Peter Vandenbempt over de WK-finale: ‘Voor dit toernooi gunde ik Messi de titel. Nu blijkt hij toch een venijnig ventje’

Zondag spelen Frankrijk en Argentinië de finale van het WK voetbal. Een van de aanwezigen in het stadion van Doha zal Peter Vandenbempt (55) zijn. ‘Een overwinning voor ‘het voetbal’ was het niet. Zelfs de finalisten hebben hier maar zelden indruk gemaakt.’

Drieënveertig jaar geleden had de Britse band Buggles een hit met ‘Video Killed the Radio Star’. Twee jaar later, op 1 augustus 1981, was de clip van dat nummer de allereerste muziekvideo die getoond werd op de nieuwe muziekzender MTV. ‘Pictures came and broke your heart’, klinkt het in de nostalgische tekst.

Maar kijk eens, zoveel jaren later is de radio nog altijd springlevend. Meer nog, morgen zal een radio star op televisie te horen zijn tijdens de wereldbekerfinale, al zal Peter Vandenbempt de laatste zijn om voor zichzelf de term ‘ster’ te gebruiken.

U hebt nu zes WK’s ter plekke beleefd. Waar plaatst u dit toernooi?

“Elk WK heeft zijn eigen verhaal en zijn eigen vedetten, maar ik zie het elke keer als een totaalpakket. Na een wereldbeker ben ik oprecht geëmotioneerd door alles wat ik heb meegemaakt. Niet alleen voetbal, ook contact met mensen, de stadions, de totale beleving. Op dat vlak was dit een klinisch en zielloos wereldkampioenschap.

“Na de WK’s in Zuid-Afrika en Brazilië heb ik beseft dat er qua beleving nooit nog iets boven die twee toernooien zal gaan. Dat blijft zo. Vanaf de kwartfinales had ik daar een beetje vrije tijd om mythische plekken te bezoeken, zoals Robbeneiland, voor de kust bij Kaapstad, en Cristo Redentor in Rio de Janeiro. Die heb je hier niet. Vorige zondag heb ik de hop-on-hop-offbus genomen om een idee te krijgen van hoe Doha eruitziet, maar die ervaring valt natuurlijk niet te vergelijken met een bezoek aan écht historische plaatsen.

“Zelfs Rusland was een betere ervaring dan dit. Daar heb ik op een vrije dag met de fiets Moskou verkend. Ik heb er ook de prachtige steden Kaliningrad en Kazan ontdekt, waar ik anders nooit zou zijn toegekomen.

“Over het WK in Zuid-Afrika viel ook veel negatiefs te zeggen. Daar hebben ze mensen uit hun huizen in de townships verdreven of er hoge muren naast gebouwd, om hen aan het oog van de wereld te onttrekken. Maar zelfs de Afrikanen die helemaal niets bezaten, leefden mee met het voetbal. Het ontroerde mij dat die mensen per se wilden aantonen dat ze in staat waren om zo’n groot evenement te organiseren.

“De Braziliaanse fans stonden in 2014 tijdens de penaltyreeks tegen Chili in de achtste finale doodsangsten uit, anders kan ik het niet omschrijven. Niet normaal. De dag na de pandoering in de halve finale tegen Duitsland, 1-7, kon je de ontreddering op de gezichten van de inwoners van Belo Horizonte aflezen. Dat soort emoties had je nu niet. Als je mij dus vraagt een klassement van mijn zes WK’s op te stellen, zet ik Qatar helemaal onderaan.”

Was het een voordeel dat alle stadions zich in en om één stad bevonden, waardoor u niet voortdurend uw koffers moest pakken om naar een volgende speelstad af te reizen?

“Praktischer, noem ik dat. Het was heel fijn dat je elke dag samenzat met collega’s, van wie er een aantal intussen vrienden zijn geworden. Zolang de Belgen erbij waren tenminste, want na de uitschakeling vlogen de meesten terug naar huis. Op andere toernooien ben je bijna de hele tijd op jezelf aangewezen. Dat maakte het hier plezanter om te werken.

