in roebels moet worden betaald. Rusland kan via kunstgrepen de bevroren euro’s nog wel gebruiken als onderpand voor leningen, maar dat is duur en ingewikkeld.

Dat de euro’s nu niet naar de Russische staatskas vloeien, komt door doordat alle buitenlandse bezittingen van de Russische staat zijn bevroren. Gazprom kan de euro’s niet omwisselen in roebels en daarna overmaken naar Rusland, omdat ook de centrale bank van Rusland onder de sancties valt. Zodra Gazprom probeert euro’s naar Rusland of de centrale bank over te maken, stuit die betaling op een blokkade van het eurobetalingssysteem, ‘Target2’.

Het wil volgens de Nederlandse hoogleraar economie Sweder van Wijnbergen niet zeggen dat Poetin helemaal niets met de bevroren euro’s kan. “Hij kan ze als onderpand geven aan landen die niet meedoen aan de sancties, bijvoorbeeld China, maar dat is ingewikkeld en dan moet hij ook een stevige korting accepteren. Die blokkade via Target2 strooit echt zand in de raderen.”

Roebels

De bevriezing van de gaseuro’s is onderbelicht gebleven in de hoog oplopende discussie tussen EU-landen over de vraag of zij moeten instemmen met Poetins decreet dat zijn gas in roebels wordt afgerekend. Half april draaide Rusland de gaskraan dicht naar Polen en Bulgarije omdat die daar geen gehoor aan wilden geven. Hongarije en meerdere Duitse energiebedrijven stelden vorige week dat zij wel van plan zijn om aan Poetins betalingseis tegemoet te komen.

In de meeste commentaren werd Poetins decreet vooral geïnterpreteerd als een redelijk effectieve poging de EU door middel van chantage uit elkaar te spelen. Dat kan zeker ook een beweegreden zijn, erkent econoom Maria Demertzis, een van de auteurs van het Bruegel-artikel. “Maar dat Poetin de gaseuro’s niet naar Rusland kan overmaken en omzetten in roebels, geeft wel meer gewicht aan zijn dreiging om iedereen af te sluiten die niet aan zijn eis tegemoet komt.”

De Europese Commissie reageerde donderdag niet op de vraag of de gaseuro’s bewust zijn bevroren. Voorzitter Ursula von der Leyen zei vorige week dat Poetins decreet in tegenspraak is met de sancties en dat er niet in roebels mag worden afgerekend. Ze beloofde deze week meer duidelijkheid te scheppen in deze kwestie. Uiteindelijk zien de lidstaten toe op een correcte uitvoering van de sancties.