‘Pendelaar is slachtoffer van wereldvreemde minister’: voormalig spoorbaas Descheemaecker

Het belooft een helse week te worden voor pendelaars. De spoorbonden kondigen drie dagen lang acties aan, wat kan leiden tot overvolle of afgeschafte treinen en langere files op de weg. ‘Een slechte zaak voor het imago van de NMBS’, zucht ex-spoorbaas Marc Descheemaecker. ‘Maar ik begrijp de vakbonden een beetje.’

Wie dinsdag, woensdag of donderdag met de trein wil reizen, moet rekening houden met lange wachttijden. Verschillende vakbonden roepen hun achterban op om het werk neer te leggen en het lijkt erop dat die oproep veel gehoor zal krijgen. Heel wat treinen dreigen afgeschaft te worden, wat ook op de snelwegen voor langere files kan zorgen. “Gelukkig voor de pendelaar is er sinds 2017 een minimale dienstverlening, maar de kans is groot dat het toch één van de zwaarste treinstakingen in jaren wordt”, zegt Marc Descheemaecker (67). Hij was CEO van de NMBS tussen 2005 en 2013 en keert uitgerekend deze week terug in de bestuursraad van het overheidsbedrijf, na een pauze van anderhalf jaar.

Kan u uitleggen waarom tienduizenden pendelaars deze week moeten vrezen dat ze drie dagen lang niet op hun werk geraken?

“Omdat er bijzonder veel onrust heerst binnen de NMBS. We zitten in een situatie waarin alles bij elkaar komt. Het personeel wordt geconfronteerd met gefrustreerde reizigers die boos zijn omdat er vaker treinen afgeschaft of ingekort worden. Daardoor zitten ze soms als haringen op elkaar. De NMBS komt treinen tekort, omdat een deel van het materiaal verouderd is en omdat de nieuwe treinen nog altijd niet geleverd zijn. De reiziger is daar de dupe van. Bij het personeel stijgt de werkdruk, omdat men het aantal treinen opvoert terwijl daar onvoldoende mensen voor zijn. Dat zorgt dan weer voor een hoger ziekteverzuim, wat nog meer druk zet op de organisatie. De vakbonden krijgen daar veel klachten over en voelen aan dat het zo niet verder kan. Dat willen ze de komende dagen duidelijk maken.”

U klinkt begripvol voor de staking.

“Ik sta niet achter de staking. Het imago van de NMBS wordt opnieuw beschadigd en de reizigers zijn er de dupe van, maar ik begrijp wel een beetje waarom de bonden actie voeren. Zij zien de realiteit onder ogen: er is onvoldoende geld om de ambities van de regering waar te maken.”

Minister van Mobiliteit Georges Gilkinet (Ecolo) heeft tijdens de begrotingsbesprekingen nochtans op tafel geklopt. Het was ‘money time’ voor de NMBS, zei hij.

“Ik stel vast dat de minister dan toch niet zwaar genoeg weegt, want hij is er niet in geslaagd om voldoende geld in de wacht te slepen (Gilkinet heeft 340 miljoen euro gekregen terwijl de NMBS en Infrabel 580 miljoen vroegen, red.) Ik vrees bovendien dat deze minister wereldvreemd is. Hij heeft steile, bijna dogmatische ambities voor het treinverkeer in België, maar hij beseft niet dat de NMBS en treinbouwers niet kunnen volgen. Toch niet zoals de NMBS er nu aan toe is. Want tot mijn spijt moet ik vaststellen dat de geschiedenis zich aan het herhalen is.

“Toen ik begin jaren 2000 aankwam, trof ik een bedrijf aan dat 500 miljoen euro operationeel verlies leed en waar de treinen gemiddeld 25 jaar oud waren. De NMBS was virtueel failliet. We hebben geprobeerd om het tij te keren. Enerzijds door personeel dat op pensioen ging niet te vervangen en anderzijds door te investeren in materiaal. Toen ik afzwaaide, was de gemiddelde leeftijd van de treinen 15 jaar. Sindsdien is het weer erger geworden en hebben ze tijd verloren.

“Weet u dat ik in 2013 het lastenboek al had ingediend voor de treinen die straks geleverd worden? Mijn opvolger Jo Cornu en de toenmalige voorzitter van de raad van bestuur hebben die beslissing echter achteruit geschoven en die vertraging zweten we nu nog uit. Vandaag is de gemiddelde leeftijd van het materiaal opnieuw... 25 jaar. En in 2021 draaide de NMBS ongeveer 400 miljoen euro verlies. We zijn terug bij af, dus.”

Dat verlies is toch grotendeels te wijten aan de coronacrisis?

“Het gaat ook om politieke keuzes tijdens corona. Men heeft koste wat het kost het treinaanbod willen behouden, terwijl geen kat de trein nam. Men heeft ook kwistig met gratis treintickets gestrooid. Dat heeft bijgedragen aan het verlies.”

Ligt er dan geen enkele verantwoordelijkheid bij het management?

“CEO Sophie Dutordoir is een realist en roeit met de riemen die ze heeft. Ik vind dat zij zich goed staande houdt en de sociale rust lang heeft kunnen bewaren, maar nu heeft ze een loodzware opdracht en dat is volgens mij vooral de verantwoordelijkheid van de voogdijministers van de voorbije jaren. Die hebben te weinig urgentie getoond voor de noodzakelijke investeringen en zadelen het bedrijf nu op met onrealistische verwachtingen. Er zijn zelfs nog geen nieuwe treinen besteld voor de komende jaren.”

Hoe klautert de NMBS uit deze crisis?

“Ik denk dat het goed zou zijn mocht de politiek opnieuw wat meer afstand nemen van het bedrijf, zoals ze dat gedaan heeft toen ik in 2005 aan het roer kwam. Verder moeten de ambities worden bijgesteld. Het is leuk om als minister te zeggen dat er meer treinen moeten komen en dat iedereen de trein moet nemen, maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Je legt bovendien onnodige druk op het bedrijf. Je kan nu beter wat gas terugnemen en vooral kijken hoe we het bestaande aanbod efficiënter kunnen inzetten. Je moet kijken naar het aantal kilometers dat reizigers effectief afleggen en daarmee aan de slag gaan. Treinen en verbindingen anders indelen. Er is niks ecologisch aan treinen die leeg rondrijden. Op dat vlak kunnen we volgens mij nog terreinwinst boeken. De reiziger zou daar beter van worden en het personeel zou wat meer ademruimte krijgen. Nu wil men te snel gaan met te weinig middelen.”

Ziet u de sociale vrede op korte termijn terugkeren of zijn we vertrokken voor een woelige winter?

“Dat is moeilijk te voorspellen, maar ik hoop dat de rust binnenkort kan terugkeren. Een lange periode van opeenvolgende stakingen zou mensen kunnen wegjagen van de trein. Maar ik zie in heel wat ondernemingen een tendens die mij zorgen baart: de infiltratie van extreemlinks in de vakbonden. Die mensen voeren een strijd tegen ‘het systeem’ en willen vooral chaos creëren. Dat heeft weinig met sociaal overleg te maken. Als zulke mensen de bovenhand krijgen, is het einde zoek.”