Paus op bezoek in Congo: ‘Hij had een beter moment kunnen uitkiezen’

Paus Franciscus start zijn langverwachte bezoek aan de Democratische Republiek Congo. Hoewel hij veel volk op de been zal krijgen, komt zijn bezoek ook op een pijnlijk moment: ‘Het steekt dat er veel geld uitgegeven wordt aan dit pauselijke bezoek, wetende dat een groot deel van de Congolezen moet overleven.’

Waarom is het bezoek van de paus aan Congo juist nu zo belangrijk?

Paus Franciscus, die zijn bezoek aan Congo in 2022 uitstelde door knieklachten, arriveert vandaag dinsdag in de Democratische Republiek Congo. Een pauselijk bezoek aan het land is bijna veertig jaar geleden. Paus Johannes Paulus II bezocht het toenmalige Zaïre tweemaal in de jaren tachtig. Het land bevond zich toen op een keerpunt, de hoogdagen van president Mubutu waren net voorbij.

Congo is belangrijk voor de wereldwijde Katholieke Kerk, er wonen zo’n 45 miljoen katholieken in het land. We moeten dit bezoek dan ook zien in een internationale context, zegt Congolees-Belgisch historicus Mathieu Zana Etambala.

De paus komt met een boodschap van hoop en dialoog. En dat is nodig, want hij arriveert in een Congo waar een groot deel van de bevolking lijdt. Hoofdstad Kinshasa werd getroffen door ernstige overstromingen in december. De gewapende conflicten in Oost-Congo verscheuren het land. Daar zijn zware gevechten tussen het Congolese regeringsleger en de militaire rebellengroep M23.

Het feit dat de paus naar Congo afreist en niet naar Rwanda is een opsteker voor het land. “Het zal de Rwandese president Kagame steken dat het hoofd van de Katholieke Kerk geen halt houdt om hem een hand te schudden. Hij zal zich gepasseerd voelen”, zegt Zana Etambala. De paus reist wel door naar Zuid-Soedan.

Wat is het doel van het bezoek?

De paus verblijft vier dagen in de Congolese hoofdstad Kinshasa. Hij ontmoette dinsdag president Félix Tshisekedi en zal tijdens zijn bezoek de nodige handen drukken van bisschoppen en priesters. Dat is nodig, want bisschoppen zijn bezorgd over de situatie in het land en wat er gaat komen. Er staan verkiezingen voor de deur in het land in december.

Maar de focus van het bezoek ligt op de situatie in Oost-Congo. De paus reist alleen niet naar dat gebied toe. Een bezoek aan de stad Goma – aan de grens met Rwanda – werd geannuleerd om veiligheidsredenen. Wel gaat hij in gesprek met slachtoffers van het conflict en hulpverleningsorganisaties.

De reis is een solidariteitsactie, maar het bezoek is zeker ook een charmeoffensief van de paus, zegt politicologe en auteur Nadia Nsayi. Meer en meer mensen verlaten de Katholieke Kerk en worden protestants of bekeren zich tot de islam. “Dit is geen missie van solidariteit alleen, maar ook van geopolitiek. De paus wil de rol en plaats van de Katholieke Kerk in Congo bestendigen”, zegt Nsayi.

De verkiezingen staan voor de deur. Hoe past dit bezoek in dat plaatje?

In december eindigt de termijn van president Félix Tshisekedi. 20 december worden er nieuwe verkiezingen gehouden. De reis van de paus aan Congo is niet los te zien van het politieke verhaal, stelt Nadia Nsayi. Ze verwacht dat Tshisekedi in zijn campagne zeker zal verwijzen naar dit historische bezoek van de paus. “Hij heeft de reis van de Belgische koning vorig jaar ook gebruikt om zichzelf een zekere interne en internationale status te geven.”

Dat ziet Mathieu Zana Etambala anders. “Tshisekedi is al op voorhand gecounterd door de Congolese kardinaal Fridolin Ambongo, die officieel heeft verklaard dat de paus niet is gekomen om de president een dienst te bewijzen. En de kardinaal is een zwaargewicht in het land.”

Wat dat betreft is de macht van de Katholieke Kerk in het land groot: de kerk is goed georganiseerd en gestructureerd in tegenstelling tot de failed state. Een boodschap kan in alle parochies, kerken en kapellen van het land tegelijk verspreid worden. Dat is iets wat de staat niet kan, zegt de historicus. De Katholieke Kerk is daarnaast is ook nog altijd zeer actief in het onderwijs en in de zorg.

De controversiële president Tshisekedi – die de verkiezingen niet won, maar in 2019 toch president werd – ligt onder vuur en kan wel wat goede pers gebruiken. Corruptie is een groot probleem in het land, het staat op plek 169 van de 180 landen in de Corruption Perceptions Index. Ook lukt het hem niet – ondanks dat de DRC een groot leger heeft – om korte metten te maken met de situatie in Oost-Congo.

Hoe wordt de paus ontvangen?

Een ding staat vast: het bezoek van koning Filip in 2022 aan Congo valt in het niets bij dit bezoek van de paus, zegt Zana Etambala. “Ik kan u verzekeren dat de paus honderd keer meer mensen op de been zal brengen dan de koning. Hij is op wereldvlak een grote morele leider. Door zijn verslechterende gezondheidssituatie kon hij de reis niet langer uitstellen.”

Toch is het bezoek van de paus aan het land beladen, zegt Nadia Nsayi. Vooral nu meer bekend is over de kosten van het bezoek. “Het steekt dat er nu veel geld uitgegeven wordt aan dit pauselijke bezoek, wetende dat een groot deel van de Congolezen moet overleven. En dat dit geld niet geïnvesteerd wordt in onderwijs en zorg.” Maatschappijkritische Congolezen zien het bezoek dan ook als een poging om mensen in slaap te wiegen, om zo niet te hoeven praten over de echte problemen in het land.

Hoe je het ook wendt of keert, voegt de politicoloog toe, Congo blijft een gelovig, christelijk land. Het bezoek krijgt zeker veel aandacht, maar: “De paus had een beter moment kunnen uitkiezen.”