Perfect paar, maar enkel op papier

In Antwerpen hielden sp.a en Groen het nauwelijks drie maanden vol, daarna liep het stuk door onenigheid over sp.a-kopman Tom Meeuws. Toen de socialisten dinsdagavond pal achter hun omstreden kopman bleven staan, was de vrijage voorbij voor Groen. Ze verwijten Meeuws een rode kazakkendraaier te zijn, zijn nationale voorzitter John Crombez een gebrek aan ruggengraat en voelen zich zelfverzekerd genoeg om de Antwerpenaar alleen tegemoet te treden. "We konden niet blijven aanmodderen", luidde het oordeel van Wouter Van Besien, de groene kandidaat-burgemeester in 't Stad. "We betreuren dat de Antwerpse sp.a niet de partner is gebleken waarop we hadden gehoopt."

Het debacle in Antwerpen is niet de eerste mislukte koppelpoging tussen progressievelingen. Al meer dan een halve eeuw worden er op links subtiele verleidingstrucs en openlijke aanzoeken tot frontvorming gedaan, maar die zijn nooit echt geslaagd. Op 1 mei 1969 doet Leo Collard, de toenmalige voorzitter van de rode BSP, de eerste openlijke oproep tot een samenwerking op links. Hij richt zich tot de leden van het toenmalige ACW, de christelijke arbeidersbeweging, die intussen is omgedoopt tot beweging.net. Maar de christelijke vakbond ACV houdt de boot af.

"Collard onderschatte de afkeer van progressieve CVP'ers en ACW'ers voor het socialisme als ideologie en voor zijn partij", schrijven Jos Geysels (ex-politicus Agalev) en Herman Lauwers (ex-politicus Volksunie, Spirit) in 2016 in het zeer lezenswaardige boek De valkuilen van de progressieve frontvorming. "Toen bleek voor het eerst dat socialistisch links niet evident is als de kern van een brede progressieve beweging." Het zou niet voor het laatst zijn.

SP-voorzitter Karel Van Miert doet een nieuwe poging tot samenwerking met zijn 'Operatie Doorbraak'. Het levert hen een klinkende overwinning op in 1984, maar van een echt verbond over de partijgrenzen is geen sprake. In 1996 volgt een derde relatiepoging met het boek Het Sienjaalvan Vlaams Parlementsvoorzitter Norbert De Batselier (SP) en Europees Parlementslid Maurits Coppieters (VU).

Zij pleiten voor een netwerk tussen SP, Volksunie, Agalev en aanverwante middenveldorganisaties. "We hebben enkele vergaderingen gehouden," herinnert Geysels zich, "maar uiteindelijk stierf Het Sienjaal een stille dood."

Een belangrijke reden voor de mislukking van deze drie pogingen is dat het ACW zich nooit wil losweken van de CVP/CD&V. Die geprivilegieerde link met de macht wil het niet opgeven. Zodra duidelijk is dat de christelijke zuil standhoudt, krijgt ACW geen kans meer. Sinds de eeuwwisseling gaat het bij 'linkse frontvorming' louter nog om de samenwerking tussen groenen, socialisten en onafhankelijke progressieven.

Vijandige overname

Steve Stevaert, Patrick Janssens, Caroline Gennez, Bruno Tobback. Allemaal zijn het socialistische voorzitters, allemaal steken ze tijdens hun legislatuur de hand uit naar de groenen. Telkenmale wordt die weggeduwd. De meest duidelijke afwijzing krijgt Stevaert wanneer hij in 2003 Agalev probeert te versieren. De groenen zitten aan de grond na de moeilijke regeringsdeelname met paars. De partij heeft op dat moment geen enkele verkozene meer in het federaal parlement. Stevaert maakt van die pijnlijke periode voor de Agalev'ers handig gebruik. Hij slaagt erin kopstukken Ludo Sannen, Jo Vermeulen en Jacinta De Roeck te overtuigen van een overstap naar zijn kamp, maar de partij in haar geheel hapt niet toe.

Op een groen partijcongres krijgt Stevaert, de Limburgse cafébaas, het legendarische verwijt dat hij 'het schijnheilig paterke van Hasselt' is en hij moet zijn vijandige overname staken. Het is vooral de arrogantie van rood die de mogelijke samenwerking fnuikt. De groenen hebben ook gezien hoe sp.a de partij Spirit, de linkse afscheuring van de Volksunie rond Bert Anciaux, heeft opgeslokt, en past voor eenzelfde scenario.

"Het huidige partijkader met Meyrem Almaci en Wouter Van Besien is toen gevormd", zegt politicoloog Bram Wauters (UGent). "Zij staan voor een zelfstandige koers. Zij willen niet terechtkomen in een sterk gestructureerde en hiërarchische partij zoals sp.a. Bij Groen gaat het er losser, wat chaotischer aan toe."