“Als je dat vergelijkt met het hectische EK van vorig jaar... Ik vraag me nog altijd af hoe we dat voor elkaar hebben gekregen. Voortdurend covidtests, in het ene land mocht die maximaal 48 uur oud zijn, in het andere 24 uur: hallucinant. Toch heeft dat rondreizen ook wel iets: je verandert van lucht, je belandt in een andere omgeving, je kunt een uurtje rondwandelen in een stad waar je nog nooit bent geweest.

“Ik heb hier een perfecte kamer met een mooi uitzicht, waar ik het grootste deel van mijn tijd heb doorgebracht, zeker die eerste week, toen er vier wedstrijden per dag waren. Ik kon, als ik dat had gewild, veel wedstrijden in het stadion gaan kijken, niet alleen die waar ik zelf commentaar bij moest geven. De realiteit was dat ik op mijn kamer bleef, elke dag vroeg opstond, de WK-bijdragen van alle mogelijke binnen- en buitenlandse kranten las en tegen 13 uur plaatselijke tijd klaar zat om de eerste wedstrijd op tv te volgen. Vier per dag, acht dagen lang, daar word je simpel van. Ongelooflijk vermoeiend ritme. Een soort kluizenaarsbestaan. Tussen twee wedstrijden door gingen we in een restaurant in de buurt snel iets eten.”

Kon u vrij gaan en staan waar u wilde?

“Ik ben in niets beperkt geweest. Heel veel politie op straat, dat wel, en overal dranghekken, meer nadars dan mensen in Doha. Ik had ook het gevoel dat ik 24 uur op 24 gefilmd werd. Overal hangen camera’s. Vaak wordt je identiteitskaart gescand. Ze weten haast zeker waar je de hele tijd bent. Maar bon, ik was sowieso al niet van plan om criminele feiten te plegen, dus voor mij geen probleem.”

Uw voorganger Jan Wauters maakte in 1978 reportages over de duistere kanten van het militaire bewind in Argentinië. Is het nooit een optie geweest om in zijn voetsporen te treden in Qatar, een land waar migranten worden uitgebuit, vrouwen een tweederangsrol spelen en gays worden vervolgd?

“Gesteld dat ik het al had wíllen doen, dan zou ik er de tijd niet voor hebben gehad. De VRT heeft mij gestuurd om wedstrijden te verslaan, niet om op zoek te gaan naar verhalen. Ik weet dat Rudi Vranckx verwoede pogingen heeft ondernomen om reportages te komen draaien, maar hij raakte gewoon niet binnen. Je mag 1978 ook niet vergelijken met 2022: Jan Wauters had tussen de commentaaropdrachten door wellicht de tijd om door Buenos Aires te zwerven en er stukken over te schrijven. Het aantal ploegen en wedstrijden is intussen verdubbeld.

“Ik weet niet of ik in die vier weken dat ik hier ben al echte Qatari heb ontmoet. Op straat lopen heel veel buitenlandse vrijwilligers rond. Het personeel in hotels en restaurants bestaat volledig uit migranten. Als ik iemand ontmoet, vraag ik altijd waar hij of zij vandaan komt. Qatar is daar nog niet bij geweest.”

Had u steviger statements over de mensenrechtenkwesties ­verwacht van de deelnemende ­landen?

“Vooraf had ik wel gehoopt dat dit zou gebeuren. Het enige waarmee je de emir en Gianni Infantino (FIFA-baas, red.) had kunnen raken, was met een provocerend statement op het veld, waardoor ze voor de ogen van de hele wereld in hun hemd zouden zijn gezet. Dat zat er echter niet in. Nadat de FIFA een aantal Europese landen had verboden om hun aanvoerder met een regenboogarmband te laten spelen, heb ik heel veel onzin gelezen, terwijl het niet eens duidelijk was of het bij een gele kaart zou blijven mochten ze dat gedaan hebben.

“Het cynische van de zaak was juist dat de FIFA in het midden had gelaten wat de sancties precies zouden zijn. Ik begrijp dat die landen hun sportieve toekomst niet op het spel wilden zetten. Dan kun je je natuurlijk afvragen of dát belangrijker is dan het lot van de lgbtq+-gemeenschap in Qatar, maar het is helaas ook niet zo dat zo’n gebaar meteen het einde van die vreselijke discriminatie had betekend. Ik val in herhaling, maar de grote fout is twaalf jaar geleden gemaakt en had nog makkelijk gecorrigeerd kunnen worden.

