Paul Tergat in de ban van de ringen

Wim De Jonge

Villamoura, Portugal. De vooravond van het WK veldlopen 2000. Paul Tergat en zijn zes Keniaanse ploegmakkers zitten samen met de officials in de hotelbar. Op het programma: de tactiek voor de volgende dag. Met Tergat, die de vijf vorige edities van het WK won in de ploeg, moet die bespreking simpel zijn. Niet zo bij de Kenianen. De 'helpers' hebben ook ambities. Het wordt middernacht. Zijn de Kenianen zwaar aan de drank? Neen, maar praten blijven ze doen.

Straks staat er veel op het spel voor Tergat. Hij kan als eerste atleet zes crosswereldtitels halen. Hij is al de koning van de cross, wint hij een zesde keer, dan wordt hij de keizer. Dan doet hij beter dan zijn landgenoot John Ngugi, die ook vijf wereldtitels heeft. De uren vliegen voorbij, de Kenianen raken maar niet hun bed in. Moeten atleten niet vooral slapen vóór een belangrijke competitie? Laat, zeer laat, trekt de Keniaanse selectie toch naar bed. Hebben ze een akkoord? In de namiddag lijkt het wel zo. De zeven atleten met een rood shirt zetten zich aan de leiding. Aan kilometer tien zijn ze nog met vijf, plus de Ethiopiër Assefa Mezghebu en de Belg Mohamed Mourhit. Nog twee kilometer. Wanneer komt de beslissende aanval van Tergat? Niet. Al zijn landgenoten zijn vooraan weg, maar Mezghebu en Mourhit houden stand. Het komt tot een spurt. Uitslag: 1. Mourhit, 2. Mezghebu, 3. Tergat.

Dat was de laatste cross van Paul Tergat. Zondag in Brussel zoekt hij opnieuw de modder op, maar dat betekent niet dat hij alsnog ambitie heeft om een zesde wereldtitel na te jagen. Twee marathons loopt hij in 2004. In april Londen en in augustus de olympische marathon van Athene. In het loopblad Runner's world legde hij uit dat de marathon de makkelijkste discipline is om atletiek met een gezinsleven te combineren: "Je kunt er maar twee per jaar lopen, terwijl je als baanatleet van de ene naar de andere wedstrijd vliegt." Gemakkelijk en marathon zijn nochtans twee termen die even moeilijk samengaan als sneeuw en sauna. Toen Tergat in april 2001 zijn debuut op de marathon maakte, twijfelden weinigen eraan dat hij het wereldrecord zou breken. "Ik rekende daar niet op. Ik wilde vooral finishen. Een marathon vraagt zoveel van een atleet. Tussen kilometer 39 en 42 kom je in een totaal onbekend gebied terecht, waarvan niemand de route kent. Dat is het moment van de waarheid." Het duurde tot zijn zesde marathon voor hij inderdaad het wereldrecord brak. De omschakeling van modder naar asfalt was compleet. Maar hoe zat dat met Tergat op de piste?

Sydney 2000, Australië. De olympische finale van de 10.000 m. Deze keer zal Mohamed Mourhit de gouden ambitie van Tergat niet dwarsbomen, na zeven kilometer stapt Mourhit geblesseerd uit de baan. Bij het ingaan van de laatste ronde zijn er nog vier atleten samen: Patrick Ivuti, Assefa Mezghebu, Haile Gebrselassie en Paul Tergat. Wie heeft de snelste eindsprint? Normaal is dat Gebre maar op 200 meter voor de finish gaat Tergat er met enorme passen vandoor. Gebrselassie reageert, maar raakt niet langs Tergat, tot net voor het einde. De Ethiopiër wint met 9 honderdste seconde verschil: 200 meter in minder dan 26 seconden. Net als in 1996 wordt Tergat tweede. Opnieuw na Gebrselassie. "Ik denk dat dit mijn laatste wedstrijd op de piste was. Ik ga marathons lopen."

Nam hij die beslissing uit frustratie? Ook op WK's was Tergat tweemaal door Haile Gebrselassie van de wereldtitel gehouden. De 'Poulidor van de piste' zegt van niet: "Een zilveren medaille is iets om trots op te zijn. En Haile Gebrselassie is een groot atleet. Ik kan niet jaloers zijn op zijn successen, ook al heb ik daardoor nooit een gouden plak gehaald." Gebrselassie is de schaduw die over de carrière van Tergat hangt. Op de Memorial Van Damme van 1997 loopt Tergat het wereldrecord op de 10 kilometer en wie breekt dat bijna een jaar later? Juist: Gebrselassie.

Wie is de allergrootste nog actieve afstandsloper: Gebrselassie of Tergat? Iedereen zal bij die keuze automatisch voor de eerste kiezen. De Ethiopiër koppelt een indrukwekkend palmares aan een onweerstaanbaar charisma. Als Gebre wint, dan davert Ethiopië op zijn grondvesten. Bij Tergat is dat nochtans ook het geval. Toen hij eind september het wereldrecord op de marathon brak (nog nooit was een Keniaan daar in geslaagd, zelfs Tergat kon dat nauwelijks geloven toen men hem daar op wees), stond hem bij zijn thuiskomst een enorm volksfeest te wachten. De Kalenjins, de stam waartoe Tergat behoort, gaven hem symbolische cadeaus als kalebassen en dekens én riepen hem uit tot bestuurder van zijn geboortedorp.

