Pieter Embrechts: "In Antwerpen groeit een soort burgerparticipatie waar de politiek niet meer naast kan"

Als Pieter Embrechts door de stad fietst, bestaat de kans dat hij al zingend passeert. Uit de flarden tekst die hij onderweg op zijn smartphone inzingt, blijkt dat de stad voor hem een voortdurende bron van inspiratie is. Veel had het niet gescheeld of we hadden hem gesproken aan het Noordkasteel, de groene oase waar hij vroeger zijn theaterteksten ging instuderen. "Ik woonde toen in een lelijk appartementje op de Sint-Michielskaai, maar het uitzicht op de Schelde maakte veel goed."

Wat maakt Antwerpen zo bijzonder?
"Ik ben hier geboren, heb hier school gelopen en heb hier altijd graag gewoond, maar het is pas door afstand te nemen dat ik bepaalde aspecten scherper heb leren zien. Als ik een tijdje in het buitenland werk en terugkom, overvalt me telkens weer de culturele rijkdom en creatieve vrijheid die je hier ziet. Misschien is die vrijheid en koppigheid ook wel gewoon iets Belgisch. Ik hou van de vrijheid die mensen zich hier toestaan."

Dat je hart klopt voor Borgerhout bleek recent nog uit A Street Concert, jouw muzikale documentaire over mensen van over de hele wereld die je kan tegenkomen op de Turnhoutsebaan. Is je liefde voor Borgerhout altijd zo groot geweest?
"Niet echt. Toen ik als kleine jongen mijn grootouders in Borgerhout kwam bezoeken en de Plantin en Moretuslei zag, dacht ik: wat een gruwelijk lelijke straat is me dat. Dat mensen hier uit vrije wil komen wonen... En kijk, nu woon ik hier zelf. Wat mij in Borgerhout fascineert is de explosie van cultuur en de vele culturele verschillen. Het is een bruisende buurt waar veel boeiende dingen gebeuren, van dans en theater over mode en voeding tot schilderkunst, architectuur en burgerinitiatieven. Er leeft hier veel omdat er ruimte is om te groeien en omdat er hier ook nog veel beter kan. Het is geen rijke of chique buurt, dus vind je veel creatieve zielen."

Kom je nooit met de schaduwkant van Borgerhout in aanraking?
"Natuurlijk wel. Ik zie quasi elke dag dat er voor mijn deur drugs verhandeld wordt. Hier gebeuren soms gruwelijke dingen. Een paar jaar geleden werd bij mij op het plein de pink van een jong meisje afgeknipt, een afrekening in het drugsmilieu. En vorig jaar werd een man neergestoken bij mij om de hoek. Het was ook hier in de buurt dat een paar jaar geleden een heftige betoging van Sharia for Belgium net op tijd werd afgeblokt door de politie. Ook dat is mijn buurt. Maar dat neemt niet weg dat hier veel goeie en coole dingen gebeuren die een positieve drive geven. Je voelt dat hier een soort gezonde rebellie in de lucht hangt. Toen de Schepen voor Mobiliteit zei dat we met onze fiets moesten wegblijven van de Turnhoutsebaan omdat dat een invalsweg voor verkeer is, stond er diezelfde dag meer dan 1.000 man met hun fietsbel te rinkelen. Dat vind ik de max. We laten hier niet met onze voeten rammelen, dat is duidelijk."

Gasten met chique wagens

Wat dat betreft zijn het hoogdagen voor jou nu een gedeeltelijke overkapping van de ring er zit aan te komen.
"Het traject dat het Oosterweelverhaal heeft afgelegd, is behoorlijk straf. Hoedje af voor de inzet van de actiecomités. Het compromis bewijst dat hier een soort burgerparticipatie groeit waar de politiek niet meer naast kan. Het uiteindelijke plan heb ik nog niet tot in detail bestudeerd, maar ik weet dat Manu Claeys en Peter Vermeulen niet voor een half compromis gaan. En natuurlijk kan je vragen stellen over betaalbaarheid - een tolsysteem van twee euro per rit zou voor mij als buurtbewoner wel heel snel aantikken - maar de stadsontwikkeling gaat erop vooruit. (buigt zich naar de dictafoon) Ik hoop dat ze hard genoeg zullen inzetten op groen en waterpartijen. Antwerpen zou toch zoals de Gentse Blaarmeersen een watersportbaan moeten hebben? Hoe goed zou dat niet zijn?"