“Als ik zie hoe het WK hier en in de rest van de Arabische wereld wordt beleefd, en ook in Zuid-Amerika, kan ik alleen maar vaststellen dat het internationale voetbal een machtsverschuiving doormaakt van Europa naar de rest van de wereld. Ik sluit niet uit dat mijnheer Infantino over een jaar of acht hier wat verderop neerstrijkt met zijn circus, want die uiteraard volkomen terechte zorgen over lgbtq+-mensen in Qatar zijn vooral Europese bedenkingen. De Arabische wereld of Zuid-Amerika maakt zich daar niet druk over, de FIFA evenmin.”

Kunnen we van dit WK iets leren op organisatorisch vlak? Ik heb bijvoorbeeld geen enkele vuurpijl op een voetbalveld zien landen.

“Ik weet dat het not done is om positieve kritiek te hebben op deze WK-organisatie, wegens de verschrikkelijk hoge menselijke tol die ze heeft geëist, maar ik kan alleen maar beamen dat de organisatie perfect was.

“Dit toernooi is ook het beste bewijs dat je helemaal geen Bengaals vuur nodig hebt om sfeer te maken, zoals ze ons in België nog altijd willen wijsmaken. Ik word er moedeloos van, van die mannen met hun bivakmutsen en hun vuurpijlen, dat hooliganisme in onze stadions, die compartimentering, de grote machtsontplooiing van de politie, de brave huisvaders die de combiregeling moeten volgen om hun favoriete club aan het werk te kunnen zien (om naar een uitwedstrijd te kunnen gaan, moeten fans tickets kopen bij officiële supportersclubs en de verplaatsing van en naar het stadion verplicht met de bus meemaken, red.).

“Hier zat ik op weg naar Argentinië-Mexico op de metro tussen de Argentijnse en Mexicaanse supporters. Ze zaten elkaar een halfuur lang te jennen met allerlei liederen waarvan ik van sommige de tekst begreep, maar daarna lachten ze erom. Ze stapten samen van het metrostation naar dat reusachtige Lusailstadion, waar ze door elkaar zaten. Geen rellen te bespeuren. Voetbal was hier één grote verbroedering. En dat is eigenlijk altijd zo op een WK. Er was alleen een incident met Marokkaanse fans, maar dat had te maken met het gerucht dat er gratis tickets zouden worden uitgedeeld.”

Wat mij op sportief vlak opviel: de kleinere landen durven veel hoger ingeschatte tegenstanders onder druk te zetten. Op vorige toernooien trokken die zich nog met elf terug voor het eigen strafschopgebied.

“Je zag de twee fenomenen. Landen die hoog op het veld druk zetten, die inventiever zijn geworden, meer lef toonden. Maar er waren ook landen die heel gesloten en verdedigend speelden, zoals Marokko. De tijd dat een Europees land een deelnemer uit Afrika of Azië eventjes opzijzette, is voorbij. Voetbal heeft zich op andere continenten ontwikkeld, waardoor een soort zelfbewustzijn werd gecreëerd. Verheugend om vast te stellen.

“Als voetballiefhebber vind ik het jammer dat de landen die wilden aanvallen – Brazilië, Spanje, Portugal, Duitsland – er zo snel uit lagen. Dat kun je bezwaarlijk een overwinning voor ‘het voetbal’ noemen. Alle landen die onbevangen speelden, waren na de kwartfinales of vroeger al naar huis. Maar je kunt er niet omheen dat Marokko een geweldig verhaal heeft geschreven in Qatar.”

Na de kwartfinales ergerde u zich aan de scheidsrechters in Nederland-Argentinië en Frankrijk-Engeland. Er zijn inderdaad veel minder rode kaarten gevallen dan op vorige WK’s.

“In de Belgische competitie wordt er vaak te snel een rode kaart getrokken, maar de laksheid op dit toernooi was wat mij betreft onaanvaardbaar. Wat hier allemaal passeerde... Het is duidelijk dat het een richtlijn van de FIFA was om zo weinig mogelijk kaarten te trekken, zodat de topspelers zo veel mogelijk wedstrijden konden spelen. Het meest stuitende vond ik dat Lionel Messi in de kwartfinale geen gele kaart kreeg voor opzichtig handspel. En Neymar zou in België rood hebben gekregen voor natrappen in de wedstrijd tegen Kroatië. Dat is klassenjustitie!