Net als Gebrselassie stopt hij een groot deel van zijn prijzengeld in projecten die heel wat landgenoten ten goede komen. Toch kan hij niet zoals Gebre zeggen dat hij president van zijn geboorteland wil worden.

Tergat is kapitein bij de Keniaanse luchtmacht. Dat betekent niet dat hij vaak een vliegtuig van binnenuit ziet, het geeft hem wel de kans om een marathon met een vliegtuigtrip te vergelijken: "Je hebt de start, vervolgens het vliegen op kruissnelheid en tot slot de - meestal turbulente - landing." Vijf keer klopte die vergelijking voor de marathons van Tergat. Ze eindigden turbulent. Drie keer finishte hij als tweede (is die man verslaafd aan tweede plaatsen?) en twee keer was hij slechts vierde. Tweemaal liep hij een marathon waarvan de winnaar het wereldrecord brak: telkens was de recordman Khalid Khannouchi. Op de piste stond Gebre in de weg, op het asfalt was er Khannouchi.

Toch bleef Tergat geloven dat hij het wereldrecord kon bemachtigen. "Vooral in mijn vijfde marathon (Londen 2003) voelde ik dat het kon. Ik liep toen een vreselijke race. Ik moest zelfs braken onderweg maar ik hield vol en eindigde nog als vierde. Mijn volgende marathon moest perfect worden." Het record kwam er op 28 september in Berlijn. Maar bijna ging het nog mis. Sammy Korir, een van de Keniaanse hazen, bleef tot de laatste meter strijden voor de zege. Hij bleef net 1 seconde trager dan het nieuwe record (2u04.55).

Tergat kan er niet mee lachen. Voor zijn volgende marathon in Londen heeft hij de belofte van de organisatie dat de hazen moeten uitstappen of ze kunnen het startgeld op hun buik schrijven. Volgens Tergat is het als haas mentaal veel makkelijker: je hebt de last van de favoriet niet te dragen. Maar hoe zal dat in Athene gaan? Tergat is uitgesproken favoriet maar de weersomstandigheden zullen de wedstrijd bijzonder maken. Volgens Tom Van Hooste moet je in een tempo starten dat je een 10 tot 15 minuten tragere eindtijd verschaft. En wat met de Keniaanse ploeggenoten? Tergat is nu al zeker van zijn selectie, dat is een voor Kenianen ongebruikelijk vroege en wijze beslissing. Zullen zij hem nu eens écht helpen? "Ik denk vanaf nu maar aan één ding, dat is die gouden olympische medaille. Dat zal ook de laatste race zijn die ik voor mijn land loop, daarna loop ik voor mezelf." Als hij zijn olympische droom waarmaakt, dan moeten we de vraag toch nog eens stellen. Wie is de grootste: Gebre of Tergat?

(Iris CrossCup Brussels, zondag in Park van Laken) mannen Paul Tergat (Ken)

5x wereldkampioen cross ('95-'99), winnaar Brussel '95 en '96; WR marathon: 2u04:55 in Berlijn Sergiy Lebid (Oek)

4x Europees kampioen cross ('98, '01-'03); winnaar Brussel '01 Paulo Guerra (Por)

4x Europees kampioen cross ('94-'95, '99-'00); winnaar Brussel '00 En nog: Eduardo Henriques (Por), Leonard Muchero (Ken), Tayeb Kalloud (Alg), Abijote Abate (Eth), Mulegeta Wondimu (Eth), Ali Ouadih (Fra); Oliver Laws (Eng), Stephan Hohl (Dui), Jan Krauspe (Dui), Umberto Pusterla (Ita), Jean-Paul Gahimbare (Bur), Valentin Orare (Ken), Richard Yatich (Ken) Belangrijkste Belgen: Tom Van Hooste (4de EK) en Tom Compernolle (15de EK)

vrouwen Berhane Adere (Eth)

1ste WK 10.000 m; 1ste WK indoor 3000 m; WR 3000 m indoor: 8:29.15; 2de WK 1/2e marathon Merima Denboba (Eth)

2de Brussel '01 en '02 Galina Bogomolova (Rus)

winnares Brussel '02; 10de EK '03 En nog: Eyerusalaem Kuma (Eth), Viola Kibiwot (Eth), Aniko Kalovics (Hon), Rosanna Matin (Ita), Geleta Burka (Eth), Analia Rosa (Por), Alemgena Bezabeh (Eth), Bizunesh Bekele (Eth), Rykiya Marauoi (Fra), Latifa Essarohk (Fra), Susan Kurui (Ken), Gladys Aqui (Ken), Catherine Chikwaka (Ken), Kathy Butler (Eng) Belangrijkste Belgen: Veerle Dejaeghere, Anja Smolders en Fatiha Baouf.

Paul Tergat: 'De marathon in Athene is de laatste race zijn die ik voor mijn land loop, daarna loop ik voor mezelf'