Je collega Ronny Mosuse zei ons vorig jaar dat programma's als Molenbeek of Een kwestie van geluk te laat komen, dat je racisme daarmee niet uitgeroeid krijgt. Kan je hem volgen?
"Absoluut, hoewel ik wel van mening ben dat alle initiatieven die verbinden een goeie zaak zijn. Borgerhout telt veel actie- en buurtcomités, maar ik ben ook niet blind voor de geschillen en fricties. Wij denken bij verbitterde en verzuurde mensen meteen aan bange, blanke mensen, maar er zijn ook verzuurde mensen van Turkse, Marokkaanse of Congolese origine, misschien wel meer. Zo vertelde de zaakvoerder van het Marrokaanse kapsalon Ebony dat hij veel jongeren ziet ontsporen omdat ze opkijken naar gasten met chique wagens die criminele handeltjes opzetten. Maar er zijn ook jongeren die als ze een diploma op zak hebben omwille van hun achternaam niet eens uitgenodigd worden voor een sollicitatiegesprek. Dan treedt na een tijdje verzuring in, logisch ook. In café De Griffier, waar het cliënteel toch eerder het rechtse gedachtegoed genegen is, sprak ik met oudere buurtbewoners die de multiculturele toestroom niet appreciëren en heimwee hebben naar een tijd waarin iedereen dezelfde taal sprak. Slecht van inborst zijn die mensen zeker niet, die zijn bang dat hun eigenheid en cultuur verloren zal gaan. Voor alle partijen geldt dat je het gesprek moet durven aangaan en je angsten overboord moet gooien."

Elk jaar stel je jezelf een artistiek doel. Is dat om te vermijden dat je te vaak gevraagd wordt voor andermans projecten?
"Ik word vaak gevraagd voor mooie projecten, maar door er op in te gaan zet ik mezelf ook vast. Daar moet ik soms het evenwicht in zoeken. Ik geloof heel erg dat je voor dingen moet gaan waar je in gelooft."

Heb je daarom ook je eigen label Rookoo Records opgericht?
"Toen mijn album Onderwoud klaar was, toonden verschillende grote platenmaatschappijnen interesse. Maar waarom zou ik een deal sluiten met een grote firma om vervolgens een deel van mijn werk af te staan waar zij niets mee te maken hebben gehad? Het enige wat nog moest gebeuren, was het drukken van mijn artwork, het persen van de plaat en het zoeken van een distributeur. Dat kan ik ook zelf organiseren. Daarnaast brengt een eigen label ook andere mogelijkheden met zich mee. Zo leerde ik in een workshop songschrijven een meisje kennen dat mij omverblies met haar stem en sterke songs. Samen zijn we nu aan een nummer aan het knutselen. Als we dat droppen, gaat dat wat geven, daar ben ik zeker van. Dàt is vrijheid, maar de investering moet je wel zelf doen. Daarom is het een voortdurende afweging naar wat het waard is en wat niet."

Wonen in Ikea

Je engagement lijkt alleen maar toe te nemen, jij en je vriendin zijn sinds anderhalf jaar peter en meter van een Somalische vluchteling.
"Klopt, een mooie ervaring die ik iedereen kan aanraden. Ik kan je verzekeren: een vluchteling mee aan tafel hebben en zijn verhaal leren kennen plaatst je eigen luxeleven in een heel ander perspectief. Ise Ahmed Duale is 18 en is een echte speelvogel maar tegelijk ook een hele verstandige gast met veel inzicht. Ik vreesde dat ik als drukbezette mens niet genoeg tijd zou hebben om er voor hem te zijn, maar dat valt goed mee: bijna elke week komt hij bij ons eten, hij is erbij op verjaardags- en familiefeestjes. We gaan samen ook naar theatervoorstellingen, intussen spreekt hij zo goed Nederlands dat hij alles begrijpt en er veel plezier aan beleeft. Toen we naar IKEA gingen, vroeg hij: wonen er mensen in al die salons? Al die ervaringen hebben een grote impact op zijn leven, maar ook op dat van ons. Toen hij niet zeker wist of hij hier ging kunnen blijven geraakte hij gedemotiveerd. Begrijpelijk. Waarom dan elke dag naar school gaan? Die onzekerheid samen met het niet weten of zijn familie nog leefde waren slopend. Toch hebben we hem toen op het hart gedrukt dat hij naar school zou blijven gaan. Mijn vriendin gaat naar de oudercontacten. Intussen zet hij zich met zijn vrienden in om andere vluchtelingen wegwijs te maken. Een buddysysteem voor élke vluchteling, dat is echt de manier. Ik geloof erg in die verbinding."

Droom je er ook van een eigen kind op te voeden?
"We denken daar absoluut over na, ja. Een eigen kind zien opgroeien is nog iets heel anders, het maakt de tijd op een totaal andere manier nog tastbaarder. Dat zie ik in onze tuin, waar het 's zomers wemelt van de kinderen. Een paar jaar geleden stonden de kinderen van de buren nog op onze trampoline te springen, terwijl de oudste dochter nu gaat fuiven en er stiekem sprake is van een eerste vriendje. Wauw, denk ik dan, dat gaat hier nogal vooruit!"
Pieter Embrechts staat op 18 mei met Onderwoud in De Casino, Sint-Niklaas.