“Dit toont natuurlijk de onaantastbaarheid van de FIFA aan: dit is hún grote show. Messi geschorst voor de halve finale? Dat behoort niet tot het draaiboek, no way. Wat de Engelsen overkwam tegen Frankrijk (aan de eerste Franse goal ging een overtreding van een Franse verdediger vooraf, en Engeland had al in de eerste helft een strafschop verdiend, red.), vond ik beneden alle peil. Wraakroepend. Voor een huidschilfer buitenspel werden doelpunten afgekeurd, maar een duidelijke overtreding werd niet gecorrigeerd. Ik vermoed dat de VAR ook een richtlijn heeft gehad: kom niet te vaak tussen.”

Opvallend: de ‘heilige’ Lionel Messi viel tijdens Nederland-Argentinië van zijn voetstuk.

“Ik gunde Messi vóór dit toernooi zijn finale hoogtepunt: de wereldtitel. Nu vraag ik me af of Cristiano Ronaldo al die tijd niet de meest oprechte van de twee is geweest. Misschien is Messi wel de hypocriet en Ronaldo, in al zijn egocentrisme en narcisme, de eerlijke.

“Ronaldo hebben we door zijn hele carrière gezien zoals hij is: iemand die het licht van de schijnwerpers alleen op zichzelf gericht wil zien. Messi was zogezegd de brave schooljongen. Tja. Tata Martino, de bondscoach van Mexico op dit WK, heeft hem daar in de tijd dat hij trainer was van FC Barcelona over aangesproken. ‘Kijk, Lionel, we weten allebei dat als jij morgen naar de voorzitter belt, ik overmorgen buiten lig, maar je hoeft dat er niet elke dag in te wrijven.’ In de schaduw is Lionel Messi blijkbaar toch een meester-manipulator, een venijnig ventje.

“De foto van de Argentijnse spelers die na de beslissende strafschop tegen Nederland eerst hun tegenstanders nog even gingen jennen voor ze naar hun doelman en de laatste penaltynemer liepen om te gaan vieren, was voor mij iconisch tragisch. Groot zijn in het verlies is niet makkelijk, maar groot zijn in de overwinning blijkbaar ook niet. Lager kun je als sportman niet vallen. Verbijsterend vond ik dat.”

We moeten het toch ook even over de Rode Duivels hebben. In een vroeger interview met u las ik: ‘Als ik het me allemaal zou aantrekken, zat ik al lang in een instelling.’ Dat lijkt me de geschikte attitude om dit debacle te kunnen verwerken.

“De dag van de uitschakeling van de Belgen werden in het bedrijf waar ik werk zo’n vijftig mensen op straat gezet. Aan die mensen heb ik moeten denken, niet aan de Rode Duivels. Ik kende de meeste van die collega’s niet persoonlijk, maar ik probeerde mij voor te stellen hoe het eraan toe is gegaan in de gangen van de VRT. ‘Krijg ik een vergaderverzoek of niet?’ Daar draaide het voor vele medewerkers die ochtend om. Dan is de, overigens volkomen terechte, uitschakeling van België een fait divers.

“Pas op, op het moment zelf leef ik enorm mee met de wedstrijden van België. Je blijft Belg, je wilt dat de Belgen het goed doen, maar het eventuele welslagen van de Belgische nationale ploeg is niet bepalend voor mijn beleving van het toernooi. Ik heb er tien jaar achteraan gehuppeld toen ze nummer 70 in de wereld waren, dan kun je veel relativeren.

“Natuurlijk was dit een mega-gemiste kans. Men probeert ons nu wijs te maken dat het toch niet zo simpel was in die poule, maar je moet je, als Belgische international, toch vooral voor het hoofd slaan dat twee landen met veel minder kwaliteit de halve finales hebben bereikt en jij niet. Dat maakt de blamage alleen maar groter.

“Het EK was al een halve afgang, dit was een hele. Met opgeheven hoofd, hoor ik dan zeggen. Neen, met de kop in de grond, zo zijn ze eruit gegaan. Die vijfentwintig goede minuten tegen Kroatië vertekenen de realiteit dat ze al na twee wedstrijden uitgeschakeld hadden kunnen zijn.”