Bovendien is er sinds die Stevaert-jaren electoraal veel veranderd in Vlaanderen: vroeger was samenwerking haast een noodzaak voor Groen om te overleven, nu zien ze sp.a eerder als ballast. "De partij vindt zelf makkelijk nieuwe kandidaten en leden", vervolgt Wauters. "Veel militanten willen niet het negatieve etiket van sp.a op hun groene fiets. Ik voorspel dat er, zeker na het uiteenspatten van Samen, dit jaar minder kartels zullen zijn dan in 2012."

Wereldwinkels/volkshuizen

Het nieuwe zelfvertrouwen van Groen, gestut door de peilingen, is uiteraard niet de enige reden waarom een versmelting met sp.a op het eerste gezicht logisch lijkt, maar dat helemaal niet is. Behalve de tegenstellingen in partijstructuur en geschiedenis zijn er de serieuze verschillen tussen de leden. Zo blijkt het opleidingsniveau bij Groen veel hoger dan bij sp.a: 74 procent heeft er een diploma hoger onderwijs, bij sp.a is dat maar 36 procent. Daar heeft 16 procent dan weer geen diploma lager onderwijs, terwijl bij groen laaggeschoolden nauwelijks voorkomen.

Even opvallend is het leeftijdsverschil. Is 40 procent van de socialisten ouder dan 65, dan is dat bij de groenen maar 11 procent. "Zo'n verschillend ledenbestand heeft uiteraard andere verwachtingen van haar partij", vervolgt Wauters. "Dat maakt een samenwerking lastiger."

In hetzelfde onderzoek peilden Wauters en zijn collega's naar de goesting in een eengemaakte rood-groene partij. Ongeveer de helft van de sp.a-leden is hier voorstander van, maar een kwart ziet een eengemaakte partij niet zitten. Bij Groen is het helemaal omgekeerd; daar is bijna tweederde tegenstander. De voorstanders maken binnen Groen nog geen 15 procent van de leden uit.

"Frontvorming maakt de kans om in een coalitie te komen uiteraard groter", meent Geysels. "Maar veel groenen zijn bang dat ze dan tweemaal compromissen moeten sluiten. Een eerste maal bij de opmaak van een verkiezingsprogramma, een tweede maal bij de coalitiegesprekken. Omdat sp.a door haar zuil veel machtiger is dan haar kiesresultaat doet uitschijnen, zijn ze bang dat hun corebusiness en bedrijfscultuur ondergeschikt zullen zijn."

En dan zijn er nog de karikaturen van beide kampen. De roden zien de groenen nog steeds als Wereldwinkelaars die graag hun morele superioriteit etaleren en op hun bakfietsen met hun vingertje zitten te zwaaien. De groenen zien de roden als pure machtspolitici die nog steeds gretig achterkamertjespolitiek bedrijven.

Brood op de plank

Buiten de persoonlijke verschillen en hardnekkige vooroordelen zijn er - uiteraard - de inhoudelijke tegenstellingen. Als het gaat over migratie en Europa, zijn de socialisten kritischer en restrictiever dan de groenen, bewijst onderzoek. Nog zo'n tegenstelling: de socialisten zetten de economie nog altijd op de eerste plaats, de groenen kiezen consequent voor het milieu. Bij de scheiding van Samen kwam dat meteen aan de oppervlakte. Toen Tom Meeuws woensdagavond op Terzake werd gevraagd wat nu het grote verschil is tussen zijn partij en Groen, antwoordde hij 'de uitbouw van de haven'.

"Sp.a leunt veel meer op het materialisme: jobs zullen sneller voorgaan op het milieu dan bij Groen", analyseert Wetstraat-watcher Carl Devos (UGent). "Bij sp.a willen ze zich ook gerust achter een leider scharen als die brood op de plank brengt. Voor de groenen is 'propere politiek' dan weer heilig."

Kristof Calvo, het gezicht van de nieuwste generatie groenen, verwoordt het zo: "Ik aanzie Groen als een combinatie van drie factoren. Het beste van de liberalen: vrijheid. Het beste van de socialisten: rechtvaardigheid. En het beste van onszelf: de zorg voor de planeet. Ja, er zijn grote gelijkenissen tussen Groen en sp.a, maar ook grote verschillen."

Calvo staat voor een partij naar zijn eigenbeeld: vol branie en zelfbewustzijn. "In het verleden is er te veel tijd verloren met discussies over linkse frontvorming", benadrukt hij. Zijn simpel adagium: waar het werkt, werkt het - en anders niet. "De jonge mensen binnen Groen zijn niet meer bezig met Het Sienjaal of de overnamepoging van Stevaert. Echt niet. Ze aanzien Groen als een partij die genoeg ideeën heeft om op eigen benen te staan. Vergeet ook niet dat politiek om mensen gaat. Waarom werkt mijn samenwerking met Bart Somers - een liberaal - zo goed in Mechelen? We kennen elkaar, hebben samen een palmares opgebouwd. Er is vertrouwen."

