Peter Vandermeersch over de verkiezingen in het Verenigd Koninkrijk: ‘Een eengemaakt Ierland is nog niet voor vandaag, maar komt wel dichterbij’

Krijgt Noord-Ierland voor het eerst een katholieke premier? Die vraag brandt op ieders lippen na een sterke opmars van de nationalistische partij. Ierland-kenner Peter Vandermeersch ziet hoe koopkracht niet alleen hét thema werd van de verkiezingen in Noord-Ierland, maar ook bij de lokale verkiezingen in Groot-Brittannië. ‘Het zal niet de laatste keer zijn dat de mensen op basis daarvan beslissen: ander en beter.’

Schotland, Wales, Engeland en Noord-Ierland: in heel het Verenigd Koninkrijk vonden van donderdag tot vrijdag verkiezingen plaats. Toch werd vooral met veel aandacht gekeken naar de verkiezingen in Noord-Ierland. Daar leek bij het ter perse gaan van de krant het nationalistische Sinn Féin - ooit de politieke tak van het Iers Republikeins Leger (IRA) - op weg om voor het eerst de grootste partij te worden. Dat is volgens Peter Vandermeersch, de voormalige hoofdredacteur van De Standaard en NRC Handelsblad die nu de Ierse tak van Mediahuis leidt, vooral van symbolisch belang.

“Eigenlijk is het alleen maar symbolisch. De Goede Vrijdagakkoorden (die in 1998 gesloten zijn om vrede te brengen na de periode van gewelddadige Troubles, JL) bepalen dat de vicepremier en de premier exact dezelfde bevoegdheden hebben. Maar het is natuurlijk van groot historisch belang als Sinn Féin een katholieke premier zou leveren in een land dat historisch protestants is. Sinn Féin heeft ook als belangrijkste doelstelling om Noord-Ierland af te schaffen en wil naar een eengemaakt Ierland. Voor protestantse Noord-Ieren is dat natuurlijk ondenkbaar. Dat is alsof de premier van de Vlaamse regering zou zeggen dat alle bevoegdheden weer naar België moeten.”

Hoe komt het dat Sinn Féin erop vooruitging?

“Ze waren natuurlijk altijd al de tweede partij. Maar tot voor kort werd Sinn Féin altijd als de radicalere van de katholieke partijen gezien, ook vanwege die link met de IRA. Maar onder partijleider Michelle O’Neill zijn ze meer naar het midden opgeschoven. In de verkiezingscampagne sprak Sinn Féin amper over een referendum over een eengemaakt Ierland, maar wel over de thema’s die iedereen bezighoudt: de energieprijzen, huisvesting en de gezondheidszorg. Zo zijn er erin geslaagd om zowel gematigde als radicale katholieken mee te krijgen. En ze hebben natuurlijk de demografie mee, want katholieken hebben meer kinderen.”

Het unionistische Democratic Unionist Party (DUP), dat tot nu toe de grootste partij was, moet wellicht zetels inleveren. Zij hebben vooral campagne gevoerd tegen het Noord-Ierse protocol, een onderdeel van de brexitakkoorden waardoor er nu extra controles en heffingen zijn op producten die van Groot-Brittannië naar Noord-Ierland komen. Leeft dat thema dan toch niet zo sterk onder de Noord-Ieren als de DUP dacht?

“Het is een thema dat zeker leeft bij unionisten, die vinden dat Noord-Ierland bij het VK hoort. De DUP heeft daarvoor zelfs in februari de regering laten vallen. Door dat protocol vinden in Noord-Ierland extra controles plaats door EU-ambtenaren en moeten ze voor sommige producten meer betalen dan hun landgenoten, hoewel ze tegen de brexit stemden. Daardoor voelen de unionisten zich meer en meer tweederangsburgers. Maar dat thema leeft blijkbaar minder bij de rest, want bijvoorbeeld katholieken kijken vooral richting Ierland. Bovendien lijken de stemmen van de protestanten vooral verdeeld te zijn onder de drie protestantse partijen, terwijl de DUP er vroeger bovenuit stak.”

Zou er met Sinn Féin als grootste partij ook snel een regering komen?

“Dat is de vraag inderdaad. De DUP heeft zich nog niet uitgesproken over of ze in de regering zouden stappen onder een katholieke premier van Sinn Féin. Als ze dat niet doen, dreigt een politieke impasse. En het slachtoffer daarvan is natuurlijk vooral de gewone Noord-Ier, die langer moet wachten op een oplossing voor de oververhitte huizenmarkt en de wachtlijsten in de gezondheidszorg.”

Hoe wordt er in Ierland naar deze verkiezingen gekeken? Want ook daar is Sinn Féin aan een opmars bezig.

“Bij de vorige parlementsverkiezingen werd Sinn Féin zelfs de grootste partij. Ze hebben alleen de blunder gemaakt om niet voldoende kandidaten op te geven, want elke kandidaat die zich verkiesbaar stelde werd toen verkozen. Er is dus zeker een kans dat Sinn Féin bij de verkiezingen in 2025 de grootste wordt en misschien voor het eerst de premier levert. Dan krijg je een boeiende situatie, want dan heb je zowel in Ierland als Noord-Ierland een partij aan de macht die voor een eengemaakt Ierland is. Dan wordt de kans op een referendum natuurlijk groter. Een eengemaakt Ierland is dus nog niet voor vandaag, maar het komt mogelijk wel dichterbij.”

In Groot-Brittannië waren er lokale verkiezingen, waar de tory’s van premier Boris Johnson verliezen leden. Wordt hij afgestraft voor het overtreden van de eigen coronaregels, inmiddels bekend als ‘partygate’?

“Het zijn natuurlijk lokale verkiezingen, maar evengoed de eerste verkiezingen sinds Johnson premier is. Dan is dit toch een populariteitspoll, en die ziet er niet al te positief uit. Als je in Londen komt, hoor je inderdaad dat veel mensen zich bedrogen en belogen voelen door Johnson. Maar daarnaast spelen dezelfde thema’s die in heel Europa spelen: de economische stagflatie, de energieprijzen. Om het met de woorden van Bill Clinton te zeggen: ‘It’s the economy, stupid!’ Het zijn een van de eerste verkiezingen die we zien sinds de inflatie toeneemt, dus in die zijn zijn ze zeker interessant om te volgen. Het zal niet de laatste keer zijn dat de mensen op basis daarvan beslissen: ander en beter.”