Quo vadis, Rode Duivels? Er moet een nieuwe bondscoach worden aangesteld én een nieuwe technisch directeur. Voor die laatste functie wordt Michel Preud’homme getipt. Goed idee?

“Ik kan Michel Preud’homme alleen maar afraden om bondscoach te worden. Nog vóór zijn eerste persconferentie zou zijn aanstelling al gecontesteerd zijn. Technisch directeur is iets anders. Dat zie ik wel zitten, iemand die dat bondsgebouw, waar ze elkaar allemaal toch zo graag zien, eens op stelten zet. Want ook al lopen er daar heel wat bekwame medewerkers rond, er ligt veel werk op de plank.

“We zitten in een soort overgangsfase, misschien haken er na Eden Hazard nog wel meer Rode Duivels af. Er moet heropgebouwd worden, je moet deze jongens toch ook eens op hun plichten wijzen, er moet komaf gemaakt worden met de gemoedelijkheid en het klimaat waarin men probeert ‘onze jongens’ altijd tevreden te stellen. Op dit WK waren de Belgen zo ongeveer de minst bereikbare aan de andere kant van het land. Daar zou Preud’homme zeker de geschikte figuur voor zijn. Maar zou hij aanvaard worden?

“Al de namen die nu worden genoemd – Wouter Vrancken, Philippe Clement, Hein Vanhaezebrouck, Vincent Kompany – zijn trainers die met andere dingen bezig zijn. Ik heb begrepen dat men zeker geen trainer wil weghalen bij zijn Belgische club; dat lijkt me een goed idee. Wat mij betreft mag de technisch directeur een Belg worden en de bondscoach een gereputeerde buitenlander. Hoe tragisch is het trouwens dat de Belgische voetbalbond bij de keuze van een bondscoach hulp van buitenaf moet zoeken?”

U geeft al twaalf jaar voetbalcommentaar op verschillende tv-zenders, en toch wordt u nog altijd gepercipieerd als ‘radiostem’. Een radioman die op tv de finale van de wereldbeker becommentarieert, is dat ook voor u nog opmerkelijk?

“De realiteit is dat ik de laatste drie, vier jaar meer wedstrijden voor tv gedaan heb dan voor de radio. Al blijft radio mijn eerste liefde: dat medium sluit beter aan bij mijn temperament. De eerste halve finale heb ik op tv becommentarieerd, de tweede op de radio. Met evenveel plezier. De tussenschotten zijn weggevallen.

“Voor mijn eerste WK als tv-commentator, in 2010, heb ik vooraf een wedstrijd of drie droog becommentarieerd: ze werden opgenomen maar niet uitgezonden. Ik heb die samen met mijn goede vriend Wilfried Mostinckx, zelf een uitstekende voetbalcommentator, geanalyseerd en hij heeft me gezegd waar ik op moest letten. Het verschil is groot, het zijn twee verschillende vakken. Je hoeft op tv niet te beschrijven waar de bal is en wat ermee gebeurt, je moet niet de aandacht proberen vast te houden van de luisteraar.”

Beschouwt u dit, op uw 55ste, als een hoogtepunt in uw carrière?

“Ik kan begrijpen dat mensen dit zo zien, maar in mijn geest is het niet zo. Ik ben even gemotiveerd om commentaar te geven op de radio, voor een veel kleiner publiek, als op tv. Soms wezen mensen mij erop dat ik bij de radio slechts voor pakweg tachtigduizend luisteraars werk, maar dat is een volle wei in Werchter. Daar komen de grootste wereldsterren optreden, dus waarom zou ik het dan te min vinden om voor evenveel mensen voetbalcommentaar te geven? Mijn voorbereiding is telkens dezelfde, met veel kleurtjes en knip- en plakwerk – de leraar in mij wellicht.

“Dit is mijn vijfde WK-finale, de vorige vier waren stuk voor stuk hoogtepunten in mijn carrière. Er gaat niets boven een WK-finale becommentariëren. En al zeker niet zoals in 2014 in het mythische Maracanastadion, waar ik vanuit mijn commentaarpositie uitkeek op Cristo Redentor.”