Gent onder druk

Het schoolvoorbeeld van hoe links elkaar plaatselijk kan versterken, is de Gentse coalitie. Daar vormen sp.a en Groen sinds 2012 een electoraal blok. "In Gent is er een oprechte aantrekkingskracht en genegenheid tussen de twee partners", analyseert ex-partijvoorzitter Bruno Tobback. "In Antwerpen ging het om een verstandshuwelijk. Dat kan nooit werken."

Toch lijken ook in Gent de naïeve wittebroodsweken voorbij. Het kartel kwam in vijf jaar samen besturen al drie keer onder druk te staan. Bij het failliet van de Gentse bank Optima, omdat Daniël Termont aanvankelijk loog over zijn vriendschap met de topman van dezelfde bank, Jeroen Piqueur. Bij de Publipart-affaire, die Tom Balthazar (sp.a) het lijsttrekkerschap kostte. En vorige week, bij de publicatie van het boek van Ignace Vandewalle over de Ghelamco Arena.

In de Arteveldestad zijn ze maar wat blij dat hun Antwerpse makkers de afgelopen dagen met alle aandacht gingen lopen en de aantijgingen uit het boek niet al te breed uitgesmeerd werden in de media. Het kartel kwam zo wel onder spanning te staan, maar barsten verschenen er ditmaal niet in. De Gentse groenen en roden willen Antwerpen niet achterna.

"Groen zit in Gent mee in het bad", zegt Wauters. "Ze zijn mee betrokken, al is het zijdelings, bij de zogenaamde schandalen." Hun zuiverheid, waar ze zo trots op zijn, zijn ze hier al verloren.

Doodlopend straatje

Hoe het nu verder moet met groen en rood na de vechtscheiding in Antwerpen? Als het regent in 't Stad, druppelt het vaak in Vlaanderen. Versta: is de droom van een links, nationaal front nu voorgoed weg? Of komt er, na een afkoelingsperiode, straks toch weer toenadering?

Beide partijen benadrukken dat Antwerpen een op zichzelf staand geval is. Tegelijk is duidelijk dat de Antwerpse breuk op nationaal vlak diepe wonden heeft gestaan. Samen was een werk van vele jaren onderhandelen. De keuze werd op nationaal niveau beslecht door voorzitters John Crombez en Meyrem Almaci.

Devos, die in 2013 in een spraakmakend interview in deze krant opriep om sp.a om te vormen tot een grote, open progressieve formatie, stelt vast dat de twee partijen "vaak alleen in theorie bij elkaar passen". "Over het hele politieke spectrum zien we dat frontvorming vaak een doodlopend straatje blijkt. Ook op rechts zijn er al verschillende pogingen geweest om de krachten te bundelen, onder meer door Guy Verhofstadt (Open Vld). Telkens zonder succes."

Daar zijn drie redenen voor. Eén: ons proportioneel kiessysteem maakt dat kleinere partijen al snel zetels in het parlement veroveren, waardoor de nood om samen te hokken kleiner is. Twee: het conservatisme in de politiek. Behouden wat je hebt, is altijd het veiligst. En drie: de moeilijke verhoudingen. "De kleine partner zal altijd het idee krijgen: ze willen ons alleen voor onze stemmen", zegt Devos. "De grote partner zal altijd denken: ze willen ons alleen om onder onze paraplu te schuilen."

Bij Groen en sp.a zijn gaandeweg de machtsverhoudingen bovendien gewijzigd. Groen groeit - volgens de peilingen - als een kool, sp.a krimpt of blijft stabiel op een bodemniveau. Dat maakt de groenen steeds (over?)moediger, en de socialisten steeds gefrustreerder. Niet meteen de basis voor een solide samenwerking.

Tinder voor politici

Toch is de hoop bij de socialisten nog niet vervlogen. Zal de aanhouder winnen, ook al boekt hij sinds 1968 geen echt succes? "Sp.a moet zich niet te veel bezighouden met plaatselijke kartels", vindt Tobback. "De partij moet niet denken dat dit de enige garantie is voor een glorieuze toekomst. Maar bij Groen zijn ze ook niet zonder zonde. Daar moeten ze oppassen dat ze niet te veel beginnen denken zoals de oude socialisten. Met 13 procent in de peilingen is het gevaarlijk om je rijk te rekenen."

De Leuvenaar is voor een nieuwerwetse frontvorming. Binnen sp.a staat hij met die mening niet alleen. "Maar het moet wel om een serieuze samenwerking gaan. Met een uitnodiging op Tinder zullen we er niet geraken. En we moeten onszelf eerst verzorgen. Je geraakt niet aan een vent als je jezelf niet wast."