Uw dochter geeft soms woordjes door die u dan terloops laat vallen. Tijdens België-Canada was dat bijvoorbeeld ‘kerstslinger’. Zo hoorden we opeens: ‘De Belgen kunnen nog niet de eerste kerstslinger in de boom hangen’ op tv. Hebt u het woord voor de finale al ontvangen?

(lacht) “Ik heb al spijt dat ik me dat op MNM heb laten ontglippen, want sindsdien krijg ik net iets te veel suggesties. Ik heb het maar even on hold gezet, tijdens de finale zal ik het niet doen.

“Het was overigens niet alleen mijn dochter die me woordjes bezorgt en ik ben ook niet de enige die dat doet. Een collega heeft mij op het slecht pad gebracht.” (lacht)

Normaal is een WK de apotheose van een voetbalseizoen, nu valt het ermiddenin. Straks moet u gewoon weer commentaar geven bij het Belgisch voetbal. Wordt dat niet confronterend?

“Dat zal lastig worden, ik geef dat toe. Maar zodra de competitie terug aan de gang is, zal het wel loslopen.

“Je kunt het een beetje vergelijken met de spelers die hier actief waren. Ook voor hen is zo’n WK het absolute summum. Daarvoor laden ze zich op, achteraf volgt dan de grote decompressie. Nu moeten ze snel weer aan de slag. Je zult maar clubleider zijn en bang moeten afwachten wanneer je internationals opnieuw op niveau zullen presteren. Neem Neymar: die heeft er alles aan gedaan om top te zijn op het WK. Hij was beter dan ooit bij PSG, heeft nooit in zijn carrière zoveel gelopen, was nooit fitter, en dan die teleurstelling... Ik vraag me af hoe hij en andere sterspelers daar de komende maanden mee zullen omgaan.”

Hoelang ziet u uzelf dit nog doen?

“Ik kan dat niet voorspellen. Toevallig moest ik deze zomer voor mijn vader iets opzoeken op mypension.be, zo heb ik die site ook eens ontdekt. (lacht) Toen zag ik opeens mijn eigen pensioendatum opduiken: 1 april 2034. Dat is morgen nog niet, maar ook geen eeuwigheid meer.

“Ik zeg al een jaar of zeven, acht dat ik dit tempo niet volhoud. Dat zegt ook iedereen rond mij. Mijn lichaam zal op een bepaald moment wel zeggen dat ik moet minderen. Stress. Lange dagen. Veel weg van huis. Drie journalisten zijn hier de voorbije weken overleden, onder wie de Amerikaan Grant Wahl, die stierf op de perstribune tijdens Nederland-Argentinië. Mijn fijne Franstalige collega Eba is er maar net aan ontsnapt en ligt nog altijd in het ziekenhuis in Doha. Dat is zeer confronterend. Mijn vrouw stuurde mij een foto van het artikel over de dood van Wahl: ‘Dat niet, hè!’ Dat wil ik mijn vrouw en kinderen liever niet aandoen.

“Zo lang ik verwonderd en enthousiast blijf – of dat nu voor een WK-match of voor Club Brugge-Anderlecht is – wil ik dit blijven doen. Maar de vraag is: ga ik het over vijf of tien jaar nog goed kunnen zien, die soms microscopisch kleine mannetjes op zeventig meter afstand? Daar lig ik weleens wakker van. Bij de VRT is ook er het voordeel van de duidelijkheid: op 2 april 2034 mag ik er niet meer werken. Prima voor mij. Ik hoop vooral dat wanneer het zover is, ik er nog altijd vrede mee zal hebben.”

Tot slot: wie wordt zondag wereldkampioen?

“Argentinië-Frankrijk is een mooie affiche, maar wordt wellicht lang een gesloten wedstrijd – zoals al te vaak in Qatar – tussen twee teams die hier overigens maar zelden indruk hebben gemaakt. Details of een moment van gratie zullen alweer beslissen en omdat Messi duidelijk niet van plan is zonder beker te vertrekken, licht voordeel voor Argentinië. Laat het dan na een klasseflits voor de eeuwigheid zijn van Messi en niet nog eens na een goedkope penalty.”

De WK-finale tussen Argentinië en Frankrijk wordt zondag live uitgezonden vanaf 15.15 uur op Eén.